Herë pas here, ndonjë lexues do të më vërejë se përdor fjalë të huaja të panevojshme në tekstet, sidomos kur shkruaj për çështje të kulturës së gjuhës, barbarizmave dhe mënyrës së mënjanimit të tyre.
Në sipërfaqe, duket sikur një autori që ngre shqetësimin për prishjen e normës leksikore të shqipes së sotme publike nuk i lejohet të marrë pjesë edhe ai në këtë “prishje”, duke e ulur vigjilencën; në të vërtetë, çështja është më e ndërlikuar se kaq.
Para së gjithash, çështja e ndotjes së leksikut të shqipes publike ka të bëjë me kompetencën gjuhësore (në kuptimin chomsky-ian), jo me ligjërimin individual, ose idiolektin. Një koleg, në një koment dje, vërente me të drejtë se termin digital të anglishtes mund ta japim fare mirë në shqip si numerik; dhe mua ky sugjerim më tingëllon i shkëlqyer. Megjithatë, nëse unë dua të them diçka që ka të bëjë me kompjuterin, ose teknologjitë moderne të magazinimit të muzikës, atëherë jam i detyruar të përdor termin dixhital, të cilin e përdorin të gjithë. Po të them numerik, shumë lexues nuk do të më kuptojnë. Po të them numerik, duke e vënë fjalën digital në kllapa, do t’ua tërheq vëmendjen lexuesve larg temës kryesore (muzikës ose kompjuterit), drejt një teme krejt tjetër, që ka të bëjë me normën gjuhësore.
E kam fjalën që tekstit, për të funksionuar, i duhet gjithnjë të jetë komplot ose bashkëfajësi e autorit me lexuesit. Një autor, kur ulet të shkruajë, ka për qëllim t’i kumtojë një ide lexuesit, duke e kodifikuar mendimin sipas të njëjtave rregulla (pak a shumë) që do të përdorë lexuesi për ta dekoduar.
Prandaj, çështja e fjalëve të huaja vështirë se mund të zgjidhet nëpërmjet zëvendësimit mekanik: hiq dixhital dhe vër numerik. Vëreni se, kur veprohet kështu, lexuesi bën një përkthim brendagjuhësor nga e panjohura drejt së njohurës, duke proceduar pak a shumë kështu: Çfarë do të thotë numerik? Numerik do të thotë dixhital. Paradoksalisht, në raste të tilla është fjala “më shqipe”, ose neologjizmi numerik që trajtohet si të ishte fjalë e huaj.
Paradoksi i shkon në zemër një dikotomie themelore të gjuhës, asaj midis diakronisë dhe sinkronisë, e cila në vija të trasha mund të “përkthehet” si dallim midis historisë ose përmasës kohore, dhe bashkëkohësisë, ose përmasës sociale (hapësinore). Në përmasën diakronike, ose historike, fjalët dallohen mes tyre nga origjina: kështu fjala qelq është me origjinë latine, ndërsa fjala xham me origjinë turke; fjala kovë me origjinë sllave, ndërsa fjala qumësht indo-europiane burimore; fjala kompjuter vjen nga anglishtja, ndërsa fjala llogaridhënie është fjalë e përbërë (kompozitë) e formuar brenda shqipes, nga temat llogari, që është huazuar nga greqishtja, dhe dhënie, që është formuar brenda shqipes nga tema indo-europiane burimore dhënë.
Gjuhëtari zviceran Saussure, që ishte i pari që e shpjegoi nevojën për ta studiuar diakroninë e një gjuhe veç sinkronisë, mendonte me të drejtë se përmasa kohore nuk ndikon në mënyrën si funksionon gjuha; normalisht, kur përzgjedhim këtë ose atë fjalë për ta përdorur, nuk nisemi nga kriteri i prejardhjes, por vetëm nga kriteri funksional – d.m.th. përdorim atë fjalë që mendojmë se do të na shërbejë më mirë se çdo fjalë tjetër konkurrente, për qëllimin e komunikimit.
Kështu, për një përdorues normal të gjuhës, fjala jastëk do të tingëllojë më familiare sesa neologjizmi nënkrejsë; edhe pse jastëk vjen nga turqishtja, ndërsa nënkrejsë është ndërtuar nga tema të kulluara shqipe.
Natyrisht, ideja e Saussure-it për t’i mbajtur të ndara diakroninë dhe sinkroninë vlen për gjuhët e natyrshme, por e humbet forcën analitike kur vjen puna për të kuptuar si funksionojnë gjuhët artificiale – ose gjuhët standard. Për këtë arsye, nuk ka ndonjë gjë për t’u habitur që shqipja standard kërkon prej përdoruesve njëfarë kompetence diakronike sado rudimentare, ose aftësinë për të dalluar, bie fjala, orientalizmat ose greqizmat, dhe për të shmangur përdorimin e tyre edhe atëherë kur këto do të ishin fjalët më të përshtatshme, nga pikëpamja thjesht funksionale.
Mirëpo zbatimi mekanik i këtij kriteri çon në formalizëm të pabesueshëm, meqë nga njëra anë autorët do të fillojnë ta zbukurojnë fasadën e shkrimeve të tyre me stuko neologjike, ndërsa nga ana tjetër lexuesit, në vend që të ndjekin mendimin e autorit, do të rrinë e të vrasin mendjen për të deshifruar neologjizmat e përdorur.
Vëmendja e tepruar ndaj normës leksikore, nga të dy skajet e procesit të komunikimit, e dëmton komunikimin vetë, sepse ia prish tejdukshmërinë formës gjuhësore të thënies.
Për ta ilustruar këtë, po sjell shembuj nga versioni i ripunuar i romanit ndoshta më të madh të letërsisë shqipe: Kronikë në gur, të Ismail Kadaresë.
Për fat të keq, gjatë ripunimit, autori vetë ose ndonjë redaktor, ka ndërhyrë në tekstin origjinal, duke “e pastruar” nga fjalët e huaja; nëpërmjet një operacioni në thelb teknologjik, të cilin mund ta krahasoja me rimasterizimin e regjistrimeve analoge në muzikë, për t’ia përshtatur epokës bashkëkohore numerike.
(Unë besoj se ky farë suvatimi e ka dëmtuar veprën.)
Gjithsesi, këtu dua vetëm ta përdor tekstin kadarejan për të ilustruar idenë që dua të përcjell.
Citoj nga f. 69, e botimit të Onufrit, të vitit 2000:
I fundit nga të gjithë, krejt i përgjumur, thoshja edhe unë “natën e mirë” dhe pastaj shkallët e vjetra kërcisnin një copë herë, gjersa çdo gjë qetësohej dhe binte në gjumë.
Në këtë kohë gjallëroheshin nënpullazet e shtëpisë. Lëvizjet e minjve, në fillim të druajtura e të dëmtuara, sa vinte bëheshin më të shpejta e plot guxim, gjersa shndërroheshin në një hordhi të papërmbajtshme, që endej potershëm nga njëri skaj në tjetrin. Edhe pak dhe ato do t’u ngjanin hordhive të Xhenxhis Khanit, që i kisha parë në film. Ja, tani ato po grumbullohen diku në thellësi të Azisë (Azia ishte nënpullazi i Margaritës). Është e qartë se po bëhen gati. Një heshtje e shkurtër. Siç duket Xhenxhis Khani po mban fjalim. Ai tregon me dorë drejt kufijve të Evropës (nënpullazi i mesores). Hordhitë nisen. Rrëmuja rritet. Dërrasat rënkojnë […]
Nuk e kam botimin origjinal të romanit, por jam pothuajse i sigurt se fjalë të tilla si nënpullaz dhe mesore janë shtuar tani së voni; dhe i përkasin suvasë së tekstit, jo tekstit vetë. Cilit lexues vallë nuk i ndërpritet rrjedha e leximit, ose hareja e tekstit (për ta thënë me Roland Barthes), për shkak të këtyre neologjizmave? Aq më tepër që është fjala për një pasazh pothuajse ëndërrimtar, të rrëfyer me gojën e një fëmije, çka i kërkon lexuesit ta pezullojë për një moment analizën, për të përfytyruar hordhitë mongole në zemër të Azisë… po ku të lënë nënpullazi e mesorja?
Ja edhe një shembull tjetër, nga f. 76:
Ika pothuajse me vrap nga Javeri dhe shtyva portën e shtëpisë. Më vinte çudi që në duar kisha një libër. Në shtëpinë tonë të madhe kishte gjithfarë sendesh: kazanë bakri, tundsa për rrahjen e qumështit, enë të çdo madhësie, hambarë druri, hambarë guri, trarë, sfera hekuri (për njërën prej tyre thoshin se ishte predhë topi), kama me doreza të qëndisura, voza, arka rrobash me data të vjetra, mokra gruri, gjithfarë gremçash e vargorësh, gropa për të zier gëlqeren, prushana, pushkë me strall, fshikuj, gjithfarë rrangallash, që s’u dihej as emri…
Më vjen keq që nuk e kam origjinalin; por pothuajse më vijnë në mend fjalët e përdorura atje, në vend të këtyre që kam theksuar më lart: dybekë, gjyle, mangallë, çengelë, kamzhikë…
(Si mund t’ia kruash vallë Turqinë Gjirokastrës së romanit, pa e shfytyruar?)
Shembuj të tjerë:
Porta madhështore e Bido Sherifit ishte e hapur me të dy flegrat [kanatet?]. f. 78.
Mendova të ndez një cigare dhe shkova te baxha, futa krahun përmes qelqeve të thyer e të pluhurosur dhe nxora në fillim librin, pastaj arkëzën [kutinë?] e duhanit, dhe më në fund shkrepësen. f. 80.
Ditët ishin të ftohta, pa fytyrë. Jetonin vetëm tymtarët [oxhakët] f. 157
Ditën e parë të bombardimit, kur njerëzit, pas tronditjes së parë, u strukën nëpër zgafella [bodrume?], në ndërgjegjen e tyre vezulloi dobët kujtimi i armës. f. 160
Thuhej se një nga veglat kryesore, vetë shënjestrën, me sa dukej, e kishte shitur për të pirë e për të bërë dafrunga [qejf?] në pijetoret e Shkupit me një lavire maqedonase. f. 161
Nënëmadhja grindej gjithmonë e më shpesh me emtën [tezen] e vogël. Emta vërtitej gjithë gëzim nëpër shtëpi pa i vënë veshin, duke kënduar nëpër dhëmbë […] f. 225
Po atë mbrëmje, Javeri, të cilin gjithashtu e kërkonin, shkoi te shtëpia e ungjit [xhaxhait] të vet, ku nuk kish shkelur prej kohësh. f. 252
Mund të sillja edhe me qindra shembuj të tjerë, po të ishte nevoja. Nuk dua të diskutoj këtu arsyet e kësaj kirurgjie plastike, as të theksoj se kjo e ka dëmtuar shumë romanin, duke ia hequr magjinë; por vetëm të ilustroj sesi neologjizmi, ose fjala e rrallë, e ndërpret rrjedhën e tekstit, duke funksionuar si të ishte një notë e stonuar. Një orkestër mund të përftojë me mijëra nota, por veshi i dëgjuesit të stërvitur dëgjon vetëm notën e stonuar, dhe kjo notë ia ndërpret magjinë e përjetimit artistik.
Nga ana tjetër, duke ia kruar Turqinë Gjirokastrës dhe vetë romanit, autori Kadare (ose redaktori i veprës) i kanë dhënë lexuesit një tekst më edukativ, politikisht më korrekt, me shqipe më të pastër se origjinali. Unë shpresoj që brezat e ardhshëm, të cilët do ta lexojnë romanin në versionin e ri të suvatuar pa e njohur versionin e vjetër, nuk do të reagojnë ndaj këtij teksti njëlloj si unë; edhe pse kjo varet, në masë të madhe, nga fati që do të kenë këto neologjizma në shqipen standard, ose në kompetencën gjuhësore të lexuesve. Çfarë shansesh ka, në thelb, që shprehja kuti duhani (në vetvete historizëm, meqë tani pakkush përdor të tilla), të zëvendësohet nga neologjizmi arkëz duhani, për mua jo vetëm i panevojshëm, por edhe i sendërgjuar keq? Pse duhet që shqiptarët të heqin dorë nga fjala teze, për të përdorur fjalën emta, që nuk është veçse një arkaizëm? Aq më tepër që teze është semantikisht më e saktë se emtë, sikurse është xhaxha semantikisht më e saktë se ungj, sa kohë që të dyja lejojnë të dallohet midis krahut amnor dhe krahut atnor të farefisnisë? Pse duhet t’i quajmë kanatet me të njëjtën fjalë që përdorim edhe për flegrat e hundës, thjesht ngaqë kanat ardhka nga turqishtja?
Mirëpo, në qoftë se zëvendësimi mekanik i fjalëve të huaja e bën tekstin opak (të patejdukshëm) dhe e dëmton leximin, atëherë si duhet të veprojë një kulturë e cila gjithsesi kërkon ta mbrojë ligjërimin nga barbarizmat?
Brenda caqeve të këtij shkrimi, po mjaftohem të them se kultura duhet të shërojë gjuhën (langue të Saussure-it), jo ligjërimin (parole të Saussure-it); dhe gjuha nuk mund të shërohet duke u dërguar policinë leksikore ligjëruesve, por nëpërmjet ndërhyrjesh të tërthorta, në procesin e krijimit të kompetencës gjuhësore të folësve – ose ekspozimit sistematik dhe afatgjatë ndaj modeleve të përshtatshme të shqipes së shkruar.
Ja nje nga arsyet pse e ndjek gjithnje me interes blog-un tuaj. Faleminderit per kenaqesine qe me dhate me kete shkrim. Me erdhi pas shijes, sepse eshte fusha ne te cilen jam marre vitet e fundit. Diku ju kam permendur (lidhur me leximet e ndryshme te Keshtjelles se Kadarese, krahasoj bot. 1970 / 2003) dhe kam nja dy pyetje. Nuk di nese mund t’jua çoj ne adresen qe me dhate. Me respekt.
“Ilustrimi i shkrimit ” me ate fig.e “Gofit” s’besoj te jet nji Instikt qe mund te sherbente si taktike efikase e cila do shpetonte ceshtjen aq kritike e te nderlikuar te gjuhes ne shqiperi !!!
Nji pyetje kisha ne vijim te ktij shkrimi brilant e i admirushem i ktij studjusi profesionist ,ne lidhje me emrin e Mbretit te Mongolise qe beri Histori , quhet ai Xhinxhis Khan apo ne shqip Xhingis Khan ,sepse me gjith bagazhin aq te vleresushem mbi gjuhen ,me te tilla (ndoshta gabime fillestare) japim mesazhe negative ke lexusi .
pastaj mbi ceshtjen e veshtire te gjuhes sot ,do thosha kur ndodhemi ne nji gjendje kaq kritike ,te cilen un nuk e ve ne dyshim , perse nuk alarmohen Institucionet e larta Shqiptare e te therrasin nji Kongres Kombetar psh , si mundet te reagohet ndaj ktij shqetesimi kaq te madh ???
Anonimus, emrin e mongolit kam kopjuar siç e kam gjetur në tekstin e Kadaresë.
Nuk e vene ujin ne zjarr,sepse mungon zjarri,uji dhe gjella per tu pergatitur.Uria vjen kur therritet nga stomaku nepermjet fijeve nervore percjellese ne tru,te cilat kerkojne plotesimin e kerkesave ushqimore te trupit.
Trupi shqiptar eshte ne nje gjendje kome dhe mbahet me serume per te plotesuar kerkesat minimale ushqimore ne menyre minimale.
Gjuhet jane zhvilluar e rindertuar kur ekonomia ngrihej dhe kerkonte maredhenien gjuhesore si domosdoshemri te fuqizimit e zmadhimit te saj.
Gjuha angleze ka pasur shume shkalle te ngritjes se saj,por kulmin e ngritjes e mori kur filluan pushtimet koloniale me ane te ciles kapitali anglez beri zgjerimin e vet kudo ku gjeti mundesine e lulezimit.
Gjuha greke e re u ndertua ne nje menyre tjeter,me ane te fuqise fetare ortodokse.
Gjuhe shqipe eshte ndertuar shume kohe me pare kur nuk kishin filluar akoma ndarjet e medha gjuhesore.
Gjuha shqipe tani po shfaq fazat e plakjes se saj,e cila si faktor kryesor te saj ka moszhvillimin e vet ekonomik dhe varesine e madhe te mbijeteses nga faktori i jashtem.
E vetmja mundesi e rinimit te saj,shtimit te saj,zhvillimit te saj mbetet shteti i ri Kosoves i mirembeshtetur ne programet ekonomike nga fuqi potenciale boterore dhe vrulli i ri rindertues kombetar ne cdo drejtim,si edhe ne ate gjuhes.
Te mirembash ate qe eshte ndertuar,te besh kerkime shkencore dhe rindertosh nje dialekt pathuajse te harruar shkruar,te besh bashkimin fjaloro-gramatikor me dialektin tosk,te besh pranimin e detyruar te grupit te fjaleve te “huaja” qe kane hyre pothuajse ne cdo gjuhe Europiane,te ndertosh fjalorin e madh te ri gjuhes se bashkuar,te ndertosh programet shkollore te edukimit gjuhesor,te nxjerresh ligje per mbrojtjen e gjuhes nga pushtimet sinomime te gjuheve te huaja..etj eshte nje pune e madhe qe ne radhe te pare kerkon qe te kesh nje elite me njerez te ditur qe ta duan me zemer atdheun dhe te kene nje besim te patundur tek zoti i vetem,ose i thene me fjale te tjera te zbatimi drejtesor ne cdo cap te ecjes perpara.
Une e kuptoj deshiren e nje studiuesi te gjuhes per te gjetur fjalen e duhur te shqiperuar, por per mendimin tim ndonjehere eshte e tepert te zevendesosh nje fjale qe tashme mbizoteron ne fjalorin teknik.
Pra per mendimin tim ne vend qe te gjejme nje zevendesues per fjalen “digital” si numerik apo dixhital pse te mos ta perdorim ate ashtu siç eshte. Maksimumi me lakime si digital-it ose digital-es.
E ne vend qe te perkthejme emrin e Xhenxhis Kan-it pse te mos perdorim emrin e tij origjinal duke vene ne kllapa perkthimin nese eshte me te vertete i veshtire per tu shqiptuar.
Me kujtohen librat e perkthyer gjate kohes se komunizmit qe ishin te nje cilesie shume te larte perkthimi ne krahasim me shume libra te sotem qe perkthehen shkel e shko.
Por nuk arrij te kuptoj se pse emri i autorit Victor Hugo duhet te shkruhet Viktor Hygo.
Mund ta kuptoj kete zgjedhje gjate kohes se rilindjes apo komunizmit ku kishim deshire per te shqiperuar gjithshka, por tani ne nje bote qe po shkon drejt internacionalizmit dhe nje evrope te bashkuar besoj se do shkojme drejt nderthurjes se gjuheve me njera tjetren.
Gjergji, për këtë çështje sapo patëm një diskutim të vogël këtu.
Kisha lexuar artikullin dhe vetem komentet e para. Tani po shoh qe diskutimi nuk paska qene vetem ne lidhje me neologjizmat ke “pushime te huaja”.
Por tani pashe riperdorimin e fjales “dixhital” dhe me erdhi instiktive te pergjigjesha 🙂 S’durova dot…. 🙂
hah,, nga anonimus u konvertova ne nji tjeter nik ,ciro qe sapo e perdora ne nji Blog tjeter , ktu.
xha xhai ,shpresoj qe ndonji nderhyrje imja te mos ket shkaktuar rreaksion , por sidoqe t’me kuptosh ti brenda sferes tende , me beso qe kam sinqerisht rrespekt per personin tuaj dhe nivelin e temave ktu.
Un mendoj se kur nji personit si pelqen nji “kritik” e dikujt thjesht mund ti drejtohet ,pa e pare vehten te rrexuar nga qielli ,duke ju pergjigjur ,sepse ne fund te fundit keshtu debatohet gjithandej ,ose te lajmerohet “Stop Kritik”
se kam per ty personalisht kete e kam ne pergjithsi ,por duke qen se ktu ke ty jan te pranishem te gjithe e dhashe si shembull , shpresoj te mirkuptosh te uroj suxsese ciao.
Perfytyroni nje roman te perkthyer nga tajlandishtja (po, po, edhe ata shkruajne !). Tajlanda shquhet per emrat e tyre kilometrike.
Psh, aty ka nje personazh te tille :
Jatukamramthep Ngamwongwarn
I cuditshem, apo jo? Cfare propozojne Androkllaqet per perkthimin e romanit?
Do e leme keshtu apo do e kopanisim alla labce? Po ta leme keshtu, ku ne djall do t’ia rrasim bishtat e lakuar te shqipes?
Nqs e kopanisim, kush me gjen emailin e Androkllaqeve per t’i marre miratimin e kopanisjes?
Wow..cfar un do shtoja ,mbi ate form lajthitje tuaj ashtu kot se ne t’vertet s’ja vlen me u marr me te till ..eshte ;
pa emer…pa form…komunikim ordiner.
Megjithe aftesine e xha xhait per ta ngritur problemin ne menyre mjaft te qarte, problemi vete mbetet tejet i veshtire. Madje pyes veten se mos eshte qartesia me te cilin ai ngrihet, qe na ben te kuptojme veshtiresine e tij te vertete.
Gjithsesi, kam pershtypjen se brezi yne eshte disi i privilegjuar per ta pare problemin te shpalosur me gjate ne kohe e, rrjedhimisht, te shohe diçka me qarte ne disa fenomene qe duket se i perkasin pak sa te shkuares ashtu edhe te ardhmes. Meqe nuk e kuptoj as vete se cfare desha te them me frazen e me siperme po shpjegohem: Xha xhai edhe pse nuk eshte per zevendesimin e turqizmave ne nje tekst aq themelor te letersise shqipe, sa çeshte romani Kronike ne gur, ai megjithate pajtohet me idene se brezat e ardheshem kane veshtiresi per ta kuptuar deri ne fund ate, per shkak te nje numuri fjalesh te vjeteruara e gati te tejkaluara.
Ja tamam ketu desha te dal e te them se ne jemi te privilegjuar sepse e dime saktesisht se çfare veshtiresish do te kete brezat e standartizuar gjuhesisht.
Per kete mua me mjafton te kujtoj veshtiresite e femininise sime time kur lexoja Trahanane e H. Z. Kamberit. Natyrisht shembulli eshte pak i zmadhuar,per arsye shpjegimi, po me kujtohet se pas perrallave te M. Kutelit, qe me benin te harroja merzitine e perditeshme dhe ku nuk gjeja fjale te pakuptueshme, poezite e Kamberit, qe i lexova per here te pare te nje tekst antologjie i vellait te madh, ishin nje zbulim tjeter qe me magjepsi. Po ashtu, me kujtohet mire qe prisja prinderit te kthehshin nga puna qe ti pyesja per kuptimin e shume fjaleve qe nuk i kuptoja.
Nje fjalor i 54-tes, qe kishim ne shtepi nuk me ndihmonte dot se nuk i permbante ato fjale. Shkurt magjia nderpritej diku…
Para se te pyes veten nese kjo magji do te ishte vertet e tille nese tekstet e Kamberit nuk do te kishin ato turqizma, une shpreh dyshimin tim se keshtu ndodh me shume lexues te rinj te pafamiljarizuar me huazimet tona te vjetra. E me kete rast, kam pershtypjen se eshte nje kryeveper qe paguan haraç, nderkohe qe per brezin tone ato huazime ishtin vektor intimiteti magjik.
Si i behet hallit?
Xha xhai thote se mjeti me i mire mbetet sherimi i gjuhes duke perdorur mjete te terthorta dhe jo policia leksikore. Ne kete pike, une nuk besoj se ka mjet me te forte se sa teksti i nje shkrimtari te madh per tu perdorur per kete qellim. Pra, shikoni, rrethi mbyllet e na le pak si te pezmatuar. Kjo ndodh sepse asnje prej nesh nuk beson se do te donim sinqerisht te kenaqeshim qe shijen letrare qe na japin tekstet e Kadarese, ndersa pasurine e gjuhes terthorazi do ta perfitonim, fjala vjen,nga Sulejman Mato.
Me kujtohet te kem lexuar se ne vitet 30 te shekullit te shkuar Instituti i Kultures (ai qe botoi Visaret me duket) botoi nje liste fjalesh qe duheshin hequr nga perdorimi. Lista nuk ishte e keqe dhe ndonje fjale si bujtine, qe zevendesonte fjalen han, mbeti dhe nuk eshte fjale e keqe. Perndryshe si do te perkthenim filmin Bujtina spanjolle? Hani spanjoll?
Shkurt dua te them se ato fjale te propozuara ( te proponuara do te thoshte Noli) nuk gjeten perdorim te gjere sepse nuk u rimoren nga ndonje Migjen a Kutel, por nga ndonje autor dhe gazetar i harruar,perndryshe kam besim se gjuha shqipe do te kishte fituar me shume.
Megjithate, asgje nuk eshte e thjeshte, por nuk duhet harruar se perjetimi emocional qe marrim nga nje veper letrare eshte personal dhe i nenshtrohet ca rregullave fort te padisiplinuara. Megjithate do te ishte intersante te anketoheshin lexuesit e rinj me tekstet e suvatuara te Kadarese, siç thote xhaxhai. Po cili eshte ai instrument qe ka aftesine te krahasoje emocionet qe merrnim ne ne kohen tone te leximeve te tilla me keto qe marrin sot lexuesit me te rinj? Prape u mbyll…:-))
ciro,
ke ardhur gjë nga rruga ti?
”””Gjuha shqipe tani po shfaq fazat e plakjes se saj,e cila si faktor kryesor te saj ka moszhvillimin e vet ekonomik dhe varesine e madhe te mbijeteses nga faktori i jashtem.””’
Gjuha plaket kur folesit e saj perbejne nje bashkesi te plakur, ne vetvete gjuha as nuk plaket as nuk rinohet.
Une jam katerciperisht i bindur, se shpartallimi i shqipes po ndodh per shkak te 2 perberesve kyc te ‘perparimit’ shqiptar:
1- filistejte e kulturuar ku futet edhe pedanti edhe shoku Zylo.
2- njohja nga ana e shqiptareve e me shume gjuheve te huaja sesa mund te pertype shqipja.
Koncepti i pare duhet te njihet mjaft mire prej kujtdo, demet e medha qe shkaktojne ne kulturen parore te vendit mbartes jane te krahasueshme me demet qe shkaktojne shushunjat nese nuk hiqen ne kohen e duhur.
Paria diturore e Shqiperise eshte e tejmbushur me filistej te kulturuar, paria e re eshte me keq akoma; jo thjesht gjuha po krejt kultura shqiptare eshte ne buze te gremines.
Keta jo vetem ushqejne veten me kultura te huaja, por perpiqen te edukojne shqiptaret e rinj me kultura te huaja.
Shqiptari me rrenje e me kellqe e perbuz gjithe kete felliqesi, kete mish-mash kulturor me ere te pandier me pare, kete formim siperfaqesor te paforme e te pathelbt’; shqiptare te tjere mjaftohen te jene shqipfoles te mire kurse pjesa tjeter as qe e vret mendjen, te vije c’te vije, sme plas fare.
Por keta sdo kishin kaq ndikim sikur shqiptaret te mos dinin ne mase disa gjuhe te huaja.
Kur dikush thote apo shkruan vakanca, nese degjuesi apo lexuesi sdi italisht, atehere atij mikut i shkon dem ‘kultura’, nuk mund te mahnise dot askend me ate ‘gjetje’.
Keta kamaleonte kulturore qe po na mbysin gjejne vetveten ne Shqiperi, edhe sepse shqiptaret jane ndoshta populli qe di me shume gjuhe te huaja ne bote.
Per mua eshte marrezi e madhe te lejohen masat te dijne disa gjuhe te huaja. Cfare sollen masat me njohuri gjuhesore e kulture te huaj psh ne muzike? Ngadhnjimin e kengeve me motive greke, turke, serbe te cilat u zhvilluan aq shume saqe ashtu si ferra e mbyt trendafilin edhe keto nese muzika jone popullore sdo ishte aq pjellore, ne rrethana te tjera do e kishin mbytur muziken shqiptare.
Thone qe sa me shume gjuhe te huaja te dish aq me mire eshte.
Mirepo greket e lashte sdinin asnje gjuhe tjeter, as romaket perandorake, as francezet ne kulmin e tyre sdinin asnje gjuhe te huaj, as anglezet e po ashtu as amerikanet.
Te gjitha kulturat e mirenjohura, kane ndenjur larg gjuheve te huaja, dmth masat popullore larg gjuheve te huaja e sidomos larg plebejte nga gjuhet e huaja, keta e asgjesojne me deshire kulturen stergjyshore per nje tjeter.
Ne faza urbanizimi te shpejte, fshati con ne qytet pothuaj vetem fshatare qe do zmadhojne numrin e plebejve.
Pra keta filistej te kulturuar, pedantet e ‘shoqnia Zylo’ fale shperfytyrimit kulturor qe sjell njohja e shume gjuheve te huaja nga ana e popullit, arrijne te jene kamaleonte kulturore te persosur e te bejne para fales kesaj.
Por me te rrezikshmit nga te gjithe jane te cngjasuarit, keta nuk arrijne dot as te jene kamaleonte kulturore, keta kakarisin vetem per kulture mbareboterore e llogje te ngjashme, duke akuzuar katundarin me te keputur, por qe mendon e flet shqip, pse nuk di te shkruaje mire shqipen zyrtare.
Tek keta kultura shqiptare nuk perben as 10% te ndergjegjes se tyre kulturore, pjesen tjeter te asaj cka eshte shqiptare e kane shtyre me dhune tek e pandergjegjshmja.
Ne Shqiperi nuk po vritet vetem gjuha, po vritet krejt kultura.
Kadareja i shkrete u perpoq te tregonte udhen, po i verberi do marre perdore.
hehe..pifto ..
E para do te thosha se , kjo shprehje jotja ben pjes ne debatin ,temen ne fjale ,apo si te redhi !
Un mendoj se cdokush vjen nga nga nji “rruge” zotrote nga vjen !
Jo, jo, fshikullues, ne zemerimin tend ke kapercyer trehapesh mbi shume gjera.
Krejt e gabuar ideja jote mbi demin e njohjes se gjuheve te huaja. Perkundrazi, eshte pasuri. Por ajo cka duhet eshte kjo : mbyllja e dyerve te kultures dhe mediave, per te gjithe ata qe marrin “superxhiro”. Psh, kur nje spurdhjak 27 vjec, qe ka mesuar nje anglishte ne Harvard, vjen dhe me flet si marsian perpara tim eti qe leron ende me parmende. Me nje fjale, kur spurdhjaku i thote parmendes : paaaarmën’, ose e nderron fare dhe i thote kacavide dheu.
Shembujt e tu mbi Romen e lashte dhe Francezet qe nuk paskeshin ditur gjuhe te huaja, jane krejt te rreme. Roma e lashte u be qyteterimi i pare i botes vetem nga perkthyesit qe mesuan greqishten dhe sollen veprat greke ne Rome. Po njelloj, Franket u zbuten vetem nga veprat latine dhe nga “shkruesit” (kopjuesit) qe dinin latinisht.
Problemi eshte c’te besh me pasurine tende, dhe jo ska c’na duhet pasuria.
Lexoje mire …. masat duhet te rrine larg gjuheve te huaja. Ne Romen e lashte s’dinte greqisht asnje plebe apo katundar, ne France edhe sot qe ka alfabetizim masiv, edhe pse kane rene nga fiku, gjen plot qe sdine asnje gjuhe te huaj .
Angleze e amerikane skane ce duan gjuhen e huaj.
Nuk eshte pasuri te dijne masat gjuhe te huaj, pasi masat nuk kane kapacitet pertypes. Vete paria qe e zoteron kapacitetin pertypes heret a vone duhet zevendesuar, sepse me kalimin e brezave edukimi humbet shume nga kultura vendase.
Parite shqiptare rregullisht jane latinizuar, greqizuar, turqizuar e sot po italo-anglizohen.
Populli vetedukohet me ane te tradites kulturore dhe ploteson edukimin me cfare i jep paria. Ci duhet gjuha e huaj, cfare te mire do i sjelle atij perimeshitesit njohuria e italishtes, greqishtes dhe anglishtes ?
Shqipja nuk mund te pertype dot gjithe keto gjuhe qe i duhet te gelltise. Shqipja eshte vene si prej masave ashtu edhe prej parise me shpatulla pas muri.
Ka nderhyrje te kudogjendur greke, italiane, anglo-saksone e sllave, turke e arabe ne disa zona.
Kultura e nje populli zhvillohet atehere kur shpirti i atij populli eshte i tejmbushur dhe ne ate cast Ai do te shprehet ne gjuhen e vet.
Kulturat e zhvilluara e perseris kane qene perhere reaksionare ndaj gjuheve te huaja, shkojme po deshe deri ne Arabi e Kine.
Nje popull qe di shume gjuhe te huaja, nuk di me as te mendoje me kthjelltesi ne gjuhen e vet, si mund ti shprehe ai popull shqetesimet e gezimet e veta kur e ka mendjen te turbulluar nga turlia e gjuheve qe di.
Aq me keq, kur si ne rastin tone, keto gjuhe kane ardhur per te nje kohe te shkurter e mbartin me vete edhe kulturen e vendit perkates.
Nuk eshte pasuri te dish shume gjuhe te huaja, kjo vlen vetem per ata qe arrijne ti bejne balle ketij ‘luksi’, pjesa tjeter merr tatepjeten.
Sic e thashe, kamaleontet kulturore ne nje popull qe sdi gjuhe te huaja, ja mbathin vrapit, se ska vend per ta.
Ne kendveshtrimin teresor, ajo cka mund te quhet mire per njeriun kthehet ne keq per bashkesine te ciles i perket.
Kjo i perket serise: kur e mira vetjake eshte e keqja e perbashket.
Eshte e papare sensacionale ,te hysh thjesht per te krijuar pak Atmosfere grindje(pozitiv menduar) ,me qellim zbavitjen , e te vihesh perball ,nji corientim trush padyshim” te kultivuar “, dhe e gjith kjo te arrihet vetem pas leshimit te dy shashkave , (e vai e mos m’kafsho .)
Mund te mendosh cte duash ,te besh cdo lloj krahasimi ,apo kerkoje diku ne literatura apo searchmashine , nji mental te tille trush te shkaperdredhur ,te cilet me nji gramatike te kulluar “profesionistesh”aq qarte demostrojne ate gjendje skandaloze mendore , duke qit nga truri kombinacione nga me te pakuptimta, shprehje aq komike ,qe jo ne gjuhen e nenes do kuptoheshin ,por nga asnji tru i cili funxionon ne nji gendje normale sot, e asji /Makine te Vertetesise.
Asnji frik , s’jam Psikolog edhe pse aty u dashkan shume te tille ,eshte e papare por jo befasuse ky lloj kastrimi kolektiv.
Eshte e pabesushme qe nji shqiptar te hyj ne nji blog po shqiptar e te komentoje nji dicka ( sido qofte ,korrekt ose jo) provokon ose jo , ne nji komunikim te nji truri normal ,duhet te marre nji pergjigje po normale , ashtu si i takon nji komunikimi nder shqiptar , pa pasur asnji arsye te expozoje ate llogjike te erret prej njeriu te eger .
(Perdoreni vllezer ate Cremm te atij mikut tuj se vertet mudn te ndodhin dhe cudira ,ne ate vend mund te besohet gjithcka !)
Ju pershendes per mikpritjen edhe pse nuk njihemi ,e s’kemi dal ne ndonji duel me shpate .
Shpresoj qe qeni mos t’me tregoj dhembet ,pasi mendoj se tastjera sja ka arrit qellimit sot t’me pengoje te shkruaj .Ciao .
OK, mendoj se keni te drejte ne ca gjera. Nuk po i ve ne dukje. Por ne ca gjera nuk keni te drejte. Kete po e ve ne dukje. Pika eshte kjo :
Nuk e di nga ju vjen mendimi qe Shqiptaret dine shume gjuhe te huaja ? Mos ndoshta duhet kaluar nga trajta e shquar (Shqiptaret) ne te pashquaren (Shqiptare), dmth te themi :
Ka Shqiptare qe dine shume gjuhe te huaja.
Sepse kam pershtypjen se kjo dukuri fryhet qellimisht. Ka shume e shume zona (sidomos fshatare) ku gjuha flitet e paster qelibar, pa kurrfare ndikimi greko-latino-italo-anglez. Madje nuk ndikohen as nga spikeret buzellaperzhytura te kanaleve televizive te TIRANES sone kulturore.
Shkurt, fshikulluesi, mendoj se kryesore mbetet : mbyllja e dyerve lumpenit te kultures, dmth turmave kryeqytetase qe kane zaptuar mediat me tre fjale te huaja. Kete kush e ben, pa per te tjerat, edhe qenushi im te mesoje anglisht, nuk e vras mendjen.
Jam ne te njejten linje me Ungjin (Xha Xhain) dhe me disa pjestare te Shihpamjeve te Fjales (Peizazheve te Fjales) se me teper se masat kunder, shqipes i sherbejne masat pro. Ajo qe nevojitet eshte parashtrimi i alternativave te sakta gjuhesore dhe perkrahja e tyre. Gjithmone duke shpresuar se perdorimet e gabuara do te mbesin ne hije me kalimin e kohes. Ajo qe verej eshte se shpesh edhe nderhyrjet qe behen me qellim te mire kane karakter diktatorial. Pra ato reflektojne pikerisht nje nga problemet kryesore te shoqerise sone; mungesen e alternativave.
Meqe jemi tek shkrimtaret le te marrim shembuj nga letersia. Kur nje shkrimtar fut ne shkrimin e tij nje neologjizem me qellim edukimin e publikut ai e ben kete duke eleminuar fjalen te cilen ai deshiron te zevendesoje. Ne rastin e Kadarese psh Nënkresë ne vend te Jastëk. Deri ketu ne rregull. Problemi eshte se shkrimtari nuk e perdor me fjalen jastek, pra e zhduk nga qarkullimi. Ne kete menyre neologjizmi paraqitet si alternativa e vetme ne vend qe te paraqitet si nje alternative me e mire. Pra kemi nje perqasje perjashtuese dhe jo nje perqasje qe krijon larmishmeri pozitive.
Kjo sa i perket perqasjes. Sa i perket ilustrimeve mund te them se neologjizmi Nënkresë, nese nuk gabohem, eshte formuar fillimisht nga Kadareja. Me pas eshte perdorur edhe nga shkrimtare te tjere e tek tuk edhe nga ndonje perkthyes.
Per mua eshte nje fjale boshe qe nuk me thote asgje dhe qe eshte disa here me e ftohte se fjala e ngrohte orientale jastek qe i rri aq mire objektit qe pershkruan edhe nga ana stilistike. Por te pakten kjo fjale nuk eshte e perbindshme (ka edhe perbindsha shqiptare) si fjale te tjera si Nënpullaz psh. Sido qe te jete shija ime personale si lexues, keto fjale nuk do me shqetesonin aq shume nese do te paraqiteshin si alternativa, krahas atyre ekzistuese, per perdoruesit e gjuhes sesa si zevendesuesit e vetem. Kuptohet qe nje shkrimtar qe fut nje fjale te re ne perdorim duhet te jete konsistent por nje shkrimtar di si te jete konsinstent me stil, pra duke krijuar alternativa.
Kaq sa i perket gjuhes. Do te doja te cekja edhe dicka rreth letersise, me shprese se mund te behet nje teme tjeter diskutimi. I njejti shkrimtar, Kadareja, ne nje interviste kohe me pare eshte shprehur pro nderhyrjes ne vepren letrare me kohe. Ai la te nenkuptohej gjithashtu se kishte nderhyre tashme ne vepren e vete. Natyrisht, kjo mbetet nje e drejte e padiskutuar e shkrimtarit. Por eshte nje fenomen aq kompleks dhe ashtu sic e tregojne shembujt e mesiperm ne artikull rrezikon te ktheje nje veper si Kronike ne Gur ne Kronike ne Xham…
nenkrese nuk eshte fjale e krijuar nga Kadareja
shkrimtari duhet ta dalloje dhe tu a jape lexuesve kuptimin e ketyre dy fjaleve: per nenkrese shqiptari ka pasur nje gur, nje cope dru, hejbet me kulace te ngrohta, etj, por eshe jastekun me pupla a me kashte
nenkresa nuk eshte as neologjizem e as zevendeson jastekun
per vete fjalen dybek e kam mesuar kur jam rritur, nga biseda apo libra s’mund ta them; por ajo qe di eshte se prej andej nga vij fjala tundes perdorej nga stergjyshet e shoqet e tyre duke marre dhe nuancen karakteristike: tuntsi apo tuntci
Mendoj se nga i gjithe artikulli (mos eshte edhe kjo fjale nje obobonews per shqipen) vlen vetem mbyllja e tij. D.m.th :
“Brenda caqeve të këtij shkrimi, po mjaftohem të them se kultura duhet të shërojë gjuhën (langue të Saussure-it), jo ligjërimin (parole të Saussure-it); dhe gjuha nuk mund të shërohet duke u dërguar policinë leksikore ligjëruesve, por nëpërmjet ndërhyrjesh të tërthorta, në procesin e krijimit të kompetencës gjuhësore të folësve – ose ekspozimit sistematik dhe afatgjatë ndaj modeleve të përshtatshme të shqipes së shkruar”.
Pse? Sepse jepet me ne fund nje oferte sesi te zgjidhjet ky problem edhe pse eshte gjysmake dhe nuk sqaron mjetet konkrete dhe efektive per imponimin pozitiv te “ekspozimit sistematik dhe afatgjatë ndaj modeleve të përshtatshme të shqipes së shkruar”. Nga ana tjeter mendoj se ne kete tollovi shqipeje edhe Ju Xha Xha jeni nje pergjegjes i pafaj. Sepse parashtrimet tuaja per gjuhen qekurse ju kam ndjekur ne shtyp- libri prej kohesh nuk ushtron me ndikimin e dikurshem sidomos ne rregullimin e kesaj çeshtjeje-Juve vetem parashtroni problemin, profesionalisht kuptohet, prekni plagen, por nuk ofroni zgjidhje. Dhe pas jush shihet se ketu ne Tirane rendin qe te lakojne thuajse te njejtat ide, personazhe, erudicioni dhe autoriteti intelektual i te cileve nuk vjen nga qasjet shekncore, por, ose nga make up i stilit perendimor, ose nga loja e vetmburrjes me mbartjen e nje mbiemri te caktuar. Ai qe prek nje problem dhe vetiu kuptohet se ka tagrin intelektual dhe profesional qe ta beje kete ne menyre sa me autoritare, nuk mund ta lere shërimin e tij ne duar axhaminjsh ambicioze dhe matrapazesh gjithefarellojesh. Nje prej ketyre te fundit eshte edhe shtypi, ku personalisht jam pjese. Kete pergjegjesi besoj se ju e keni. Nuk ka kurrfare debati per gjuhen ne Shqiperi, por vetem provokoacione qe vijne nga artikuj si ky i juaji z. Xha Xha. Dhe kuptohet se sa rende ka shkuar puna kur shihet se kujt i referohet citimi juaj.
“Ajo qe nevojitet eshte parashtrimi i alternativave te sakta gjuhesore dhe perkrahja e tyre”-thote Kronike ne Mushama. Shume sakte per mendimin tim, por a nuk eshte valle kjo e njejta gje me kerkesen tuaj te fjalise se fundit te shkrimit. Mendoj se per te arritur ne finalizimin e ketyre zgjidhjeve na duhet METODA. Cila eshte Ajo, mund te na e thoni? Per te mos u ndier pastaj pjese e nje faji çlirimi prej te cilit vjen vetem per shkak te Cilesorit Kolektiv.
Nuk besoj se deshironi qe kete shqipen e paster dhe qe per mua ka me shume rendesi, Te Vertete, ta mbani si pronen tuaj (se bashku me disa te tjere) pse mendoj se edhe nese nje tipar diferencimi “Elite” do ngjante me nje gjuhe drejte vdekjes. Se pastaj vetiu te kujtohet Leo Longanesi. Faleminderit
Teollogos!
Se pari ju falenderoj qe e risollet ceshtjen e parashtrimit te zgjidhjeve per nje problem qe diskutohet. E them kete se ve re shpesh neper forume virtuale qe kohet e fundit njerezit kane filluar te kerkojne gjithnje e me teper nga analistet te japin zgjidhje.
Ceshtja eshte se analisti analizon dhe nuk eshte i detyruar te jape zgjidhje, se prandaj dhe quhet analist e jo zgjidhjedhenes. Pa dashur te behem terkuze per nje teme kaq te gjere sa kjo po them vetem se qellimi kryesor i analistit eshte terheqja e vemendjes se publikut te gjere dhe energjizimi i publikut profesionist rreth nje ceshtje te caktuar. Jane pastaj keta te fundit prej te cileve duhet te kerkojme paraqitjen e zgjidhjes. Dhe kete profesionistet mund ta bejne ne diskutime te hapura por me se shumti kjo behet ne diskutime te mbyllura ne menyre qe debati te jete konciz e te mos degradoje nga thirrje te tipit “Vdekje pushtuesit!” qe mund te vijne nga turma.
Megjithate une ashtu si edhe ju do te deshiroja qe te kishte edhe diskutime me konkrete me paraqitje zgjidhjesh. Sidomos ne blogje te tilla ajo mund te behej mjaft mire. Mirepo kjo eshte pune qe i takon te zotit te blogut dhe eshte e drejta e tij te vendose cfare karakteri do t’i jape blogut se edhe kjo pune eshte thike me dy presa.
Sa me perket mua personalisht dhe ceshtjes se metodes per te cilen ma merr mendja se bien shume te tjere dakort, une hezitoj te jap zgjidhje per dy arsye;
E para nuk i perkas tamam fushes se gjuhesise dhe perpiqem t’u le rradhe me profesionisteve ne kete fushe. Keshtu shpresoj te mesoj edhe me shume ne nje fushe ku kam njohuri modeste.
E dyta, sepse besoj se perpara se te turremi tek zgjidhjet duhet te bejme nje diagnostikim te sakte te problemit. Dhe kjo arrihet nese analiste te ndryshem ofrojne pikepamje alternative per nje fenomen kaq kompleks sa c’eshte gjuha duke vendosur nje raport te shendoshe komunikimi.
Psh une verej se deri sot ka munguar (sepaku ne media) nje perqasje me sociale apo kulturore ndaj gjuhes. Duke qene se vij nga fusha e studimeve sociale me komentet e mia mundohem te ofroje pikerisht kete perqasje.
Sa i perket zgjidhjeve me konkrete une e kam parashtruar ne forme pyetje ne nje koment rreth temes PUSHIMET E GJUHES. Komenti i bere me nofke tjeter thekson se perpjekjet me specifike duhen bere ne media e si rrjedhim ne fakultetet Letersi dhe Gazetari. Por une kaq mund te shkoj sepse realisht nuk e kam idene se c’ndodh ne keto fakultete dhe sa te kepuse ndonje mufke mjaftohem me nje gjysem parashtrim….
Shpresoj qe te tjere me kompetent te ngacmohen nga kjo dhe te shikojne per zgjidhje.
””Sepse kam pershtypjen se kjo dukuri fryhet qellimisht.””
Nuk njoh asnje shqiptar nen 50 vjec qe nuk kupton te pakten nje gjuhe te huaj, pastaj nga 20 – 40 vjec i ke shpesh me 2 ose 3 gjuhe, gjen plot emigrante e ish emigrante qe ndoshta sdine te shkruajne as emrin e vet ama ne greqisht e italisht te thajne.
Jemi pre e ndikimeve e huaja, nuk kam njohur asnje korcar apo sarandiot qe sdi greqisht, ne ultesiren perendimore te mos dish italisht te tregojne me gisht, ne disa mjedise te mos dish anglisht te tregojne me gisht, ne Malesine e madhe e rreth liqenit te Shkodres ka sllavisht.
Njoh disa (nga krahina te ndryshme) mbi 30 vjec qe u ka ngelur ora tek Jugosllavia e vjeter, u duket Mali i zi si me qene Jugosllavia e para ’90, ajo e kanaleve televizive.
Ka ndikim te huaj me tepri’ si persa i perket rrafshit perhapes ashtu edhe atij cilesor; shih edhe forume e blogje, sesi pothuaj pa perjashtim, shqiptaret u drejtohen me afsh shprehjeve ne gjuhe te huaj.
Do ishte shume me e thjeshte, sikur te kishte vetem nje ndikim per gjithe kombin, po ne Shqiperi ke 3 ndikime te forta, ne Kosove e Maqedoni, ska ndikim grek po ka sllavisht e turko-arabisht, qe do te thote gjithsej 5 ndikime.
Si te mos e ndieje shqipja kete shtypje, qe i ushtrohet ne te gjitha rrafshet e mundshme ?
Nese do flitet per zgjidhje, nuk mund te mbyllen syte e te mos pranohet se perqasja e shqiptareve ndaj kesaj semundjeje eshte si ndaj te gjitha semundjeve, dmth thirret mjeku kur shkon temperatura 40 grade.
Shqiptaret vetem kur s’levizin dot nga shtrati therrasin mjekun, gjithkush mburret se e kalon nje semundje ne kembe, pavaresisht se mjekesia kerkon regjim shtrati.
Une mendoj, se edhe per kete semundje, do fillojne te merren masa, vetem nese trupi s’ja del dot vete, e mbase ne fund do themi te famshmen:
Cka sme vret, me ben me te forte.
Renia e numrit te atyre qe e shikojne jashte shtetit zgjidhjen e problemeve, do ndikoje per mire, ardhja e atyre qe kane bere jashte pergatitjen e plote, si universitare ashtu edhe pasuniversitare e marrja prej tyre e katedrave universitare, do i beje me cilesore (shpresohet) universitetet tona, me pak do shkojne jashte e me pak do sjellin ndikimet e huaja ne Shqiperi.
Shpresoj qe trupi yne ta perballoje; me keqardhje them se na ka ngel’ vetem shpresa. Se mos eshte e vetmja ceshtje ‘ku i kemi varur shpresat tek shpresa’.
Gjithnje e me teper po anoj nga grupi i atyre qe cuditen si ka mbijetuar ky popull, pavaresisht besimit tim se nje shpjegim racional duhet te jete me patjeter.
Jan mjaft kuptimplote arsyetimet e dhene nga te dy komentaret e fundit (nqs do me lejohej) ku bukur theksohet dukuria e -diferencimit te “Elites” dhe domosdoshmeria per nji menyre me sociale komunikimi mbi tematikat .
Asnji lloj vetVleresimi “Elit” e te impozuarit ne nji tip “know-how” do te ishte korrekte jo vetem per rrealitetin dhe epoken qe jetojme por,ne vet “kualitetin e zgjidhjes” se nji teme apo ceshtje ciladoqofte ajo .
tip> Pra kto specialiste do kishin te nevojshme nji studim ne drejtim te nji Soft Skills, pra duhet te njifen me mire me Artin Empatik te komunikacionit vec Artit te kompetences (jodhune komunikimi etj), per veten e tyre pse jo dhe per Boten qe i rrethon kta specialiste apo gazetare .
Nqs do vija ke ajo “thenie” apo fraze e L.L(-se) aty lart e cila ne nji far menyre tenton ,ne kte komunikimironik ,si nji lime/Fraze te holloj dike qe eshte gjithcka tjeter ,(vjen nga nji rruge e panjohur psh) jo nga ajo e “Elitareve te shquar” un do ti pergjigjesha me 1 monedhe pak a shume analoge , ne vetem nji varg (mbase filozofik) ashtu thjesht :
Me pelqen ate Fraze ” Komike” _ta coptoj ,
por dhe gjuhe e fjale ,si “m’pelqen”_ ti perdor,
ne kte Corodi q’ky mentalitet aq shum deshiron_ t’jetoj,
te “konkuroj” sot ate Absurditet qe ka formuar gjithcka _te kendoj edhe pse jo ne Kor !
(Un jam Djalli brenda teje e ti kush je vall!)
Kronike Ne Mushama !
Xha Xhai nuk eshte vetem dhe vetem analist ne ceshtje te gjuhes. Pastaj une mendoj se pergjegjesia e tij, per sa i perket botimeve ne shtyp dhe jo aq diskutimit ne kete blog, eshte fakti se ai e zhvillon analizen apo diagnostikimin e problemit duke prezumuar se intepretimi qe do t’i behet mandej eshte i kuptueshem vetvetiu. Ketu une mendoj se kemi te bejme me nje “neglizhence” te pafalshme, qe e le problemin pergjysem duke dhene aq informacione saqe njerez qe vuajne per protagonizem te “iluminohen” dhe te sugjerojne pseudozgjidhje. “Gabimi” qe duhet korrektuar ne kete rast sipas meje eshte; ose njerez si xha xhai te mbyllin hapesirat e abuzimit te trahteimeve te tyre per shkak te injorances se interpreteve permes detajimit dhe perpunimit te metejshem. Kjo do ta kalonte te pakten debatin per kete ceshtje ne nje rrafsh profesional dhe shyqyr Zotit edhe Jashte Akademik. Ose, ky diskutim qe hidhet e rihidhet, merret e rimerret duke e perqendruar mandej akuzen per mekat mbi mediet apo edhe te tjere, do te duhet te kerkoje nje zgjidhje permes punimeve te mirefilltaqe te shkallmojne ato struktuar apo mentalitete qe e mbajne te mberthyer apo jane pnegese. Ne kete pike mendoj se Xha xhai apo formati i tij intelektual nuk zoteron tekniken bashkekohore te imponimit si model i preferuar. Me ndjeni une ketu nuk kam te drejte t’i kerkoj llogari kurrkujt, por meqenese flitet per nje teme qe na perket te gjitheve atehere per diskutimin konkret mendoj se :Xha Xhai ose te tjere si ai qe ngrejne keto shqetesime nuk mund te jene vetem publiciste ne lemin e debatit mbi shqipen. Ne te kundert le te biem dakord se kjo shqipe qe i kemi mbushur mendjen vetes se e njohim, apo e shijojme, eshte luks i pak njerezve dhe pjesa tjeter le te vazhdoje kuturu sikurse deri me tani. Por edhe ne kete rast jam i mendimit se sipas çdo ligjesie eshte e qarte se kush do te ishte viktima.
Shkruan Theollogos:
Theollogos, unë gjithnjë shpresoj se Xha Xhai do të trajtohet dhe vlerësohet, gjithnjë sipas meritës, por për çfarë ofron, jo për çfarë nuk ofron. Një minierë kromi, bie fjala, nuk ka kuptim ta kritikosh se pse nuk jep bakër. Unë nuk e kuptoj se çfarë ke parasysh me “teknikën bashkëkohore të imponimit si model të preferuar”, por as hiqem sikur e kam kuptuar. Ndoshta dikush tjetër, që e zotëron këtë teknikë, mund të çojë përpara ose të korrigjojë çfarë kam nisur unë… I pari do ta përshëndetja dhe mbështetja intelektualisht.
Pyetja që duhet bërë, në këtë rast, është: kur i ofrova unë, institucioni im, deputeti që më përfaqëson mua e kështu me radhë, një grant ose bursë ose paketë financiare Xha Xhait ose të tjerëve që ngrenë këto shqetësime, në mënyrë që këta të mos mbeten vetëm në nivelin e publicistikës, por të mund t’i studiojnë gjërat më me rrënjë? Xha Xhai mund të jetë vërtet një pseudonim në blogosferë, por prapa këtij pseudonimi qëndron një njeri real, me nevoja reale, për vete dhe për të afërmit; që para se të sekretojë “zgjidhje”, ka nevojë edhe ai të jetojë me dinjitet dhe qetësi…
OK, doni nje zgjidhje ?
– Te krijohen qendra te reja te kultures shqiptare : shkodranet qendren e vet me TV, reviste, shtepi botuese, shqtypshkronja, vlonjatet gjithashtu. Korcaret po e po. Konkurence ndaj bythepambukeve te Tiranes. Konkurence ne gjithcka. Te krijohen vlera jo vetem ne Tirane, por gjithandej. Ne arsim, rihapja e bibliotekave te shkollave. Bashkite te rihapin bibliotekat e qyteteve. T’i bjere pesha Tiranes. Te rikthehemi ne vitet 30 kur gelonte jeta intelektuale e Shkodres, Korces. Vetem atehere do te shkartisen kartat dhe do t’iu bjere vlera TV-ve dhe pallavrave te Tiranes.
– Ne Ministrine e Kultures, te krijohen seksione qe merren me kulturen e rretheve. Ne djall te veje Miss Bota e gjepura te tilla, Shqiperia nuk do te hyje ne Europe me shale apo buze. Por me dije, me libra, me njohuri e dituri.
– Ndersa ne ekonomi duhen realiste, ne kulture duhen idealiste. Te gjenden idealistet ku jane e ku s’jane dhe te ftohen te marrin pjese ne lemin e kultures.
– Ne TV publik (shteteror – TVSH), te debohen te gjithe ata qe nuk flasin shqip, te sillen njerez qe mendojne para se te flasin. Te futen emisione letrare me shumice, te mos ftohen vetem dinosauret tip Lloshi apo Cekani apo tjeter, por te ftohen te rinjte, shkrimtaret e rinj, perkthyesit, poetet, etj.
– Te ndermerret nje program i gjere perkthimesh per fakultetet, gjimnazet, me veprat me te mira europiane, klasiket, te gjithe. Te merret shembull nga Turqia e Ataturkut qe ndermori perkthimin ne mase te veprave europiane, dhe debimin e letersise fetare.
E keshtu me rradhe.
“Ne kete pike mendoj se Xha xhai apo formati i tij intelektual nuk zoteron tekniken bashkekohore te imponimit si model i preferuar”.
Zevendesoj fjalen bashkekohore me i duhur. Lapsusi im.
Nje pyetje. Sipas jush kush eshte me ndikues te qyetaret sot per ceshtjen e gjuhes, blogu juaj, shkrimet tuaja, kumtesat e akademikeve dhe botimet e tyre shkencore, apo nje emision debati ne nje Televizion?
Se vjen puna dhe kur degjon ndonje akademik, apo lexon juve per probleme te gjuhes une preferoj dhe kam durimin qe t’ju degjoj edhe te shfletoj per kuptimin e termave qe nuk kuptoj.
Por shumica mendoj se do hapnin emisionin televiziv, ne te cilin bastin e kane fituar ata qe krijuan problemet qe ju ngrini edhe pse shfrytezojne ne menyre te pagdhendur, te pavetedijshme dhe si te dobishme pikerisht kritiken tuaj dhe te te tjereve qe mendojne si ju.
Bursa ???
Kishim gjithe ate Akademi dhe u tret duke i lene librat te shiten trotuareve dhe me ca profesore qe per faj te tyre nuk i degjon me kush.
Gjithesesi faleminderit !
Theollogos,Xha xhai ete tjere dukeni qe nga emrat qe keni vendosur se sa jeni te lidhur me kulturen dhe gjuhen Shqipe.Ju doni ta shkateroni ate dhe nese do te mundeshit do ta kishit bere.Por ka si ata me siper qe e dine shume mire se cili eshte “tuntsi” dhe “prushana”.
Xha xhai,me vjen keq per tendecen tende te jasjtezakonshme dhe shume kembengulese antishqiptare,qe mesa kam hetuar vjen nga origjina jote gjysem shqiptare.
Xha xhai,kjo gjuhe nuk vdes sepse i ka trupat e saj bija tek gjuhet e tjera te europes si ajo Italiane,franceze,gjermane dhe angleze.Jane ato gjuhe qe mbajne njesite e vogla te kesaj gjuhe dhe nese dikush do ti harroje ose ti zhduki me berje fjaloresh te rinj dhe gjuhesh standarte shqipe me fjale josjipe,eshte pala tjeter qe permbys dhe rinderton me lehtesi sepse e di shume mire se ku gjendet shqipja e fshehur ne gjuhet me emer te madh.
Komentin e Orakullit më lart e miratova vetëm e vetëm për t’ju dhënë lexuesve të PTF një ide për dobinë e moderimit të komenteve në këtë blog dhe gjetiu; meqë ndonjëherë mua dhe të tjerëve moderatorë na kanë akuzuar për censurë dhe intolerancë, në një kohë që ka qenë gjithnjë fjala (dhe do të vazhdojë të jetë) për kopshtari.
Per te ardhur vertet shume keq, llogjike meskine; lere pastaj fjalet e shkruara ketu..
Aty me qendro more Orakull, atyyy, se desh mu rrit mendja dhe ia arrita qellimit qe edhe ti ma thua se e kam ndermend. Pa le pa, me ben nder duke me vene ne aleance edhe me Xha Xhain.
Po nejse, siç po duket ka kush i del ZOT kesaj pune.
Shendeti mbi te gjitha!
O i theollogos,jo ti,por kane qene mijera bazhibozuke me callma,mijera prifterinj ortodokse qe i leshonte Moska dhe kelyshja Athina,mijera skllave pasi rimoren pjesen me te madhe te tokave te shqiptareve dhe u cliruan nga skllaveria e kujt,e romakeve,mijera zerva qe kujtuan se pastruan greqine e vertete nga te zotet e vetem te vjeter shqiptaret,mijera pushta per qindra vite dhe nuk e kane bere dot.
Kosova,theollogo eshte thika e vertete ndaj juve mbeturinave te fundit te pushteteve te vdekura.
Gjuha shqipe ka vdekur gjithfare lloje pushtesh,dhe e ka bere mire ate.
Se sa e huaj eshte shqipja i thoni ndonje te huaji se sa e kupton ate kur flasin shqiptaret,ose sa te lehte e ka te mesoje ate,kur i ka vene vetes si qellim ta mesoje kete gjuhe.I thoni edhe ndonje te huaji qe merret me gjuhet,pse shqiptaret i mesojne shume shpejt gjuhet e huaja,dhe me shqiptim te habitshem,shkelqyeshem.
… (Styx-?-) kembengulja jote ( e jo vetem) per zgjidhje politike me perforcon mendimin qe i kemi varur shpresat tek shpresa.
Politika shqiptare ( vetiu edhe shteti shqiptar) nuk eshte shprehese e asnje interesi kombetar dhe nuk ka ndikuar per asnje cast ne qasjen e shqiptareve ndaj te mires se perbashket.
Nga ana tjeter nuk eshte aspak e kthjellet nese po flasim te gjithe per te njejten shqipe, pra per cillen shqipe po flasim; per shqipen e folur apo ate te shkruar, pasi ka dallim midis asaj te folures me dy dialekte dhe asaj te shkruar qe eshte nje.
Ku lidhen tjeter keto te dyja, pervec se ne zgjidhjen e parashtruar politike? Nje lidhje mund te jete ndergjegjesimi apo faza siperore e vetedjes, qe lejon edhe perqasjet me serioze te mundshme ndaj cdo ceshtje qe ngrihet.
A kane shqiptaret nje ndergjegje politike, ku politika nuk eshte thjeshte e vetem shprehese e interesave te caktuara, por ka edhe emerues te njejte qe eshte e mira e perbashket ?
Po njesoj, a kane shqiptaret nje ndergjegje gjuhesore, ku shqipja e shkruar nuk eshte shprehese e interesave te caktuara, por ka edhe nje emerues te njejte qe eshte e mira e perbashket ?
Per te dyja pyetjet, shkurt, troc, shqip pergjigja eshte JO. Nuk ka asnje por, ka edhe, nuk eshte plotesisht etj…
Ndergjegjesimi varet kryekeput nga e shkuara, si njeriu ashtu edhe bashkesia pa nje te shkuar ne dicka nuk ka si te kete ndofare ndergjegjesimi ne atcka, mund te kete njohuri e dije, te cilat i japin vetedijen por kurrsesi ndergjegjesim.
Pra e shkuara eshte thelbesore ne ndergjegjesimin ‘ne e per’ dicka.
Shqiptaret perhere i jane perqasur politikes ashtu sic dihet e shihet, keshtu qe e vetmja ndergjegje politike e shqiptareve eshte ajo e te mires vetjake.
Gjuha shqipe nuk hyn as tek te mirat vetjake, mund te hyje tek te paktet, por te shumtet e shfaqin hapur moskokecarjen e tyre, pasi po ta vleresonin shqipen si nje e mire vetjake, do kishin dhene shpirtin per ta mbrojtur, ashtu sikunder bejne per cdo te mire vetjake.
A i dhemb shpirti kujt , kur detyrohet te perdore nje fjale te huaj sepse nuk arrin te gjeje nje fjale te pershtatshme ne shqip ?
Mbase, po nese Zoti do thoshte se do shpetonte shqipen nese do gjente 10 shqiptare kaq te pervuajtur, druaj se shqipja do e pesonte si Sodoma e Gomorra.
Nderkaq, per te tepertit ( te shumtet ne kete rast jane edhe te tepertit, pra te demshmit) eshte kenaqesi deri dhe nderrimi i nje fjale shqip me nje te huaj e pikerisht me kete kenaqesi ndergjinoresh kemi te bejme.
Nuk besoj se mund te mohohet ,qe Rilindasit ndjenin kenaqesi kur krijonin fjale te reja pastertisht shqip, pra pervecse e shihnin si detyre , ndjenin edhe kenaqesi ne ate qe donin te benin.
Permasa ndjesore ndikon shume; te tepertit e kane kete permase ndjesore vecse ndjesite e tyre jane perkeqesuese, kenaqesia e tyre eshte nje fjale e huaj qe mund te fusin me sukses ne shqipen e tyre, te folur apo te shkruar.
Por te tepertit zoterojne pothuaj gjithcka, jetojme ne demokraci tregu apo ne tregun e demokracise, keshtu qe nuk mund te kete jo vetem zgjidhje politike, por kurrfare zgjidhje nga ndofare rrafshnalte qe rrezaton pushtet, nderkaq ultesirat i kemi kenetore.
Shpresoj qe forca plastike e treguar nder shekuj, te ftillohet nga ndonje grup i posacem qe merret me hermeneutiken kombetare, keshtu mbase te paktem do mesojme ne e ardhmja i buzeqesh shqipes apo e ze me shpulla.
Fshikullues, arsyetimi yt ngrihet mbi premisën se fjalët e huaja janë vetvetiu të dëmshme për gjuhën, ndërsa fjalët thjesht shqipe vetvetiu të dobishme. Kjo premisë mund të ngjallë duartrokitje miratuese në ndonjë kongres kombëtaristësh, por nga pikëpamja shkencore (linguistike, sociologjike, diskursive) e ka vlerën zero. Fjalë e dobishme është ajo që bën punën – ose mundëson rendiment optimal të komunikimit. Gjuhën dhe ligjërimin nuk i prishin fjalët e huaja, por fjalët e përdorura keq; dhe varfërimi i gjuhës nëpërmjet përjashtimit artificial (policor) të një klase fjalësh në bazë të prejardhjes jokorrekte e dëmton gjuhën më shumë se përdorimi i asaj klase fjalësh. Prandaj mos u hapni dosje edhe fjalëve, ju kam rixhá, sepse kësaj teknikës së dosjeve i ka dalë boja fare, së paku për ne shqiptarët e vjetër.
Xhaxhai,
Me duket se je gabim. Sepse ti e sheh kete punen e gjuhes thjesht si dicka te sotme qe duhet t’ia shijojme kenaqesine sot dhe tani.
Fakti qe ti nuk e shijon me Kadarene me fjalet e reja, nuk do te thote asgje. E pastaj qe nuk e shijon? Mos valle u dobesuam shume dhe na zuri verdheza?
Gjuha shqipe duhet te pastrohet nga keto fjale, qofte dhe “manu militari”. Sepse kete gjuhe do te flasin dhe pas 1000 vjetesh. Atehere nuk duhet te mendojme per nje kenaqesi te kote (s’me pelqen Kadare kur thote prushane dhe jo mangall). E cfare jane shijet e tua te sotme perballe qindra viteve qe do te pasojne per pasardhesit tane?
Pse je kaq i sigurte qe pasardhesit tane s’do te shijojne Kadarene me prushane ashtu si ti me mangall? Ta vendosesh veten ne qender te botes, kjo thjesht ben qe te vertitet dielli rreth kokes dhe te te merren mendte, asgje tjeter.
Ne te gjitha ato raste ku eshte e mundur qe te shfrytezohen burimet e shqipes per formim fjalesh te reja, kjo duhet bere dhe sa me pare. Dhe ne djall vafshin keto akuzimet per dosje fjalesh apo diktatura gjuhesore. Shqipja eshte prone e jona, dhe qe duhet t’ua leme te tjereve qe vijne pas.
Po nxjerr në shesh diçka personale. Në bisedat private me Xha Xhai-n, tashmë prej vitesh, ia kam kritikuar gjithnjë zellin që përdor në komunikim me njerëzit në Internet. Nuk e kam pasur të vështirë të dalloja në ndërhyrjet e tij gjatë debateve një lloj bujarie të sinqertë e altruiste, ndërkohë që kritika ime më tingëllonte disi elitare në mos cinike, sepse nuk e ndihmonte aspak shqiptarinë me dialektikën e dialogut dhe të komunikimit pasurues. Nga ana tjetër, propozimi im, i cili kërkonte heshtjen ndaj çdo personi nga rruga që gjendej rastësisht me tastierë kompjuteri në dorë, do të ndëshkonte të tjerë që përkundrazi duan të mësojnë nga komunikimi në forumet e Internetit. Këto janë arsyet kryesore të tërheqjes nga këmbëngulja ime për të mos rënë pré e vulgut, i cili nuk e kupton, as instinktivisht, se ka seli ku mund të mësohet edhe falas, në këmbim të respektit, që mund të shprehet edhe me heshtje përulëse ndaj dijes, përveçse me diskutim e debat, gjithnjë nën flamurin e respektit.
Në klasë, në auditor, në sallën e televizorit a gjetiu, vendoset automatikisht një farë hierarkie didaktike, çka është e vështirë të përftohet në forumet e internetit. Këtu, në vend që të të falënderojnë për faktin se po harxhon kohë për t’i mësuar disave Abc-në e gjuhësisë, atë çka në vende të tjera mësohet në shkollën tetëvjeçare, të vërsulen me tastierë në dorë pa kurrfarë mëshire.
Në mesazhin e mësipërm ka disa fjali që duheshin vetëcensuruar. Fakti qe ti nuk e shijon me Kadarene me fjalet e reja, nuk do te thote asgje. E pastaj qe nuk e shijon? Mos valle u dobesuam shume dhe na zuri verdheza? Veçanërisht dy fjalitë e fundit janë tejet të hidhura, me shijen e fyerjes injorante.
E cfare jane shijet e tua te sotme perballe qindra viteve qe do te pasojne per pasardhesit tane? Kjo pyetje retorike më duket shumë arrogante, sidomos kur mëton ta ketë përgjigjen brenda. Se përgjigjja përnjimend modeste do të ishte kjo: “Shijet e mia janë ato që ia kushtëzojnë të ardhmen pasardhësve tanë, që në rast se do të jenë gdhe, më mirë të mos jenë pasardhës të mi, sepse nuk e meritojnë”.
Ja një “aforizëm” tjetër: Ta vendosesh veten ne qender te botes, kjo thjesht ben qe te vertitet dielli rreth kokes dhe te te merren mendte, asgje tjeter. Këtë po e konsideroj si vetëreferuese, ndaj edhe nuk po zgjatem. Por po mendohem seriozisht që t’i rikthehem kritikave të mia miqësore.
Zoteri,
Te me ndjesh por nuk mora vesh asgje. Nuk e kuptova per ke ishte gjithe ky ligjerim. Mbase per ndonje tjeter. Nuk jam une. OK, mund t’i rifillosh kerkimet.
Fyerjet nuk jane te miat. Perndryshe, beji nje perditesim llojeve te fyerjes dhe shiko nese perkojne me te miat.
Une pashe qe xhaxhai ishte inatosur me futjen e duarve te Kadarese ne veprat e veta. Per hir te se vertetes, edhe ashtu sic kane qene, s’kam pasur ndonje kushedi cfare fergellimi ne zemer. Por edhe keshtu te ndryshuara, prape njelloj do ta perballoj.
Ideja ishte kjo : e c’rendesi ka nese lexuesi i sotem do te idhnohet me variantin e ri nderkohe qe keto rishikime mund te jene krejt te mirepritura nga sternipi im pas 80 vjetesh ? Valle, kaq zaptues te jem une sa te shprehem : po s’me pelqeu mua rishikimi i Kadarese, atehere u permbys bota? Nuk besoj.
E perseris: te gjitha rishikimet, shpikjet e reja te fjaleve duke u nisur nga trungu i shqipes jane te mirepritura. Asnje dyshim per kete. Ne nuk duhet te perjetesojme mangallin e Kadarese nese kemi fjalen qe ai vete e paska shpikur : prushane. Pa mendoni pak ne afatgjate? A nuk do te na vinte mire te degjonim nje 10 vjecar, ne vitin 2100 : “nene, mbushe pak prushanen se mardha?” Mua, po.
Sa per kete rolin e ri te mbrojtesit te tempullit te paprekshem, te me ndjesh por nuk e dija se tempulli paska nje roje. OK, here tjeter do te mundohem te jem me i qarte, dhe me emerzenes.
Gjithsesi, keto jane pese me hic. Gjuha eshte krejt klecka.
Trepiksh, sinqerisht mendon se shqiptarët do të përdorin mangalle në vitin 2100?
Sigurisht qe do te kete. Sa te kete male, e sa te kete malesore, e sa te kete njerez qe t’i thone tokes toke e qiellit qiell, prushi nuk do te zhduket kurre. E bashke me prushin, dhe gaca e prushit, prushana, masha, e plaku me mustaqe qe ve doren ne zemer kur i ndez tjetrit cigaren e dredhur.
Tripiksh,
përfytyrimi yt që një mashkull vogëlush shqiptar të urdhërojë një grua të rritur edhe në shekullin e 22 më mbyt me trishtim.
Arsyetimi im bazohet tek parimi se fjala nuk duhet merret si shenjues i mireqene i dickaje por si mbartese e nje thelbi qe buron nga shpirti i folesit.
Nuk eshte perqasje kombetariste por platoniane.
Nga ky parim vijme tek parimi qe fjalet e huaja, duke qene se mbartin nje thelb qe buron nga shpirti (quaje edhe hapesira ose mendesia) i huaj, nuk mund te jene me vlere per ngritjen shpirterore te popullit.
Pastaj nese per ty gjuha nuk hyn tek vlerat shpirterore por materiale atehere per mua mund te flasesh sa te duash per strukturalizem e shkence gjuhesie.
Une per vete i kam zet perqasjet pastertisht pozitiviste ne gjerat shume relative si gjuha .
Kam thene ne nje postim me lart se:
-Kultura e nje populli zhvillohet atehere kur shpirti i atij populli eshte i tejmbushur dhe ne ate cast, ””Ai do”” te shprehet ne gjuhen e vet.
Kete ma mbeshtet edhe fakti qe kultura latine ne nje faze te caktuar nuk i mori me fjalet nga greqishtja mbi parimin tend se:
Fjalë e dobishme është ajo që bën punën – ose mundëson rendiment optimal të komunikimit.
por krijoi fjalet e reja duke u bazuar tek latinishtja, e ti si njohes i latinishtes duhet ta dish shume me mire se une.
Romaket ne nje faze donin te shpreheshin ne gjuhen e tyre, nuk donin te merrnin me fjale te dobishme nga greqishtja, nga ato qe mundesonin asokohe rendiment optimal te komunikimit.
Ketu po mund te me veresh qe ne jo vetem nuk e kemi shpirtin te tejmbushur por e kemi te perthare keshtu qe na duhet te shprehemi me fjale te huaja. Ketu une i ngre serisht duart lart, sic i kam ngritur ne fund te cdo postimi.
O oooo. O orakull se ndoshta je i vetmi qe e meriton ketu pseudonimin qe ke vene. Ajo qe thua dhe sesi e thua duket qarte se parathote ate qe ndodh dhe do te ndodhe ne Shqiperi.
“Kosova, theollogo eshte thika e vertete ndaj juve mbeturinave te fundit te pushteteve te vdekura”
A mund ta di o predikator katundaresk i patriotizmit me te fundit me origjine nga zonat informale se c’kuptim ka kjo qe thua ti dhe pse e thua xhanem?
Kush je ti njehere qe na jep leksione sesi duhet te mendojme? Kush je ti qe na percakton standardin e te menduarit mbi ate se cfare eshte mire dhe cfare eshte keq ?
Dhe kush je ti qe me perkufizon si nje “mbeturine e ndonje pushteti te vdekur apo te gjalle” ne nje kohe qe prezantimi yne ndertohet vetem mbi identitete qe e fshehin identitetin (pseudonime).
Apo ne kuader te shtimit numerik te debatuesve ke marre persiper qe te kompletosh blogun me tiparin e munguar te estrades?
E them kete se me duket sikur po flas me dike qe merr pjese, per shkak te papunesise, ne mitingjet e nxehta dhe duhmenixtese te viteve 97-98-99-00-01-02-03-04-05.
Pishak,
Duke lexuar komentin tuaj por edhe atë të mëparshmin e “. . .”, m’u përforcua mendimi se ne kemi vërtet nevojë për policë. Ndonëse jo polici të tipit “leksikor” ose “të ndjenjave kombëtare” apo edhe të “mirësjelljes nëpër forume”, por gjithësesi një lloj policie duhet. Dhe në rastin e gjuhës unë mendojë se askush më mire se gjuhëtarët dhe kritikët letrarë nuk mund ta bëjnë këtë.
Rasti i veprës së Kadaresë të analizuar nga Xha Xhai këtu sigurisht që është shumë i vlefshë, sepse siç thotë me të drejtë ai si mund t’ia kruash Turqinë Gjirokastrës? Sikurse nuk mund të kenë të drejtë as policët e standartit të kërkojnë që “Rrno për me tregue” e At Pllumit të mos botohet në gegnisht. Jam i sigurt që brezat e ardhshëm do ta kuptojnë gjithnjë e më pak At Pllumin, por ndoshta për hir të vetë eksperiencës unike që libri sjell (vuajtjen në diktaturë) dhe jo aq për shkak të gjuhës. Mos do duhet të “standartizojmë” edhe diktaturën (ta ripërjetojmë here pas here nga pak sigurisht duke e sanksionuar në kushteturtë) që brezat e ardhshëm ta kuptojnë këtë vepër? Dua të them që ndryshe nga literatura filozofike këto vepra janë të ngulura në kontekst dhe futja e tyre në “time machine” nuk bën gjë tjetër veç se i varfëron.
Ja,qe gjuha shqipe e kave ndertimore qe e heq shpejt oksidin e saj.Hekuri,qe ka qene si fjale ne gjermanisht,por eshte hequr me urdher administrativ,ndryshket dhe kalbet.Gjuha shqipe nuk eshte hekur por ar.Ze nje cipe te holle oksidi nga pushtet e vdekutra,por pastrohet me vone lehtesisht.Me sakte vetepastrohet.
Turqia ishte kalimtare,sic jane te tille te”turqit” e sotem shqiptare qe kerkojne mbajtjen e turqizmave.
Orakull, nuk kam ndermend te futem ne perplasje, dua vetem te t’sqaroj dicka.
E kuptoj qe ti do te mbrosh me cdo kusht nderin e shqipes, pasi teresia jote i perket kohes se virilitetit, por koha e sotme spitullaqe, ka nevoje per pershtatje, dmth beji virtyte te tua cinizmin e durimin, do te ndihmojne te perballosh me mire cmimin e mbrojtjes se nderit te shqipes.
Gjithsesi ka dicka te gabuar ne perqasjen kryekeput burrerore ndaj nderit te shqipes; nenvleresohet perberesi shpirteror, pjesa mistike e gjuhes, per ti dhene jehone perberesit moral, i cili shtyn pastaj ne mesymje shpesh te kota.
Te mbrosh nderin e dickaje do te thote te perpiqesh ta mbash te paster teresine e saj. Keshtu edhe mbrojtja nuk duhet te jete e pjesshme por e plote.
Dua te them qe ne pergjithesi shqiptaret kane bere mbrojtjen e pjesshme te nderit te shqipes, vetem ate pjese qe varet nga perqasja burrerore, jo me kot shqipja i ka shpetuar asimilimit vetem ne mjediset burrerore te trojeve tona.
Megjithate kjo nuk e ka shpetuar shqipen nga ndyrja, sepse perqasjes burrerore (fizike e morale) i ka munguar perqasja shpirterore, pra deri me sot nderi i shqipes eshte mbrojtur pjeserisht, cka e tregon edhe numri i madh i fjaleve te huaja ne shqip.
Ti me sjelljen tende ben te njejtin gabim qe kane bere paraardhesit tane, nuk ushtrohesh ne pjesen ‘hyjnore’ te gjuhes. Vertet ti beson se : Ne fillim ishte Fjala, vetem se ngelesh aty.
Ne fillim ishte Fjala, nenkupton edhe qe ne fillim ishte e verteta, Fjala mbart te verteten, sepse fjala eshte ena e thelbit. Me vone bashke me genjeshtren lindi dhe nderi i fjales, kunderpergjigja e menjehershme morale ndaj genjeshtres, sepse kjo e fundit eshte e papaster dhe fjala qe e mban eshte e ndyre.
Tani ku dua te dal do thuash ti…. Dua te them qe deri dje ka qene ndryshe, sot jo vetem permasa shpirterore e gjuhes eshte mohuar, por edhe permasa kohore. Kete e kemi dhurate nga strukturalizmi qe eshte perqendruar tek e tashmja dhe vendos parime e ligje per mua te papranueshem e mesa shoh edhe per ty.
Pra ti nuk ke te besh me njerez qe thone ate qe thone sepse jane ashtu sic i cileson ti, por me njerez qe kane pranuar se Fjala eshte thjesht nje shenjues i mireqene, keshtu qe njera vlen tjetren, mund te merret fare mire nje fjale nga japonishtja, nje nga zuluishtja, nje nga frengjishtja e nje nga shqipja e te kete mundesi te mira te formohet nje fjali harmonike ne shqip, mjaft qe shqipfolesi te dije kuptimin e fjaleve te huaja.
Estetika ka me shume rendesi se etika e gjuhes, biles estetet e gjuhes nuk ja njohin fare permasen etike.
Thoshte dikush njeherit, se njeri i ditur eshte ai qe arrin te sodise te verteten.
Kjo shprehje eshte marre nga estetet e gjuhes, per te krijuar parimin e tyre se :
Gjuhen e zoteron, ai qe arrin t’i sodise formen.
Ky parim shtyn edhe te tepertit te mendojne se zoterojne shqipen ne rast arrijne te fusin fjale te huaja qe i permiresojne sipas tyre dukjen; keshtu mund te sodisin me kenaqesi ‘shqipen e tyre’ e te vetendihen te legjitimuar te sulmojne te gjithe ata qe nuk kane arritur kete ‘ndergjegjesim’.
Nuk dua ta zgjas me tej, Orakull sepse besoj se kaq mjafton si ndihme per te kuptuar se duhet me pak zemer e me shume mend, qe jo vetem te mbrosh nderin e shqipes po edhe sidomos nderen vetjake.