Çadrat. 

Isha në plazh, thuhet, por plazhe ka shumë në Shqipëri. Për ne tiranasit, dikur plazhi ishte pothuajse sinonim i Durrësit, d.m.th. i plazhit të Durrësit (Iliria, Teuta, Adriatiku, e kështu me radhë). Tani plazhi është detyrimisht shumës. Edhe për ditorët.

Aktualisht, “isha në plazh” kërkon përcaktim. Në cilin plazh? Në Durrës? Tek Plepat? Te Mali i Robit? Në Divjakë? Tek Gjiri i Lalzit? Në Radhimë? Në Dhërmi? Ku? Sidoqoftë, ka sende që i përbashkojnë të gjitha plazhet e mundshme. Një nga këto është, pa dyshim, çadra e plazhit.

Nostalgjikët nuk kanë pse të kërkojnë çadrat e dikurshme të plazhit. Të dala boje, shpeshherë të çara aty këtu, me telat e ndryshkura, gjithnjë në thelb të dobishme e funksionale, mbushnin gjithsesi plazhet shqiptare. Ditorët i merrnin me letërnjoftim nga disa kioska ku preheshin në këmbë, të mbështetura njëra pas tjetrës në murin prej dërrase, si dyfeqe lufte të dorëzuara, në pritje që dikush t’ua shkundte rërën e vitit paraardhës. E pra çadrat e dikurshme në Shqipërinë e sotme nuk ekzistojnë më.

Moderniteti i plazhit shqiptar duhet parë edhe në këtë pikë. Ke çadra nga më të larmishmet: të kuqe, blu, portokalli, të verdha, të kaltra, ose të gjitha ngjyrat së bashku. Pjesa ime e plazhit ishte me çadra ngjyrë portokalli, majtas i kisha blu, djathtas të kuqe. Normalisht, nga pikëpamja e spektaklit të njohur televiziv, duhet të tallesha me plazhistët fqinjë, porse më dukej banale, sepse unë vetë nuk isha më i mirë. Pra plot çadra kaleidoskopike. Në plazhin shqiptar, ndoshta është më lehtë të pikasësh çfarë ngjyre nuk gjen. P.sh. kësaj vere në Shqipëri nuk pashë, as dokumentova, çadra plazhi të zeza.

Nuk është nevoja të shkosh në plazh për të mësuar se homogjeneiteti i çadrave të dikurshme ia ka lënë vendin shumëllojshmërisë së tanishme në lloje e ngjyra. Bukur, duket vërtet bukur. Ndoshta të fiksuarve të estetikës ua ka prishur midenë sasia e madhe e çadrave të sponsorizuara nga birrat, pijet freskuese, superalkolikët, cigaret, akulloret, etj. por kjo kapërcehet kollaj nëpërmjet filozofisë plazhiste, që frymëzohet vetvetiu nga ideja e qejfit, e laissez faire-it dhe e apatisë përtacore. Reklamat nëpër çadra vetëm sa e rrisin larminë dhe, pse jo, harenë e natyrshme të plazhit. Tek e fundit, unë mund të pi birra “Lushnja” edhe pse çadrën e kam me reklamën e birrës “Kukësi”.

Që çadra është shtëpia jonë në plazh, domethënë buzë detit, kjo nuk ha pikë diskutimi. Çadra e plazhit bëhet strehë personale e familjare, qëkur dielli ta shkel syrin gazmor në mëngjes e deri kur zhytet i skuqur nga vetvetja në det. Por a ka shtëpi pa komshi? Nëse je ditor, komshiun e ke tejet të përkohshëm, lehtësisht të harrueshëm. Por nëse e ke marrë çadrën me aboné, pra për një periudhë të caktuar kohe, atëherë me komshiun e çadrës të lidhin shumë gjëra, ose më mirë të lidh jeta.

Nuk them se do të bësh krushqi me çadrën fqinjë, edhe pse teatri shqiptar e ka fiksuar shkëlqyeshëm rrezikun (shiko komedinë “Shi në plazh”), por fakt është se detyrimisht krijohen një sërë lidhjesh me çadrën fqinjë. Nga përvoja personale nuk më duket se çadrat e plazhit jashtë shtetit kanë të njëjtën lloj magnetizmi në marrëdhëniet shoqërore. Në plazhin shqiptar çadrat tërhiqen ose shtyhen sipas forcash gravitacionale të mistershme. Dashuria ose urrejtja mund të fillojë nga peshqiri, nga lëkura e bostanit, ose nga hija vetë.

Problemi i hijes nuk është dytësor. E kam fjalën për hijen e çadrës, që në drekë është e lehtë ta ndjekësh, por gjatë ditës, nga mëngjesi deri në darkë, kërkon mund e sens tolerance. Shpeshherë hijet e çadrave më ngjanin me vendet në kinema. Ti ke biletën nr. 10, radha 22, por e gjen të zënë nga dy zogj adoleshentë që kanë ardhur në kinema më shumë për errësirën se sa për filmin. Megjithatë, për hir të Shën Valentinit, ose të voyeurizmit, ti ulesh diku aty afër. Pas dy minutash vjen një çift pleqsh, adhurues të hershëm të kinematografisë ruse, që të kërkojnë vendin. Ti me mirësjellje u kërkon të gjejnë një vend tjetër. Ata e bëjnë jo shumë të bindur, kryesisht për hir të disiplinës së përbrendësuar në vite. Kështu vazhdon vargu derisa vjen dikush, i nxehur me gruan për gjelkokoshët, që bërtet me të madhe duke kërkuar vendin e saktë sipas numrit të biletës. Atëherë në kinema kemi lëvizje masive popullatash, zhurma e të cilës shkon deri në zyrat e OKB-së. Puna e hijes së çadrave në plazh shkon pak a shumë kështu.

Po ta krahasonim çadrën me një banesë çfarëdo, do të thoshim se, sipas standardeve ndërkombëtare, duhet të jetë një apartament me tri dhoma. Përgjithësisht mjaftueshëm për katër vetë. Jemi në kufijtë e mbipopullimit, megjithatë si shqiptar që jemi, mund të durojmë e të mirëkuptojmë. Çifti i ri që merr me qira një çadër me dy shezlongë është zengjin, edhe pse sipas ligjit të rehatisë universale, dy dhoma shpeshherë ndajnë, nuk bashkojnë. Mirëpo në skajin tjetër kemi farefisin në çadër: gjyshja, gjyshi, nëna, babai, djali, nusja, tre çiliminjtë. Pa llogaritur qenin, e sidomos të fejuarin e mundshëm të vajzës së madhe, ose fatbardhësisht stërgjyshen nga ana e nënës. Në çastin kur çarçafët e arnuar kaplojnë hijen tënde, aty e kupton se luftërat e kanë ndonjëherë një bazë demografike.

Për arsye të fëmijëve të vegjël, kërkova të pajtoj një çadër plazhi në rreshtin e parë. Kjo më kushtoi aktin tim të parë të rikthimit në identitet, sepse m’u desh t’i jepja një bakshish plazhruajtësit, por më qetësoi disi sepse mund t’i kontrolloja me shikim fëmijët kur futeshin në det. Zhgënjim i parashikueshëm. Që ditën e parë, rreshti i parë i çadrave u bë i dyti, ndërsa ditën e dytë u bë i treti. Protestës sime djaloshi flokëverdhë me iPod në vesh e cigare në gojë, iu përgjigj me ngritje supesh. Insistimit tim ia ktheu me fjalët lapidare: “Është urdhri i pronarit”. Situata m’u duk deja-vù me çështjen e pallatit. Kur e mora apartamentin e ri, paksa shtrenjtë prej pozicionit të këndshëm, nga ballkoni im kisha pamje gojëhapurlënëse. Edhe tani pas dy vitesh mbes gojë hapur, por vetëm se kam përpara banjën e një pallati të porsangritur. Nejse, superçmimi i apartamentit u pagua, sikurse bakshishi i plazhit.

Edhe jashtë shtetit rrezikon në çadër nga pyetja: “Nga të kemi?”, por në Shqipëri rreziku është më real, sepse pa dashur mund të dalësh i njohur, madje i afërm me plazhistin komshi. Në një rast të tillë ki kujdes nga lojërat. Mund të të kërkohet të luash pesëkatësh që luhet si poker, domino që luhet si shah, ose shah që luhet si damë. Ekzistojnë dy mënyra për të dalë nga situata: të bësh sikur ke harruar, por mund të akuzohesh për tradhti të lartë ndaj atdheut, ose të marrësh një libër e të bësh sikur lexon. Libër pune, natyrisht.

Jo të gjitha çadrat e bëjnë hijen njëlloj. Varet nga madhësia, por edhe nga ngjyra, ndoshta edhe nga coha me të cilat janë punuar. Megjithatë, kjo nuk ka lidhje me raportin midis plazhistit e çadrës. Disa nuk shkëputen prej çadre, gjithë ditën, hija e tyre shkrihet nën hijen e saj. Çadra e plazhit bëhet klloçkë, kangure, palmë. Nuk janë të gjithë me lëkurë të bardhë, të ndjeshme nga rrezet e diellit. Të tjerë i rrinë larg çadrës, e snobojnë, gati bezdisen prej saj. Këta duket sikur thonë: “Kemi ardhur për diell jo për hije”. Megjithatë, një çadër e marrin. Ja për pikë takimi, ja për rrobat, ja për zakon. Në këtë kategori bëjnë fillimisht pjesë edhe të penduarit e ardhshëm. Këta kthehen në çadër si plëngprishës, me disa litra kosi mbi lëkurë, në mungesë të kremit qetësues për djegiet në lëkurë.

A mund të quhet tërësisht e jotja një çadër që nuk e ke zgjedhur ose ngulur vetë? Them që jo. Dua të them se gjetja e shkopit, hapja e gropës, ngulja e çadrës, ngjeshja e rërës, ishte dhe mbetet ritual i fillimit të ditës në plazh. I pashmangshëm, madje i domosdoshëm. Kur çadrën e paguan, sikur nuk është e jotja. Ta hap dikush tjetër, ta përgatit dikush tjetër, ta mbyll dikush tjetër. Komode por jo pasionante, e përdorshme por e dikujt tjetër, e bukur por pa ndjenja. E këtu çdo referim ndaj sferave të tjera semantike është tërësisht rastësor e dashakeqës. Sidomos në Shqipërinë postmoderne.

Çadra e plazhit është thelbi i këtij të fundit. A ka kuptim plazhi pa çadra? Prandaj edhe plazhi me çadra të mbyllura, në fund sezoni ose fillim shiu, na përshenjon vetëm trishtim.

Por ato vetë, ndoshta janë të lumtura.

P.S. Fotografitë janë të miat.