Ditët e fundit, gjuhëtari Rahmi Memushaj, në një shkrim te Shekulli me titullin “Gjuha standarde, krijesë kombëtare, jo totalitare”, i referohet gjerësisht librit tim Shqipja Totalitare, të botuar në 2009.
Pasi përshkruan mënyrën si krijua gjuhësisht standardi i vitit 1972, Memushaj shkruan:
Pra, gjuha standarde shqipe nuk është “gjuha e komunizmit shqiptar”, pjellë e totalitarizmit, po krijesë kombëtare, fryt i përpjekjeve për të ruajtur njësinë e kombit. Fakti që gjermanishtja i shërbeu Hitlerit, italishtja Musolinit dhe japonishtja Hirohitos, nuk dimë t’i ketë shtyrë gjuhëtarët e këtyre vendeve t’i quajnë këto gjuhë totalitare. Është e vërtetë që regjimet totalitare e përdorin gjuhën si mjet propagande, duke ndërhyrë në leksikun e saj dhe duke ndërtuar me mjetet gjuhësore një ligjërim të veçantë, po kjo nuk do të thotë aspak se kjo i bën gjuhët totalitare, sikundër mëton A. Vehbiu, i cili, duke u nisur nga një silogjizëm, arrin në përfundimin se “përdorimi që i bëhet një instrumenti sjell ndryshime në instrumentin vetë”. Tjetër gjë është ligjërimi dhe tjetër gjë sistemi që shfrytëzohet në ligjërim. Të flasësh për shqipe totalitare, do të thotë të pranosh se para saj ka ekzistuar një shqipe “mbretërore” dhe sot një shqipe “demokratike”, dmth. të thuash marrëzira.
Natyrisht, argumenti i Memushajt është i tipit “straw man”; ai nuk i referohet librit tim, por një fantazie që i ka lindur në kokë, kur ka parë librin tim në vetrinë të librarisë, për së largu.
E them këtë, sepse unë e kam sqaruar, që në nëntitull të librit tim pa folur pastaj për librin vetë, se merrem me “tipare të ligjërimit publik në Shqipërinë e viteve 1945-1990.”
Madje, kush e ka shfletuar atë libër, do ta ketë parë që unë atje merrem fare pak me çështjen e standardit, duke u ndalur vetëm në aspektet totalitare të politikës gjuhësore që u ndoq nga regjimi për ta imponuar në shoqërinë shqiptare, duke i dëbuar nga përdorimi publik format alternative, si gegërishten e Shkodrës. Por Shqipja totalitare, si formë ligjërimore dhe si temë e studimit tim, nuk ka të bëjë aq me standardin sesa me marrëdhëniet e pushtetit me ligjërimin publik.
Me fjalë të tjera, Memushaj e shtrembëron qëllimisht përmbajtjen dhe mesazhin e librit që kam shkruar, çka nuk e nderon si gjuhëtar dhe si njeri.
Së njëjtës çështje, ose komentimit të titullit të librit tim, i është kthyer edhe shkrimtari I. Kadare, në librin e tij Mosmarrëveshja, të botuar ditët e Panairit të Librit në Tiranë. Edhe Kadareja shkruan disa faqe për ta mbrojtur standardin nga sulmet e “albanologëve të rinj”, siç i quan ai, dhe pastaj i rezervon një shënim të tërë Shqipes totalitare, të cilin po e riprodhoj më poshtë:
Në librin “Shqipja totalitare” të A. Vehbiut, midis kundërthënieve, është pikërisht ajo që ka lidhje me titullin: nëse mund të ketë shqipe totalitare, në kohën që, për shembull, as rusishte, as gjermanishte të tillë s’ka, ndonëse rusishtja e ka pasur totalitarizmin dy herë më gjatë mbi shpinë, kurse gjermanishtja ka provuar bitotalitarizmin. Ajo që cilësohet si “gjuhë e drunjtë”, “e tharë” ose “burokratike” është tipar gjithëbotëror, që më shumë ka lidhje me stilin dhe varfërinë e të shprehurit sesa me vetë makinën gjuhësore. Dihet se kjo e fundit shërben në mënyrë krejtësisht asnjanëse dhe kjo, më fort se në shumë gjuhë të tjera, ndihet pikërisht te shqipja. Dëshirorja (optativ-i) i shqipes është shembulli më i qartë se si mekanizmi gjuhësor vihet në shërbim të bekimit ose të mallkimit me të njëjtën shpërfillje. Sa për shprehjet “hi e pluhur”, “në jetë të jetëve” e të tjera të ngjashme, që autori sjell si shembuj, ato siç mund të hyjnë në punë në një mbledhje ku dënohen armiqtë e komunizmit, po aq mund të përdoren në një kishë, ku kryhet një meshë a një përshpirtje. (Mosmarrëveshja, Onufri 2010, f. 187).
Siç shihet, ka një paralelizëm pothuajse të plotë mes këtyre dy kritikëve, çfarë më bën të mendoj se Memushaj do ta ketë lexuar Kadarenë, para se të kuturisej të kritikonte edhe ai një titull libri.
Natyrisht, edhe Kadareja e ndërton keq argumentin. Pyetjes nëse mund të ketë shqipe totalitare ose jo, do t’i përgjigjem kështu: nëse të japin në dorë një tekst të ligjërimit publik të atyre viteve, ti menjëherë do ta dallosh se është hartuar atëherë; studimi im merr përsipër, para së gjithash, të shkoqitë se cilat janë ato tipare që e bëjnë ligjërimin publik të asaj kohe kaq unik, kaq të dallueshëm dhe kaq të identifikueshëm si shqipe të kohës së regjimit totalitar. Këtë unë e quaj shqipe totalitare – por s’do mend se çështja e standardit këtu nuk hyn fare, meqë përthyerja e pushtetit totalitar në ligjërimin publik bëhet në nivelet pragmatike, semantike, retorike dhe përgjithsisht diskursive të këtij ligjërimi.
Pyet Kadareja “nëse mund të ketë shqipe totalitare, në kohën që, për shembull, as rusishte, as gjermanishte të tillë s’ka”; në të vërtetë, ka, dhe ka kohë që studiohet; monografitë kryesore, si ajo e Patrick Seriot për rusishten sovjetike (Analyse du discours politique soviétique), ose e Victor Klemperer për gjermanishten naziste (The language of the Third Reich, kjo e fundit në trajtë eseje letrare, jo studimi akademik) i kam përmendur edhe në bibliografinë e librit. Po këtë argument e sjell edhe Memushaj: “Fakti që gjermanishtja i shërbeu Hitlerit, italishtja Musolinit dhe japonishtja Hirohitos, nuk dimë t’i ketë shtyrë gjuhëtarët e këtyre vendeve t’i quajnë këto gjuhë totalitare” (vëreni shtrembërimin flagrant që bën ky i fundit – unë s’e kam quajtur gjuhën shqipe gjuhë totalitare, por vetëm kam analizuar mënyrën si u pasqyrua totalitarizmi në ligjërimin publik të shqipes).
Duke iu referuar gjuhës (langue) si instrument komunikimi, edhe Kadareja edhe Memushaj arsyetojnë njëlloj, dhe pikërisht se gjuha, në dallim nga ligjërimi, nuk ndikohet nga përdorimi që i bëhet.
Kadareja: Dihet se kjo e fundit shërben në mënyrë krejtësisht asnjanëse dhe kjo, më fort se në shumë gjuhë të tjera, ndihet pikërisht te shqipja.
Memushaj: Tjetër gjë është ligjërimi dhe tjetër gjë sistemi që shfrytëzohet në ligjërim.
Natyrisht, kjo është edhe teza e njohur e Stalinit, artikulli i të cilit për marksizmin dhe çështjet e gjuhësisë ishte pjesë e detyrueshme e katekizmit totalitar, në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë, ku jemi kunguar të gjithë: edhe Kadareja, edhe Memushaj, edhe unë vetë.
Prandaj, edhe sikur argumenti i Stalinit të jetë i drejtë (për çfarë unë kam rezervat e mia, meqë teksti i Stalinit më tingëllon po aq i drunjtë sa edhe Stalini vetë), Kadare dhe Memushaj e kanë përdorur atë argument pa vend.
Nëse Kadareja është para së gjithash shkrimtar dhe mund t’i falet ngatërresa që bën mes gjuhës dhe ligjërimit si dhe pasaktësi të tjera në pasazhin e cituar (pa përmendur pastaj faktin që argumenti i tij është i përshkuar nga diskursi stalinian: vëreni termat “makina gjuhësore”, “mekanizmi gjuhësor”, të cilat i referohen drejtpërdrejt zhargonit të parashtresës së Stalinit për marksizmin në gjuhësi, si dhe konceptimin e gjuhës si makinë ose mekanizëm, i cili nuk është aq i mirëqenë dhe i mirëditur sa ç’e bën Yni), Memushaj, si gjuhëtar që është, nuk ngatërron asgjë, por vetëm manipulon, duke shpresuar në padijen e lexuesit.
Ja një shembull konkret i histerisë së Memushajt:
Të flasësh për shqipe totalitare, do të thotë të pranosh se para saj ka ekzistuar një shqipe “mbretërore” dhe sot një shqipe “demokratike”.
Po si kështu? Ndryshe nga forma të tilla të organizimit të shtetit, si monarkia ose demokracia, totalitarizmi dallohet pikërisht ngaqë shteti, nëpërmjet pushtetit, jo vetëm merr kontroll të plotë mbi të gjitha aspektet e jetës sociale dhe individuale, duke përfshirë edhe përdorimin që i bëhet gjuhës; por edhe e ushtron këtë kontroll në mënyrë të dhunshme ose me rrugë policore. Në totalitarizëm, çdo aspekt i komunikimit publik kontrollohej nga pushteti dhe i shërbente para së gjithash riprodhimit të tij, çfarë nuk mund të thuhet as për monarkinë, as për demokracinë…
Reduktimi i librave ne tituj me kujton pak rastin e Ernest Koliqit, i damkosur gati zyrtarisht ca dekada me pare me nofken “tregtar flamujsh”, per hir te nje teksti te tij me po ate titull.
Nje aspekt qe shqipja totalitare e ndan me shqipen e levruar ne kafenene “open air” poshte rrapit qendror te fshatit, eshte edhe dembelizmi/cinizmi intelektual i shartuar nen po ate rrap me pozen autoritare. Keshtu, nje autoritativ i dhene cfaredo, nuk ka pse humb kohe shume per te asgjesuar nje argument dhene nga dikush i shpallur qe me pare si oponent, po i fut nje te krasitur ketij argumentit ne nje seksion sa me kompromentues, dhe pastaj te gjymtuar keshtu ua shperndan per shumefishim gojehapurve verdalle te cilet me pas e pyllezojne ku mundin. Eshte kultura e direktives, qe para twitterit: libri i Oliver Shmitit permblidhet asgjesueshem nga autoritativi si numer latin ne emrin IVAN, po ja ku edhe “Shqipja totalitare” si liber, u permblidhka, me nje ndryshim kuptimplote intonacioni … ne “Shqipja (eshte) totalitare”…
Problemi madhor ne kete skeme eshte se me perkufizim, autoritativi eshte i kanonizuar ne te gjalle, prandaj edhe funksionon si i vdekur prej kohesh: me te nuk mund te debatohet, nuk ka shprese per korrigjime, pergjigje, perditesime; mesazhi i tij i shkurter rezonon i paprekur pa pra deri ne amshim; dhe deri atehere gojehapurit e kudogjendur (ne qiellzat e te cileve prodhohet edhe efekti skenik i jehonave provinciale) do te riperserisin verdiktet e gjykimet, titujt e twit-et rrap me rrap. Nje version te perpunuar te jehones e perdorin me pas edhe si tekst per shkollat e cikleve te ndryshme.
http://www.shekulli.com.al/2010/11/22/manipulimi-i-mendjeve.html
@2xh: Nëse Kadareja është para së gjithash shkrimtar dhe mund t’i falet ngatërresa që bën mes gjuhës dhe ligjërimit si dhe pasaktësi të tjera në pasazhin e cituar …
Zotri, po ju e keni bere kete dallim, pra ndermjet gjuhes shqipe dhe ligjerimit totalitar ne titullin e librit?
Dy studimet qe sillni si ilustrim, nuk i referohen perkatesisht rusishtes totalitare apo gjermanishtes totalitare por gjuhes / diskursit politik totalitar.
Nga sa kam lexuar, ju ne shkrimet tuaja jini ne te njeten linje dhe perdorni te njetat terma duke e pare standartin si produkt te regjimit totalitar.Ndryshimi me krahun radikal kelmend e co, eshte se ju perdorni nje gjuhe me te sofistikuar, dhe, ketu te jemi te drjte, ndahesh prej revanshit te tyre krahinor.
Spiritus, nuk të marr vesh.
Në nëntitullin e librit thuhet qartë (e bardhë mbi të kuqe) se objekt i këtij studimi është ligjërimi publik, jo gjuha.
(Nëse nuk je në gjendje të kuptosh dallimin midis gjuhës si sistem abstrakt dhe ligjërimit si manifestim të këtij sistemi në përdorim, kam frikë se nuk mund ta vazhdojmë dot më këtë debat.)
Çfarë duhet të bëja, që ta specifikoja më mirë dallimin?
Dy studimet që i sjell si ilustrim i referohen rusishtes, përkatësisht gjermanishtes njëlloj siç i referohem unë shqipes.
Shkruan:
Kjo thjesht nuk është e vërtetë. Nuk kam parë standardin si produkt të politikave totalitare, por standardizimin, ose mënyrën si u imponua standardi. Këto janë dy gjëra të ndryshme – standardi ka të bëjë me rregulla gjuhësore, standardizimi lidhet drejtpërdrejt me politikat gjuhësore, shkollën, botimet. Për ta shpjeguar me një shembull të vetëm dhe të thjeshtuar: nuk ka asnjë lidhje midis rotacizmit ose pjesores së tipit punuar, dhe ndalimit të përdorimit të gegërishtes letrare në krijime letrare të reja, pas vitit 1972.
Xhaxha, se pari pergezime per luften qe po te bejne. Sic thote Mahatma Gandi, “ne fillim te injorojne, pastaj qeshin me ty, pastaj te luftojne, pastaj ti fiton”.
Une mendoj qe “Shqipja totalitare” eshte nje liber i shkelqyer, qe trajton ne menyre te perkryer nje teme shume origjinale. Libri eshte nje studim gjuhesor por eshte mese i lexueshem per lexuesin e gjere, ku futem edhe une, pasi eshte i mbushur me shembuj shume interesante dhe me argumentime shume te gjetura. Te them te drejten do kisha pritur me shume perpjekje nga ana e autorit per perhapjen e ketij libri, por uroj qe koha do beje te veten dhe do vije dita qe libri do njihet ne hapesirat mbarekombetare per vlerat qe ka.
Ne lidhje me shkrimin e mesiperm, nuk mund te bashkohem me mendimin tend qe ka nje paralelizem pothuaj te plote ne mes dy kritikeve. Mua me duket qe Kadare ka lexuar librin tend, kurse Memushaj ka lexuar Kadarene, nuk e ka kuptuar ate, eshte munduar te perserise mendimet e Kadarese por ja ka futur kot.
Ndaj edhe eshte e kote te merrem me mendimet e Memushajt, por me duket se ja vlen te reflektohet per mendimet e Kadarese. Pa hyre ne argumente teorike qe une as nuk i kuptoj (cfare eshte “makina gjuhesore”?), mua me duket se thelbi i mendimit te Kadarese eshte qe dukurite e studiuara ne liber nuk jane tipike shqiptare. Nga cka kam kuptuar une nuk besoj se ti je kunder ketij mendimi. Ngaterresa e Kadarese duket sikur ka ndodhur kur ai ka keqkuptuar gjeresine e fushes se studimit tend. Ndersa ti ke studiuar vetem disa aspekte te gjuhes, Kadare duket sikur e ka marre qe ti ke studiuar gjithe gjuhen. Natyrisht, si levrues kryesor i gjuhes shqipe gjate asaj periudhe, eshte e natyrshme qe Kadare te vihet ne pozita mbrojtese kur shikon nje liber me titull “Shqipja totalitare”.
Pavaresisht nga keqkuptimet mua me duket se eshte gje e mire qe Kadareja e ka lexuar librin tend dhe uroj qe ta rilexoje e ta shijoje per vlerat e medha qe ka.
Të dyja shqetësimet e cituara nga z. Autor përgënjeshtrojnë shqetësimin e tij fillestar për efektin e librit; pra që “për Shqipen Totalitare, gjithnjë ekziston rreziku që dikush të ngrihet nesër dhe të thotë se këto analiza tregojnë që standardi i vitit 1972 duhet shfuqizuar si standard i gjuhës komuniste; ose të përdorej argumenti im për një aksion radikal të politikës gjuhësore”.
Si reagimi i Kadaresë, ashtu edhe ai i Rahmi Memushajt janë kryekëput të kundërt me këtë parandjenjë, edhe pse në një pikëpmaje mund të shërbejnë si katalizator i aktualizimit të saj si antitezë e filogegëve. D.m.th libri provokon dëshirën e mbrojtjes së standardit, pse ai konsiderohet si një sulm ndaj këtij të fundit. Ç’ka padyshim ngarkon z. Autor me detyrën e mbrojtjes, dokumentimit dhe faktimit jo të së kundërtës, por synimeve të librit në fjalë. (është detyrë e natyrshme). Në fakt sesa artificial është në vështrimin shkencor shqetësimi i dyshes së mësipërme këtë e vërteton jo vetëm fakti se ata flasin nga pozicione tanimë të konsoliduara ideologjike dhe pse jo politike, por edhe pse në fund të fundit, si Memushaj ashtu edhe Kadare nuk replikojnë teknikisht për çështje të gjuhsës sesa të këqyrjes së saj në një kontekst të caktuar. Vetë sprova e Kadaresë “Mosmarrëveshja” nuk të fton për mendime, apo analiza, pse ajo nuk parashtron argumentim, por të fton për rreshtim, në emër të një intuite shkrimtari, të një drithërime që sjell instikti i shqiptarit kundër shqiptarit, por edhe i një apologjie krejtësisht legjitime për atë investim të bërë në kaq kohë. Sprova i referohet historisë sonë, të parë sipas një skenari që është ekranizuar mjaft qëndrueshëm në mendjen e disa brezave dhe që merr kuptim nga pikëtakimi i saj me probleme të ditës. Si të thuash është një ftesë për profilaksi, e menduar te rrënjësia jonë e përbashkët me Evropën si kategori e pretenduar në komb-formimin e shqiptarëve. Le të themi se hapja e plotë e një shoqërie ndaj çdo të vërtete, kërkon së paku kohën e duhur, ka sfidat e veta që janë madhore. Një ç’mitizues e di se çfarë po bën, por ndoshta nuk parashikon dot se çfarë krijon. Është e rrezikshme kur ç’mitizimi keqkuptohet për të zhvlerësuar mandej çdo lloj vlere.
Për t’iu rikthyer leximit të librit në kontestin e gjuhës. Mendoj se mbrojtja ndaj këtyre akuzave, qoftë kur ato janë shpërdorime, qoftë kur janë sulme të vetëdijshme, është e thjeshtë. Së pari z. Autor do të prezantohet me idetë e veta për standardin në Konferencën e 15 dhjetorit, sikurse edhe na e thotë publikisht në blog. Së dyti, punime të ngjashme, që kanë qasje të këtilla për komunikimin në Diktaturë, sapo kanë nisur. “Shqipja Totalitare” vjen e afërt me punimin e ri të Artan Fugës: “Monologu” (kërkoj ndjesë, por Fugën nuk e njoh fare, d.m.th nuk po e shfrytëzoj hapësirën këtu për reklamë, nëse do të merrej kështu), i cili merret me paradoksin e kohës së para ’90, kur një regjim teksa kontrollon informacionin në mënyrë rigoroze, nxit po kaq intensivisht përsosjen e mjeteve të komunikimit mediatik.
Edhe diçka që ka lidhje me komentimin e shkrimit të para disa muajve për këtë çështje.
Tregonte njëherë z. Autor:
“Është shumë lehtë të bësh me faj lexuesin për padijen, politizimin e theksuar, vrazhdësinë, etj.; por unë gjithsesi besoj se përgjegjësinë kryesore për këtë dominim të debatit publik nga një numër i vogël kornizimesh kryesisht të nyjëtuara sipas vijave ideologjike e kanë vetë mediat; dhe vetë kornizimet janë efekte anësore të politizimit të debateve”.
Mendoj se Memushaj – Kadare e hedhin poshtë këtë, apo të paktën e minimizojnë përgjegjësinë e medias në këtë rast. Të mos harrojmë se këto të fundit drejtohen nga njerëz që e njohin kulturën e debatit apo Perëndimin nga ish – Rai. Pra ndonjë nivel kush e di çë nuk mund të pritet, aq më tepër kur njerëz si autori i shkrimit të mësipërm, që e morën shkollën seriozisht kanë qenë dhe mbeten shumë pak në këtë vend. Mjaftonte Rai në fund të fundit për të konfirmuar imagjinatën.
Jane te njohura problemet qe krijohen(normalisht me dashje) kur cilesite e pjeses i vishen te teres.
Tiparet e nje ligjerate te caktuar nen diktature ishin aq te pranishme sa te gjithe e dinimin qe ne fillim si do te mbaronin edhe vete emisionet e lajmeve, hapja e fushates se korrjeve, fillimi i qethjes se dhenve, shpallja e fushates se mbjedhjes se misrit me kubike etj.
Kur vinte udhezimi per nje « aksion » te gjithe ishin te detyruar te dilnin « vullnetare » dhe ne mbledhje pasi te ngrihej dora, diskutanti i radhes do te fillonte me : Sikunder parafolesit edhe une…, fraza te kallkanosura do te shqiptoheshin ne takimet e udheheqesve me popullin, por edhe shprehje idiote « te popullit » me udheheqesit (te na rrosh sa malet) dhe ai do te pergjigjej : te rroje partia ! Gjarperi kishte kafshuar bishtin dhe té gjithe po hynin ne nje rreth nga i cili dilnin te formatuar.
Perfytyron ndokush shprehje tetilla ne takimet e presidentit te nje vendi demokratik,edhe kur qe fjala per pjesmarres aktive ne L2B, se S. Pertini ? Po ato frazat e çuditeshme per gjakun e deshmorve ne diten e 5 majit qe perseriteshin deri ne komedi ?
Por nuk eshte se gjithçka mbetet ne keto segmente. Ato qe kane punuar ne shtyp e dine se kishte udhezime te veçanta qe kur permendej e shahej njeri armik (revizionizmi) duhej te permendej edhe tjetri (imperializmi), qe te mos krojhej ideja se njeri eshte me pak i rrezikshem.
Po hynim ne ate faze te rrezikeshme ku gjuha kushtezonte mendimin, sepse te gjithe e dinin se ata nuk ishin njelloj te « rrezikshem », po duke u persertitur e njejta gje ne dhjetra vite, po fillonin ta besonin edhe ata qe kishin ngritur supet ne fillim me ate qendrim te palogjikshem.
Zaten kjo eshte trasheguar edhe sot, kur « analistet e pavarur » duhet te bejne kujdes qe kur kritokojne PD – ne te thone diçka edhe per PS- ne se ndryshe humbet « paravsine » ne syte e lexuesit.
Kadareja eshte treguar i nxituar, por kam frike se edhe disi i pasinqerte me veten, se kur ne disa libra te fundit, ben te flasin njerez te nomenklatures, ai vetvetiu e modifikon frazen e tyre, jo thjesht per te karakterizuar nje personazh letrar fiktiv, por nje personazh qe nxirret nga rradhet e nomenklatures se diktatures, qe mbajne ere si ato kostumet qe dalin garderoba te vjetra.
Ai vete thote se kur i shkruajti nje leter Ramiz Alise per fillimin e proceseve demokratike ky i fundit iu pergjegj duke i thene se ai (Kadareja) nuk e kishte permendur asnjehere Partine e punes (dhe rolin e saj) ne letrat e tij, pra qe nuk i ishte nenshtruar kanunit te njohur te ligjerates totalitare.
Mbase kjo verteton edhe nje here se talenti letrar nuk te jep perparesi shkencore.
Eshte e qarte se edhe disa sisteme te tjera te mbyllura e kalcifikojne disi diskursin e tyre, sikunder rituali i meshave, shpjegimi i paravolive te Bibles a shpjegimi i disa verseteve te Kuranit (pra feja), disa shoqeri qindrvjeçare si urdherat e ndryshme fetare a laike si masonet etj . Nje forme e caktuar ligjerimi vehet re edhe te monarket kur thone « ne » per veten e tyre por kjo nuk ishte e detyrueshme per te tjeret. Perkundrazi.
Komunikatat e betejave te Italise te Napoleonit kur ishte konsull jane shprehje e gjalle e ligjerimit autoritarist, beteja per te cilat ai jo vetem qe nuk lejonte asnje lloj informacioni tjeter, por kishte dhene urdher qe komunikatat e tij te lexoheshin ne te gjithe kishat e Frances, para fillimit te çdo meshe.
Dhe ato jane plot shprehje te tilla: dhe kur Marsi nuk kishte vendosur ende fitimtarin Napoleoni sulmoi si rrufe nga qielli dhe i detyroi armiqte etj, etj (Vone eshte marre vesh se i shkruante vete)
Pra thjesht per te thene se çdo lloj autoritarizmi modifikon a kominikon me nje lloj ligjerate qe ne thelb eshte ADN-ja e synimeve te shprehura ose jo te nje politike te caktuar.
xha xha jam dakort me mendimet e tua plotesisht dhe pjeserisht me mendimin e I. Kadarese .çështja që ju trajtoni në libër nuk është një dukuri tipike shqiptare.
Në disa teza që ju i mbroni unë vë re se flisni e trajtojni të njejtat probleme me ato që ngrenë dhe të lartpërmendurit por në një këndvështrim krejt ndryshe , juve si gjuhetar , Kadareja si shkrimtar , zoti Memushaj si profesor.
Unë do të trajtoja një problem që po has këto 10 vjetët e fundit në emigracion
Gjuha shqipe në fëmijët emigrantë si brez i dytë po pëson ndryshime që me kalimin e viteve mund të sjellin ndryshime rrënjësore në ecurinë e gjuhës shqipe .
psh shkronjat dyshe gj , sh , zh , xh , ll, po bëhen njëshe të ndikuara dhe nga gjuha vendase , greqishtja e cila nuk ka shkronja dyshe.Me gjithë metodat që përdorim ne si mësues teorikisht fëmijët i mësojnë por praktikisht nga drejtshkrimi, një orë mësimi që ne i kushtojmë shumë vëmendje vihet re se tendenca është drejt gërmave njëshe. Të arsyetuara si nga ana praktike ashtu dhe shoqërore mund të thoja se mos vallë ne mësuesit e gjuhës po shkojmë kundra natyrës dhe ligjeve të saj?
së pari gjuha ndërmjet të tjerave është një mjet komunikimi pra një vegël që njerëzit e vënë në shërbim Sipas një llogjike të thjeshtë një vegël që të shërbejë sa më mirë duhet të jetë e lehtë në përdorim , e shpejtë dhe të rezistojë në kohë. psh
fëmijët e shkruajnë dhe e shqiptojnë
shi – si
zhurmë – zurmë
gjumë- gumë
fëmijët e kuptojnë njëri tjetrin sepse është një problem i njëjtë për ta . pak a shumë dhe mësuesit duke i hasur këto vështirësi të fëmijëve kuptojmë se çfarë ka dashur të shprehë nxënësi . Problemi qëndron këtu përderisa komunikimi bëhet mes fëmijëve dhe mësuesit , ne mësuesit prapë harxhojmë shumë kohë duke këmbëngulur në shkrimin e saktë të shkronjave të cilat nxënësit nga ana e tyre vetvetiu dhe natyrshëm i përdorin ato për tu ardhur në ndihmë sa më lehtë sa më shpejtë dhe po bëhet një tendencë kjo kohët e fundit.pra shkronjat njëshe .Nga ana tjetër ne mësuesit në vend që tu japim informacion , njohuri të reja me metoda sa më shkencore dhe me fjalën e fundit të teknologjisë , këmbëngulim që nxënësit mos ta prefeksionojnë pra gjuhën , për tu ardhur në ndihmë e për të komunikuar sa më shpejt , sa më lehtë e ti rezistojë çdo kohe.
Këto probleme gjuhësore si dhe mjaft të tjera janë probleme që lindin nga ndryshimet e mëdha që pëson epoka çka sjell ndryshime dhe në fusha e aspekte të tjera të jetës . Po gjuha shqipe nuk do ti përshtatet ndryshime të shumta , nuk do të perfeksionohet . Personalisht nuk shoh asnjë lidhje as dëm të madh e as nuk cënohet dhe rrezikohet kombi ynë apo kultura shqiptare apo zhduket gjuha shqipe nga ndryshimet që mund të pësojë ajo për të qenë një mjet sa më perfekt në komunikim .
…trajtimin e problemeve të tilla gjuhësore po e përmbledh në një libër që është duke u punuar për të dalë në botim
Zysh,
Nxënësit e tu dëgjojnë 13 orë në ditë greqisht dhe një orë shqip, gjatë leksioneve me ty. Fare e kuptueshme, që veshi i tyre priret drejt si-ut dhe jo shi-ut, drejt zurmë-s dhe jo drejt zhurmë-s. Ajo që nuk përtypet këtu është të përpiqesh ta përligjësh këtë shtrembërim, duke folur për “…ndryshime që me kalimin e viteve mund të sjellin ndryshime rrënjësore në ecurinë e gjuhës shqipe.”
Ndryshimet në shqipe vijnë atje ku kultivohet shqipja, jo atje ku kjo deformohet.
Sa për ilustrim: dëgjoj gjithë kohës greqisht të folur nga persona që janë rritur e edukuar jashtë Greqisë, ose pjesërisht. Ndër ta i gjen të gjitha rastet, edhe të atij që flet siç pritet nga norma greke, ashtu edhe ata që e shtrembërojnë atë. Empirikisht i bie që faji nuk është i ndonjë ligjësie të çuditshme të gjuhës, por e njeriut që lejon bjerrjen e saj.
Ne lidhje me “shqipen totalitare”.
Kjo eshte konceptuar dhe servirur qe ne fillim si nje absurditet. Gjuhetari Vehbiu duhet te kishte sajuar nje fjale te re shqipe per te percjelle mendimin e vet. SEPSE ka :
LANGUE
por ka dhe :
LANGAGE.
____________________________________
Me “langue” kuptojme GJUHEN SI GJUHE : gjuha shqipe, gjuha frenge, birmaneze, etj.
Me “langage” kuptojme GJUHEN SI E FOLUR NE KONTEKST : gjuhe e nderlikuar, gjuhe autoritare, gjuhe e larte, etj.
Dhe Vehbiu nuk arrin te na gjeje ne shqip nje fjale qe ta sjelle kete “langage”.
Dhe vetem pastaj do te ftillonte idene.
NUK KA “LANGUE” TOTALITARE por KA “LANGAGE” TOTALITARE.
Shqipes si shqipe, t’i rruajne bishtin jo gjuhetaret e Shqiperise, por te ngrihen edhe statujat e Budes e te flasin, s’kane ç’i bejne. Kurse sa per “langage” totalitare, ketu mund te flitet me ore e me jave, dhe madje kjo “gjuhe” totalitare eshte pikerisht ajo qe eshte farketuar neper kongreset aq te dashura te Vehbiut. Eshte pikerisht gjuha e KOMUNISTEVE. Me kete duhen gjuhetaret tane qe, per hir te se vertetes, jane pothuaj te gjithe te gatuar ne kazanin e asaj kohe.
Ndonje “catarsis” ne horizont ?
langage, parole, discourse… termat që vijnë në vështrim janë të shumtë.
Në fakt, unë librin e kam quajtur: “shqipja totalitare”, jo “gjuha shqipe totalitare”; dhe në nëntitull e specifikoj: “tipare të ligjërimit publik…” etj.
Natyrisht, langage nuk ka punë në këtë mes; sepse langage nuk është i diferencuar sipas gjuhëve (nuk ka langage francez dhe langage gjerman, por langage dhe pikë).
Përkundrazi, shqipja totalitare mbetet formë e shqipes së lëvruar. Shtrembërimet dhe deformimet janë specifike për shqipen dhe varen nga karakteristikat e gjuhës shqipe.
Thua:
Kot e ke kapur me gjuhëtarët – shqipja totalitare është pronë e përbashkët e shoqërisë totalitare; para së gjithash, zhargon i klasës politike në pushtet. Edhe ti, po t’i kesh jetuar ato kohë, ashtu ke folur në mbledhjet e kolektivit ose kur të kanë dorëzuar shallin e pionierit.
Gjithashtu, nëse pranon që shqipja mund të zhvillohet e të zbukurohet, do të pranosh edhe të kundërtën – që mund të rrëgjohet e të reduktohet në funksione. Ka ndodhur edhe me gjuhë të tjera.
Jo dhe jo.
Xhaxhai,
Ti duhet ta dish shume mire dallimin mes “langue” dhe “langage”, ashtu siç e dine te gjithe shqiptaret, porse te shkretet nuk kane gjetur ende nje fjale te posaçme shqipe per te sjelle fjalen “langage”.
Shembuj :
ç’me flet me kete gjuhe ?
Kujt i flet me kete gjuhe ?
Ketu, nuk po flitet per gjuhen ne te cilen flet folesi – gjuhe shqipe apo turqishte – por flitet per regjistrin e gjuhes : gjuhe e ashper, gjuhes fyese, gjuhe jo e denje per nje qytetar, etj etj.
Nuk ka langue “gjermane” qe do te ishte totalitare, por ka pasur nje “langage” naziste e cila ishte sketerre.
Njelloj dhe ne Shqiperi : gjuha shqipe eshte krejt pa lidhje ketu, por eshte “langage” komuniste ajo qe bente hatane. Ketu duhen bere studime, por duke bere kujdes qe te mos shkelet kufiri mes langue e langage. Perndryshe behet nje çorbe samurri qe s’e ha as qeni.
Dallimi midis langue dhe langage është i gjuhës frënge. Edhe Klemperer librin e tij e titulloi Lingua Tertii Imperii (në origjinal; kjo u përkthye pastaj si “Language of the 3rd Reich” në anglishte), por nuk ia nxiu jetën njeri me gjepura frankocentrike. Për ta ilustruar më mirë: atje ku anglishtja dallon mes leg and foot, dhe frëngjishtja jote mes jambe dhe pied, shqipja thotë thjesht këmbë, e cila i mbulon të dyja kuptimet. Do t’u kërkojmë tani njerëzve të përdorin dy fjalë, si anglezët dhe frëngjtë? Edhe një herë: unë e kam vënë shqipja – ti pse lexon langue aty dhe jo langage? Ngaqë do të hapësh sherr atje ku s’ka?
Ska vend per sherr ketu. S’jemi ne kopsht : a po me del tek per tek ?
Problemi eshte se nuk ka as gjermanishte totalitare, as frengjishte totalitare, dhe as shqipe totalitare. Keto jane togfjalesha te tipit “dielli i zi”.
Ne librin tend jemi kryekeput ne rastin e nje lloj te foluri qe quhet i foluri komunist. Kjo po, eshte totalitare dhe shkurt, gjuhe e qelbur. Nazistet shpiken nje lloj te foluri qe kishte veçorite e saj, ashtu si komunizmi qe kishte zhargonin e vet. Por as njeri as tjetri nuk kane lidhje me njefare totalitarizmi te gjuhes, apo me njefare butesia apo sharmi. Kuptohet qe gjuhet kane veçorite e veta secila, porse asnjera s’mund te damkoset me asgje.
Sa per dijeni, shqipja e ka fort mire fjalen por eshte tjeter pune pastaj qe ne, kamunistat, s’i kemi bere vend : jambe = kembe, pied = shpute. Do te thuash ti, po frengjit kane dhe plante. Po, e kane, po “plante” por edhe ne kemi “taban”. Keshtu qe kush kerkon, gjen. Ti si gjuhetar duhet ta kishe gjetur nje fjale shqip per “langage”, qofte dhe te re. Une kam kerkuar ca, por s’kam mundur. Sigurisht qe ne kontekste te ndryshme perdor fjale te tjera dhe jo “gjuhe”, porse nuk kam gjetur nje fjale te posaçme qe vlen perhere. Ja ketu na e pasuro pak shqipen. Ketu duhet imagjinata e gjuhetarit. Se shiko ç’ndodh me perkthyesit shqiptare qe s’iu punon shume imagjinata.
Kur perkthejme nje liber, nganjehere biem mbi nje fjale qe vete kjo eshte e rralle ne gjuhen e origjines, dhe per rrjedhoje, ajo duhet perkthyer me nje fjale po aq te rralle ne gjuhen shqipe. Ose, kur autori sajon nje fjale te re ne gjuhen e origjines, edhe perkthyesi duhet te perdore nje fjale te re, ta sajoje.
Do nje shembull ?
Libri “Wuthering heights” i asaj Brontes, njeres prej tre motrave, s’e mbaj mend emrin.
Wuthering, ne anglisht s’do te thote asgje. Por kjo Brontja e ka qemtuar diku ne ca fjalore te vjeter skocezçe dhe e ka formuar kete duke dhene dy kuptime : nje ere e forte qe vershellen pas nje kodre.
Shiko tani ç’ben perkthyesi fantastik freng : ai e kupton kleçken dhe sajon nje fjale te re frenge qe s’ekziston fare, “hurlevent”. E perbere nga “hurler” – te ulerasesh dhe “vent” – ere. Kur ulerin era, me nje fjale.
Dhe kjo hurlevent eshte e tera ne frymen e wuthering-ut anglez.
Mirepo ç’ndodh me perkthimin shqip ? Perkthyesi ia keput : Lartesite e stuhishme !!!
Kot kot kot fare. Ja pra nje mundesi e çuar dem per te futur nje fjale te re shqip, per te sajuar diçka te re, qofte dhe duke e kalkuar mbi bazen e frengjishtes : ulërimerë. Kush i ka syte ne balle, e sheh qe ka edhe ulerime edhe ere. Dhe vetem keshtu origjinali anglez vjen si duhet ne shqip.
Lartesite e stuhishme !!! Po, po, dhe majat e lavdishme, pse jo.
Keshtu puna, xhaxhai, a ke ndonje mendje si te sajosh nje fjale te re ne shqip per “langage”, dhe ta shkruash aty poshte : qe tani e tutje, kjo fjale X shqip do te kuptoje jo gjuhen si gjuhe, por gjuhen si e folur ne nje regjister te caktuar.
Edhe keshtu i ben sherbim shqipes dhe gjithashtu lehteson shprehjen e mendimit tend. Sepse te mbash pergjate nje libri te tere dykuptimesine e fjales “gjuhe”, kjo i bie te dale diçka tejet keqkuptuese.
Po te isha despot dhe ta deklaroja PTF shtet me vete, hymni i tij do ishtin vargjet e meposhtme.
Bile as muziken s`do ia ndryshoja.
…”Yesterday, all my troubles seemed so far away
Now it looks as though they’re here to stay
Oh, I believe in yesterday
Suddenly I’m not half the man I used to be
There’s a shadow hanging over me
Oh, yesterday came suddenly…”
Por s`jam dot ( do isha sinqerisht zemergjere po te behesha). Sepse po te isha, do beja e kisha gjithshka per veten time, dhe te miren e pergjithshme.
Do merresha vesh me njerezit, do te mendoja apo edhe perpiqesha per pjestaret e despotatit tim, do ti lavderoja, do ti frymezoja, do t`i drejtoja, do t`i stimuloja ( jo ne ate kuptimin e keq), do te me degjonin e do t`i degjoja. Do t`i udhehiqja me ide dhe veprime, do te flisja e do te me flisnin me nje gjuhe te perbashket qe vetem do te na ndihmonte te ndihmonim dhe kuptonim njeri-tjetrin sa me mire. Do te ishte nje gjuhe DOC, language DOC. Si ato vererat qe sa e sheh etiketen, e di se nga kane ardhur.
Per melankoniket e malluar, apo dhe studiuesit po ju sjell ketu, te pashqiptuar (Xhaxha – te me ndjeni, por e bej per mungese kohe) te rejat nga Agjencia e Lajmeve te Korese se Veriut.
Mund tu hyje ne pune si te permalluarve ashtu edhe atyre me memorie te supresuar:
********************
Kim Jong Il Inspects Light Industrial Factories in Hamhung
Pyongyang, December 1 (KCNA) — General Secretary Kim Jong Il provided field guidance to light industrial factories in Hamhung.
The first leg of his guidance was the Paekunsan Combined Foodstuff Factory.
He was briefed on its history. Then he went round different production processes including noodle production process, confectionary production process and bread production process to learn in detail about the reconstruction and technological equipment of the factory and the production there.
After learning in detail about the production of varieties of special foodstuffs produced at the factory, he was very pleased that it became possible to supply greater quantities of tasty and nutritious foodstuffs to the people.
A torch lit by the WPK at the Samilpho Special Products Factory last year spread like a prairie fire to build combined foodstuff factories in various provinces one after another, he said, adding that this proves that when the officials work tenaciously despite difficulties and hardships with the spirit of devotedly serving the people, it is possible to bring greater happiness and comfort to the people even under the present conditions.
He put forward the tasks which would serve as guidelines for managing and operating the factory, expressing expectation and conviction that the employees of the factory would boost the production of foodstuffs to make a positive contribution to improving the people’s diet with ardent love for them.
The next leg of his guidance was the Hamhung Disabled Soldiers’ Essential Plastic Goods Factory.
He looked round various production processes to see varieties of products made by the factory and acquaint himself in detail with production there.
He expressed great satisfaction over the fact that disabled soldiers and their families of the factory have produced a lot of goods of diverse varieties conducive to improving the standard of people’s living in the same spirit and stamina as displayed in those days of soldiers on the frontline, true to the teaching of President Kim Il Sung that flowers should be kept in bloom. And he highly appreciated the laudable done by them.
The injection-molded crystal sandals, in particular, produced by the factory are beautiful in their shape and color and very comfortable for use, he said, adding that this is the precious fruition of the ardent love of the disabled soldiers for the people.
Noting that the disabled soldiers who unhesitatingly risked their youth and lives for the party and the leader, the motherland and the people should be accorded preferential treatment socially, he underscored the need for the party organizations at different levels to always pay deep attention to their work and life.
He advanced important tasks which would serve as guidelines for managing and operating the factory.
Kim Jong Il learned about the construction of the Hungnam Pharmaceutical Factory.
After being briefed on the factory in front of its model board, he learned in detail about the progress made in the construction of the factory, varieties of medicines produced by it and their efficacy.
He expressed great satisfaction over the fact that the workers of the factory have completed in the main the construction of production buildings and are waging a high-pitched drive to install modern pharmaceutical equipment.
He highly appreciated the exploits performed by the workers of the factory, noting that it was a signal success that it trebled the production of medicines as compared with that in the past while dynamically pushing ahead with a huge construction project.
He set forth tasks to be implemented to complete the construction of the factory ahead of schedule and boost the production of medicines.
He expressed expectation and conviction that the officials, workers and technicians of the factory would wind up the construction of the factory ahead of schedule and bring about a leap forward and innovations in the production of medicines.
He was accompanied by Kwak Pom Gi, chief secretary of the South Hamgyong Provincial Committee of the WPK, Kim Ki Nam and Hong Sok Hyong, members of the Political Bureau and secretaries of the C.C., the WPK, Kim Kyong Hui, member of the Political Bureau and department director of the C.C., the WPK, Jang Song Thaek, alternate member of the Political Bureau of the C.C., the WPK and vice-chairman of the NDC, Pak To Chun and Thae Jong Su, alternate members of the Political Bureau and secretaries of the C.C., the WPK.
*********************************
Ndersa per studiuesit, ata mund te ushtrojne e zgjerojne tekniken e tyre ne kete “miniere ari” te te folures se drunjte:
http://www.kcna.co.jp/index-e.htm