Kur flasim për heronj si Skënderbeu, nuk duhet të harrojmë rrethanat që i përftuan, ose pikërisht atë skenar narrativ elementar, që mishërohet më së miri në rrëfenjën biblike të Davidit dhe Goliathit. Është për t’u vënë re, në këtë rast, se Perandoria Osmane e shek. XV pati udhëheqës të kalibrit shumë të lartë, si Sulltan Mehmet Fatihu që shturi në dorë Kostandinopojën; por as ky, as të tjerë si ky, nuk mund të krahasohen, për nga fuqia “heroike”, me Gjergjin.
Mbaj mend një intervistë të I. Kadaresë, lëshuar shtypit frëng dikur në fund të viteve 1970; gazetari e ngacmonte, duke i thënë se po bënte politikën e regjimit, kur e kishte vendosur liderin e vet, Enver Hoxha, në qendër të romanit Dimri i Madh. Përgjigjja e Kadaresë ishte, pak a shumë, se çka bëri Hoxha në Moskë ishte vetvetiu epike dhe e meritonte të rrëfehej në një vepër letrare; por le të provonte ndonjë shkrimtar sovjetik dhe të shkruante një roman të vetin të suksesshëm për të njëjtën ngjarje, duke i paraqitur Hrushovin & Mikojanin si heronj legjendash.
Ka një të vërtetë të madhe në përgjigjen e Kadaresë: heronjtë zakonisht përftohen në periferi të perandorive, atje ku pushteti i qendrës dobësohet aq shumë, sa të krijohen kushtet e nevojshme për rebelim, kundërvënie, sfidë. Natyrisht, me periferi këtu nuk kam parasysh vetëm periferinë gjeografike, por krejt ndërfaqen (interface) e Perandorisë me Joperandorinë.
Një diskurs i tillë vjen e bëhet dramatikisht aktual në kohën tonë, meqë tani edhe ne jemi të gjithë pjesë e perandorisë amerikane, e cila e ushtron pushtetin në qendër nëpërmjet parasë dhe mass mediave; ndërsa në periferi nëpërmjet bombave. Edhe kjo perandori mund të përftojë shumë-shumë disidentë, por jo më tepër; sepse heronjtë ose i përçmon e i përçudnon, ose i shndërron në lojëra e figurina kalamajsh, ose i stampon në fanella, siç ka bërë me Che Guevarën.
Një nga gazetat më popullore në New York është tabloidi The NY Post, në faqet e të cilit flitet rëndom për “heronj”; cilësim që, pothuajse automatikisht, u vihet zjarrfikësve dhe policëve, ose në përgjithësi të gjithë atyre që “shpëtojnë jetë njerëzish”. Pati një kohë, pas 11 shtatorit 2001, kur kjo histeri për të gjetur doemos heronj në njerëz që kryenin detyrën për të cilën paguhen mori përmasa shurdhuese.
Vizioni i heroit si shelbues (shpëtimtar) është në harmoni të plotë me filozofinë e turmës; meqë nga të gjitha instinktet, frika nga vdekja është ajo që i bashkon të gjithë dykëmbëshit e shpupluar të planetit.
Siç mund të merret me mend, The NY Post i kushtoi me dhjetëra faqe e dhjetëra mijëra fjalë heroit më të fundit shelbues amerikan: kapitenit Chesley B. “Sully” Sullenberger, i cili arriti ta ulë avionin në avari të US Airways në ujërat paqësore të lumit Hudson, në Manhattan, në janar të vitit 2009.
Në kushtet kur pilotët amerikanë kapin titujt e lajmeve kryesisht për bombat 500 kg që u dërgojnë dhuratë ceremonive të fejesave në Afganistan, lumnimi i Sullenberger-it prej mediave populiste shërbeu edhe si catharsis i shumëpritur, pavarësisht nga banaliteti i pashmangshëm.
Modeli absolut i këtyre heronjve shelbues aksidentalë, ose i njerëzve të cilët i adhurojmë të shtyrë nga frika e vdekjes, është rusi Stanislav Petrov, një nënkolonel i Forcave të Mbrojtjes Ajrore të Bashkimit Sovjetik, i cili thuhet se e shpëtoi planetin mbarë nga shkatërrimi bërthamor kur, në 26 shtator 1983, vendosi të injorojë një paralajmërim për sulm me raketa, kundër vendit të vet, nga ana e SHBA. Më vonë u sqarua se ky paralajmërim kish ardhur si rezultat i një problemi teknik në sistemin satelitor; dhe se, sikur Petrov të kishte ndjekur protokollin, ose të kishte zbatuar urdhrat, dy superfuqitë do të kishin hyrë në luftë bërthamore mes tyre.
Me fjalë të tjera, në kontekstin e fshatit global, ku komunikimi gjithnjë ndërmjetësohet nga mass mediat, vendin e heroit si sfidues i ekzistueses po e zë heroi si shelbues i ekzistueses; që këtej edhe adhurimi ynë fshatarak për zjarrfikësit dhe policët, i cili nuk është shumë larg adhurimit të djeshëm totalitar për qentë e kufirit, që na ruanin “gjumin”.
Skenderbeu eshte quajtur gabimisht hero.Ndoshta nga veshtersia per te gjetur nje emer tjeter te pershtatshem per te.Skenderbeu ishte burre.
“Mjerë ai vend që ka nevojë për heronj.”
(Bertold Brecht)
Mjere ata heronj per vendin ku behen.
“”Një nga gazetat më popullore në New York është tabloidi The NY Post, në faqet e të cilit flitet rëndom për “heronj”; cilësim që, pothuajse automatikisht, u vihet zjarrfikësve dhe policëve, ose në përgjithësi të gjithë atyre që “shpëtojnë jetë njerëzish””.
Kjo me kujton “heroin” e metrose se New York-ut, Wesley Autrey, ne janar 2007, i cili mbuloj me trupin e tij nje student qe ra mbi shinat e trenit. Te gjitha mediat e shkruara dhe vizive e mbuluan me buje te madhe aktin e Wesley-t pa u mare vesh mire se sa i madh ishte akti i tij heroik. Dite me vone ai u prit nga G.W.B.
Mediave u duhen “heroj” te tipit Autrey dhe Sullenberger per te mbajtur te mberthyer dykembeshtat kur “American Idol” dhe Paris Hilton jane pushim.
Ndersa Skenderbeu nuk ka qene hero. Ai u be shume me pas me pahir pasi ashtu e kerkoj puna.
Kjo më kujton atë skeçin e vjetër të Koço Devoles:
-Na thoni, çfarë ju shtyu ta bënit këtë akt heroik?
-Edhe unë du ta di, kush është ai pis që m’ shtyu!
Mendimi i përgjithshëm profesional mediatik europian perëndimor kur fillon të shqyrtojë “hiroin”,fillon me shprehje heroike si “mendimi perëndimor,i mbushur me kulturë klasike(heroike),I drejtohet figurave ‘heroike greke” të Homerit..”.Fillohet qe në hallkën e pare,me genjeshtër; “figurave greke heroike” të Homerit,në librat e të cilit ka vetëm shumë fjalë ,por vetëm fjala greke mungon.duke vazhduar në mënyre automatike me aleatin e Trojaneve,Tezeon,për të cilin Homeri thotë që ishte nga Thrakia,goxha larg prej Greqisë së mëvonshme,me Akillin,me të cilin anglishtja ka ndertuar foljen “vras”,e vazhdon me Udhizen(Apo Ujizen,Ulisen) i cili mesa duket eshte mbreti i heronjve pushtuezi klasike.Sejcili prej tyre (perjashto mbrojtësin e artë thrakian Tezeo) simbolizon sesi të pushtosh e sulmosh të tjerët në vëndin e tyre ku ata jetojnë të qetë e në paqen e tyre,të vrasesh kundërshtarin,të çash barqe e prerje kokash me hekur të mprehur shpate,ta tërheqësh zvarrë,të shkelësh regullat e luftës me kalin dhuratë te drunjtë(pas pranimit të mbarimit të luftës.S’ka rëndësi mjeti,rëndësi ka qellimi),të stërminosh,të vrasësh gra,femije,burra e gra e djegesh qytetin pas fitores.Më në fund mezi të shkosh në tokën tënde e të gjesh “gruan besnike”,e cila pas kaq vjetësh ka bërë nji mijë e një marifete që të mos të tradhëtonte e të mos martohej.Sakrifica sipas regullave shoqërore barbare,ose me termin e sotëm fshatare e të cilët ne duhet ti kujtojme,ti nderojme e ti mbivlerësojme e më e keqja ti mësojmë mirëfort në tekste historie shkolle ku ndoshta femijët tanë filojmë ti infektojme (mos femijet tanë,nipërit tanë).Dhe pas histories se pare heroike klasike,dardha që bie nën dardhë ,vazhdon me vrasësin e të njitis race(jo greke ose greke tash nuk ka me rendesi) Aleksandrin që shkon shumë larg për të mbrojtur atdhenë tij (Korcë-Shkupin e sotëm),shumë larg deri ne Persi ku nuk i lë gjë pa ngjare ,kushëririt të tij nga ana e nënës Ilire,Akilit.Po kështu edhe Pirroja nuk i mjaftonte Epiri,por i hipën anijeve e shkon të vrasë Romaket,për të cilët ka dyshime sot që ridhnin nga e njëjta origjinë racore jo shumë të largët në kohe.Romakët për të mos ngelur pas ,pasi fuqizohen duke përdorur heronjtë e tyre vrasës-drejtues që e kishin fillimin me lumorin Romul,i cili shkruhet që vrau edhe të vllanë e vet,ndjekin rrugën e heronjve.Vri e pri e pushto popuj të tjerë,skllavëro racën tjetër njerëzore(në fakt racën tënde,por që ishte ndarë nga trungu disa mijëra ose dhjetra e qindravjecare më parë).Ndërsa vonë,u kthye sëpata ose shpata nga vetja.Erdhën arabët e shkurtër me trup aspak muskuloz si herkuli,me Heronjtë tashmë të mësuar prej librave te rrëmbyer e më pasdjegur të Bibliotekës së Aleksandrisë e të ridimensonuar e rinuar me emra të tjerë në Kuran,e ju turrën Spanjese Afrikes,lindjes mesme,e me thellle Azise e me vonë mongolët e islaminizuar Turqë që ju turrën pasardhsve të pellazgo-iliro-heleneve-romaneve-Shqiptarëve per tu kthyer reston e dy mije vjeteve sundim.(Nuk ja vlente permendim heronjte e bibles,per arsye homologesie)Nga heronj vrases sulmuesopushtues individuale tashme kemi shndrimin në kombe heroike vrasës.Ne vëndet pasardhese te heronjve te pare ngelen vetem ata te lashtesise.Ndoshta edhe pse me te rinjte e koheve më moderne nuk ishin aq shume vrases sa ata).Kjo eshte kultura e ndritur e mbushur plot klasike,e mbiemerzuar me vone me heroikisht,me kombe heronj greko-romake.Ndodhi bile ndarja me thike e pronesise se Keqesise.Dhe pasardhesit e tyre e vazhduan ne kohet modern me tej luften e ndritur heroike kur kaluan Oqenin e stërminuan me miliona indiane.Të shkretët indiane,i pritën me lule duke menduar se kishte qënë duke ardhë Zoti i tyre i bardhë,që një herë e një kohe,vazhdonin ende te jetonin legjendat,kishin mësuar e njerëzuar ata.Pas gjithëkësaj çdoherë keta lloj heronjsh nuk punojnë.Ata kanë luftuar për ditët që vijnë më pas(privilegjet ligjitime me ligje të vetvetë heronjve në kohe paqeje)Kështu që duke mos pas se kush të punoj(duhet ngrene mirë),leshohen për të gjetur ne cepat e globit se ku eshte gjahu skllav qe nuk eshte i afte e organizuar te kundershtoj ne lufte,te cilin ne fundin e radhës ishin afrikanët e pacivilizuar të xhunglave e pyjeve të pamasë të Afrikes(nuk njihnin as hekurin para tre shekujsh).Kur skllevërit kunsumohen ose mbarojne se ngrituri infrastrukturen bazë të një gjigantishtet,e u jepet e fituar liria e dukshme,kerkohen skllever te rinj te urte diplomatike si kinezet e me metoden e heronjvelufte siç Aleksandri ju çohen,me përsërit Aleksandërin,gjysmës së Persisë së sotme dhe po bëhen gati për ti rënë gjysmës tjetër.Prandaj sot ngrihen lart Aleksanderit e Çezaret e mundohen të përbalten të bërëharueshëm Gjergjat,Micat e çdo kombi,përfaqesues të mbrojtjes fizike kolektive nga heronjte e Komboshtetpushtuesve (heronj nga halli,ose pak me me stil; ”heronj te te linduar nga domosdoshmeria e mbrojtjes se ekzistences”,ose me terma juridike “vrases ne kushtet e vetmbrojtjes fizike).Ata që mbrojnë gjënë me të shtrenjte lirine natyrore,tokën e tyre janë të rezikshëm për çdo epoke,perandorë,mbret,dinasti,elitë e neopushtues.Prandaj dje kopjuesit i bënë të humbur mbrojtësit,Trojanët.Pushtuesit janë gjithmonë fitues.Ishpushtuesit i ribënëndryshuan këto libra e po i ribëjnë dhe ndryshojnë edhe sot.Pushtuesit nuk lejonin të fitohente ai që mbrohej.Dhe sa kohë do të vazhdoje pasqyra psikologjike e Heroizmit të injektuar psikologjik nga pasardhësit fizike e psikologjike të pushtuesve,përndjekësve e shkelsëve të të drejtave të racës njerëzore??.Sa kohë që do të ketë heronj të tillë,do të ketë pushtues,do të kete skllaveri,edhe pse jomë me emrin dhe formën e saj të lehtkuptueshme.
Nuk e di,njëherë e kam shkruajt këtu,që njerëzimi ka qenë në lindje një tufë majmunësh,mbi të cilët zënia e sëmundjes së skizofrenisë i ktheu në njerëz.Do desha të shtoj që pjesa Europiane e tyre ka qënë pjesa më e skizofrenuar.Habia me e madhe imja qendron ne kontradikten e madhe qe kjo sjell ne te njejten kohe edhe rritjen e volumit te zhvillimit.Njisoj si kanceri,nji hero i llojit të vetë brënda trupit njerëzor.
Më pëlqeu ky gërsheti i thurrur me heronj e sakrifica. Po e vazhdoj duke atakuar ato dy fije gërsheti (Hyllini e Orakulli) me mendimet e të cilëve fija ime s’ka të përbashkëta; por ja që gërshteti kështu bëhet.
Pse nuk vlerësohen disidentët?
Sepse vepra e tyre, në më të shumtën e rasteve është e shkruar, siç e tregoi Xha xhai që në kotkë të gërshtetit, e palexuar, e harruar, apo e vrarë e groposur nga regjimi; ashtu si vetë ata, sipas shembullit që Fatos Lubonja rikujtoi kombin – pa fatin të kenë varr, lapidar, përmendore, siç kanë pseudoheronjtë në çdo udhëkryq komunash, qendër fshati. Një popull gjysëmanalfabet, e ka tmerrësisht të vështirë ta shtjerrë në dorë disidencën, pa le më ta lexojë, kuptojë e vlerësojë. Shtoi faktin që disidenca shpesh është shkruar hermetikisht dhe e koduar, vështirësia për ta zhbiruar, për të marrë mesazhin, për shumë për të të tjera e për ta vlerësuar më në fund pakësohet e pakësohet.
Kush është shkolluar nga 1967 në 1990, ka mësuar, mbase dhe përmendësh, një poezi të lirikut tonë më të madh. Ajo është disidencë puro, por ashtu si regjimit si ra era, ashtu dhe prof-ave që e kanë komentuar në tekstet shkollore. Ne kemi një disident më pak, por kam bindjen se këta antidisidentët e sotëm veprojnë sot e gjithë ditën me moralin që kanë marrë edhe prej asaj poezie.
Pa e ditur datën e saktë kur është botuar në shqip një përkthim, e i rezervuar kështu, ne mund të kemi lexuar në shqip superlëvdatën më të madhe bërë për një president të Shteteve të Bashkuara. Ne kemi një tjetër disident më pak.
Me këto dy shembuj, (gjurmë për të cilët mund të gjeni në këtë blog) dua të them se ne nuk kemi aftësinë të shohim të plotë spektrin e disidencës shqiptare, rrjedhimisht jemi të pafatë të vlerësojmë drejt.
Prej kombëtaristëve vepra e disidentëve nuk ka si të vlerësohet, kur si vepër e shkruar ajo i drejtohet lexuesit pa përkatësi kombëtare, kur që në gen të saj ajo i drejtohet mendjes dhe jo muskujve, kur ajo synon së pari të bëjë individin të ndërgjegjshëm, dhe jo tu prijë turmave. Duket se këta miqtë tanë të blogut, të lexuar e të ditur, janë aq keq të doktrinuar me heroizëm mitologjik, sa vetëm kur të lindë ndonjë gjysëmperëndi do t’ja marrin në konsideratë bëmat.
E njëlloj si ai që s’ishte vetë disident e tha s’kishim disidentë, këta pa pasur heronjtë që mbrujtin me histori e imagjintë, bëjnë po të njëjtën gjë, mohojnë disidencën- si prijësi, e banalizojnë- si turma, e demonizojnë-si të mënçëm që janë.
E gjitha kjo ndodh me shoqërinë kur ajo kalon nga gjysëmanalfabetizmi tek një shoqëri e figurës dhe imazhit.
***
Do të ishte e lehtë sikur të përdorej një metodë vlerësimi. Fjala vjen, C&C, contrast&compare, vizatojmë dy rathë që kanë një qark të përbashkët: shkruajmë në pjesën e përbashkët ç’i bashkon heronjtë e disidentët, në pjesët e tjera ç’i ndan a ç’kanë të ndryshme. Nëse të përbashkëtat zënë pjesën e luanit, atëhere kemi të drejtën që heronjve të kohëve të vjetra tu shtojmë disidentët e kohës sonë. Kështu shmangim disi retorikën dhe vizualizojmë me laps peizazhin.
” Arti
“Mjerë ai vend që ka nevojë për heronj.”
(Bertold Brecht)
Mjere ata heronj per vendin ku behen.”
“Kafshat qe s’kaperdihet eshte or vella mjerimi”!
Vend qe s’ka nevoj per heronj.
Heronj qe kane nevoj per vend.
Me kujtohet nje thenie e vjeter greke:
“Nese lopet do te kishin perendi, ato do te ishin me kater kembe”
Kjo thenie permendet here pas here per te ilustruar faktin sesi shoqeri te caktuara ne kohe te caktuara gdhendin heronjte e tyre. Verej se artikulli i mesiperm mbart nje cinizem fin per heronjte e sotem. Dhe ky eshte nje tregues se nga cfare karakterizohet shoqeria e sotme (kam parasysh ajo perendimore dhe nje pjese tjeter me gjere): dmth Cinizmi. Ja pra pse sot nuk kaperdijme heronjte e tipit klasik, sepse ashtu sic u tha shume bukur me lart ata sot vihen nen nje mikroskop teknologjik, analizohen me detaje dhe mbi te gjithe vleresohen me skepticizem dhe cinizem. Ndoshta kete vale cinizmi dhe mosbesimi e parashikoi Muhamedi shekuj me pare kur deklaroi se ishte profeti i fundit (dhe vertet pas tij shume profete dolen por pa arritur perkrahje fetare te konsiderueshme).
(Intermexo)
Vras mendjen se c’ka me shume zjarrfikesi i sotem Xhejms nga Tezeu i lashtesise i cili, sic e tregon nje koment me siper, per njerezit e sotem zor se kaperdihet duke qene se ishte midis te tjerave edhe vrases, perdhunues apo pushtues. Pse eshte kaq e veshtire qe megjithe keto Tezeut t’i jepet cmimi “Hero i Punes Internetiste” ndersa Xhejmsit qe nuk i ka te gjitha keto veti negative te mos i jepet? A nuk kane shpetuar te dy njerez? Cfare rendesie ka nese njeri shpeton njerezit nga nje bandit qe i rremben ndersa tjetri nga flaket e rrembyeshme te zjarrit?
Per mendimin tim eshte thjesht kultura e sotme chyjnizuese dhe cinike qe ben ndryshimin. Dhe duke thene kete nuk nenkuptoj se perqasja ndaj heroit qe vjen nga kultura e sotme eshte me negative apo me pozitive se ajo e periudhave me para. E sjell ketu thjesht si shembull ilustrues per ate sesi shoqeria formeson heroin. E pare ne kete prizem ndarja e heronjeve si “sfidues i ekzistueses” apo si “shelbues i ekzistueses”, sado simpatike, mendoj se nuk vlen shume ne shtjellimin e figures se heroit. E para sepse shembuj te te dyjave rasteve mund te gjejme edhe ne histori. Dhe e dyta dhe me e rendesishmja sepse heroi ne thelb ka nje karakter shpetues. Pra ai niset per te shpetuar te tjeret. Pak rendesi ka nese nga nje perandori e rrezikshme apo nje terrmet i rrezikshem.
Koncepti i shpetimit eshte i perqafuar fort tek heronjte apo edhe martiret fetare. Kjo me teper sepse feja si fenomen nuk ka kuptim pa shpetimin perfundimtar. Por te thuash se fe si Krishterimi apo Islami i shtyjne njerezit ne sakrifice m eteper se sa kultura apo fe te tjera nuk me duket se qendron. E para sepse cdo hero ben nje sakrifice ne aktin e tij (dhe kjo nuk ka lidhje me fe te caktuara). E dyta sepse martiret fetare si te Krishterimit ashtu edhe te Islamit jane me teper produkt i rrethanave te caktuara sociologjike kohore dhe kulturore dhe jo produkt i nje ideologjije fetare. Asnje fe monoteiste nuk ka ne thelbin e saj sakrificen njerezore.
Mjaft te kihet parasysh se ne Islam vrasja e vetes konsiderohet Haram, pra e palejueshme nga Zoti. Ndersa persa i perket Krishterimit, pavaresisht se ky bazohet mbi konceptin e sakrifices qe Zoti beri per njerezit, nuk ysht njeri drejt sakrifices e kryqezimit. Mua me ngjan se figura e martirit te krishtere eshte me teper nje zhvillim i mevonshem evropian.
Gjithashtu, pervec elementeve socio-kulturore dhe psikologjike qe skalisin heronj te caktuar, ka edhe nje element tjeter qe lihet shpesh ne hije. Shoqerite nuk e vleresojne heroin vetem pse ai reflekton permbledhjen dhe kulmimin e aspiratave te tyre. Ata edhe projektojne rendshem (ndjenjat, frikerat dhe mendimet) e tyre tek ndertojne heroin. Dhe keshtu pervec bemave te verteta te heroit u shtojne atyre sajime nga me artistiket qe u shkojne per shat.
Kthimi i heronjve ne personazhe vizatimore, video lojrash apo stampime bluzash eshte nje fenomen socio-kulturor qe kerkon nje interpretim sumeplanesh (dhe druaj se me mungon kapaciteti per ta shpjeguar:)). Sidoqofte ajo qe me intereson eshte se edhe ne to ne projektojme shumecka. Nje fakt ilustrues eshte edhe popullariteti i nje “heroi” televiziv, Dr. House (i cili meqe ra fjala eshte edhe hero sfidues edhe shelbyes). Ky eshte njeri prej “heronjve” te diteve tona: i pasjellshem dhe njekohesisht dashamires, insistues ne pune dhe njekohesisht dembel, cinik dhe inteligjent.
Me shume se cdo gje tjeter kjo tregon gjetjen e vetes por edhe projektimin qe ben tek ky personazh nje audience e cila vjen nga nje kulture qe i shtyn te jene polikisht korrekte, te sjellshem, punetore eficente etj.
Per intermexon:
Pse je kaq i sigurt se zjarrfiksi Xhejms nuk ka qene vrases, perdhunues, pushtues? – Kur ai ka qene ushtar ne Vietnam.
Disa pergjigje te pyetjeve mund te ishin se Xhejmsi paguhet, Xhejmsi e ka profesion, Xhejmsi e ka pune, Xhejmsi parapaguhet, se akte si i Xhejmsit ndodhin pambarim, ka Xhejmsa perdite, ka Xhejms te kenduar, ka Xhejms te pakenduar, se aktet e Xhejmsit shpesh kthehen ne komedi, se Xhejmsi shpeton dhe macen Pisika, dhe Xhejmsi nuk eshte as i pari e as i fundit qe do hyje mes flakeve me veshje zjarrduruese,…
I sotmi pyet: Kush dreqin eshte ky Xhejmsi? e nenkupton Xhejms anonimin, Xhejmsin e dale nga askundi, heroin e dites.
I djeshmi s’besoj se pyeste kush eshte Tezeu, por kush eshte heroi. Pergjigjja dihej.
Po ashtu si Hyllini qe krahason Micin me Vojon, edhe ky rast si te tjeret e sjelle ketu tregon se njerezit vleresojne me shume ate qe (ne pranohet kjo lloj shprehjeje) ka shpikur aktin heroik.
Nuk jam fare i sigurte. Thjesht presupozoj. Mundesia qe permend ekziston dhe kjo na con tek paradoksaliteti i personalitetit te heronjve apo edhe paradoksaliteti i perqasjes ndaj tyre? Ke duhet te marrim per hero dhe ke nuk duhet? Megjithate qe te vijme me kembe ne toke veshtire se zjarrfikesit e sotem te jene edhe perdhunues edhe vrases edhe pjesmarres ne luften ne Vietnam. Sidoqofte e leme te hapur…
Mua me ben pershtypje insistimi i nje “copyright” te aktit heroik. Dmth ai qe shpeton njerezit i pari nga zjarri quhet hero. Ndersa ai qe i shpeton i dyti, i dhjeti i 325-ti nuk i takon te quhet hero sepse ky eshte akti i perseritur. Pavaresisht elementit estetik, heroizmi nuk eshte veper arti per se. Ketu nuk funskionin thenia e Dalit se “I pari qe e krahasoi femren me lule ishte artist ndersa i dyti qe e beri dicka te tille ishte trap” .
Per me teper heroizmi me anonimatin nuk jane pole te kunderta. Ne piken fillestare cdo hero ngrihet nga anonimati per te bere aktin e tij. Dhe une mendoj se ky eshte nje nga elementet me te rendesishem psikologjik qe heroi ka tek te tjeret….
Të nisesh me mendje të hapur është më e mira; por paragrafi i ndertuar në fillim me pyetje ku liheshin shënja për përgjigje e më pas vetëm me pyetje të cënonte paanësinë.
Copyright-i. Çdokush mund të shkruajë manifeste. Ato do të kenë copyright-in e autorëve për brendinë, por merita, aq sa të mbahet mend, aq sa e heronjve për të cilët flasim, do ti shkojnë Marinetit, – kur para manifestit futurist kishte dhe manifest komunist.
Insistimi im është në dallimin e policit me komardare që afrohet me motoskaf e shpëton dikë, dhe policit që hidhet nga ura e shpëton dikë. Dhe dallimi është sa harku i urës. Akti i përsëritur, ka njohjen dhe shembullin të dallueshëm, gjëra që i heqin përsëritësit trim e të guximshëm, të menduarit, të llogariturit se në këtë luftë për jetë a vdekje do jetë fitimtar apo jo. Zjarrfiksi, i pajisur më së miri, i mbështetur e nën kontroll nga jashtë vepron sipas një manuali strikt dhe i bindet urdhërit. Ai nuk drejtohet nga mendja e zemra e tij ndonëse vepron me to.
Asnjërit prej studentave të dhjetorit që ishin në rreshtin e parë nuk do ti pinte ujë shfajsimi se u gjenden rastësisht, se i mori turma etj, ndërsa për të tjerët kjo ishte kamardarja. Kjo kamardare, bën që ne të mos quajmë heronj apo Pishtarë të Demokracisë (kam shkruar një barcaletë dikur për këtë) 10.000 studentët e asaj kohe.
Për anonimatin më duket se nuk jam sqaruar siç duhet. Puna është se Xhejmsi i shembullit tonë, pas kryerjes së aktit heroik kthehet përsëri në anonimat, gjë që nuk ndodh me heroin. Një akt që harrohet të nesërmen, që nuk ngulitet në memorien popullore, nuk më duket se meriton të quhet heroik; le të quhet me një nga alternativat: i guximshëm, trimëror; autori dhe kështu nderohet.
Ato qe permend jane te gjitha interesante dhe bie dakort (pervec dy pikave qe dua ti shtjelloj me poshte). Kjo na sjell natyrshem edhe ne pyetjen nese ka kategori heronjsh apo ka vetem nje lloj heroi? (Fakti qe une bej pyetje nuk do te thote se jam i paanshem–do te thote qe marr parasysh se edhe ana tjeter ka nje argument mbi te cilen bazohet). Pra edhe ne kete rast une mendoj se kemi te bejme me disa kategori heronjsh.
Ilustrimin e ke dhene shume mire me siper. Por kjo nuk do te thote se heroin e grades me poshte nuk duhet ta quajme hero. Kjo eshte njesoj si te thuash se Kombetarja Shqiptare nuk e meriton te quhet ekip futbolli sepse nuk ka fituar asnjehere Evropianin ndersa Hollanda e meriton sepse e ka fituar.
Tani kuptohet qe ka edhe nje kufi pertej te cilit nuk mund te quhesh hero.
Problemi tjeter qe kam eshte edhe me karakterin protagonist te heroit. Kjo eshte nje teme shume e debatueshme. Eshte e vertete qe koncepti i heroit eshte i lidhur me konceptin e narracioni dhe rrjedhimisht te njohjes. Pavaresisht se kjo eshte nje metafore e bukur nuk duhet ta marrim shume bukfalisht. Fakti qe nuk t’u njoh heroizmi nuk te zhvlefteson domosdoshmerisht si hero. Per me teper heronjte ngrihen e bien sipas kohes, dhe grupit. Mua nuk me duket se ka heronj universal per kedo dhe ne cdo kohe (por edhe nese ka jane shume te pakte ne numer).
Jam shume dakort dhe ndaj shqetesimin tuaj me banalizimin qe i ben shtypi heronjve. Por kjo nuk do te thote se ata nuk jane heronj. Me teper se kaq mua ky banalizim me thote shume me teper per kulturen pop te kohes se sotme, e cila duke dashur ta ul gjithcka me kembe ne toke, ta beje te kuptueshme e njerezore e banalizon dhe e ben te peshtire e ordinere.
Dhe natyrish ka edhe heronj te stisur.
Une i respektoj disidentet per ate qe sakrifice qe kane bere,por kam frike si gjithmone se mos kthehen ne Heronj.
”””Një popull gjysëmanalfabet, e ka tmerrësisht të vështirë ta shtjerrë në dorë disidencën, pa le më ta lexojë, kuptojë e vlerësojë. Shtoi faktin që disidenca shpesh është shkruar hermetikisht dhe e koduar, vështirësia për ta zhbiruar, për të marrë mesazhin, për shumë për të të tjera e për ta vlerësuar më në fund pakësohet e pakësohet.””’
CD, nuk e di nese ti je i ndergjegjshem se ketu po thua ate qe them une dmth disidenca eshte kryekeput ceshtje intelektualesh.
Thonin te lashtet se dija nese nuk eshte e komunikueshme nuk ekziston.
Ti thua se vepra disidente per arsye te ndryshme nuk kish pothuaj asnje shans te percillej ne popull, mirepo kjo do te thote se nuk ishte e komunikueshme.
Atehere ajo nuk ekzistonte per masat. Nese nuk ekzistonte per masat atehere kujt i drejtohej ?
Nese nuk ekzistonte per masat , cfare e ben disidentin hero , pasi hero nenkupton edhe hero per te gjithe.
A, nese me thua ishte hero per intelektualet , me gjen te nje mendjeje, biles po kembengul se disidenti si hero i bashkesise, po farketohet nga lart per ata poshte. Por cdo hero qe farketohet nga lart, duhet te marre miratimin e atyre poshte e jo te ngulet si gozhde.
Gjithe heronjte e farketuar nga lart e qe jane ngulur si gozhde , heret a vone jane shkulur , te pakten nder shqiptare, se kjo eshte edhe ceshtje besimi, ceshtje spiritualiteti.
”””Prej kombëtaristëve vepra e disidentëve nuk ka si të vlerësohet, kur si vepër e shkruar ajo i drejtohet lexuesit pa përkatësi kombëtare, kur që në gen të saj ajo i drejtohet mendjes dhe jo muskujve, kur ajo synon së pari të bëjë individin të ndërgjegjshëm, dhe jo tu prijë turmave.””’
Ja ti thua se i drejtohet lexuesit pa perkatesi kombetare.
Mua kjo me tingellon , se i drejtohej lexuesit me ‘perkatesi kombethare’, mirepo koha e atehershme ushtronte trysni kombëtare e jo trysni kombëthare, keshtu qe ja nje arsye me shume per ta pare vepren si qellim ne vetvete.
Pika tjeter e cuditshme per mua ne kete fjali, ka te beje me padijen e llahtarshme qe po i vesh disidentit. Pse?
Sepse sipas teje ata nuk njihnin as per se largu menyren e permbysjes se nje diktature.
Sipas tyre del se diktatura u rrezoka me mendje e jo me muskuj. Kjo do irritonte gjithe ata njerez qe marrin vesh nga historia politike.
Pushteti pergjithesisht mbahet me konsensus e me force. Diktaturat perhere e kane mbajtur me perdorim te jashtezakonshem te forces.
Keshtu edhe kur nuk kane konsensusin e shumices ato mbijetojne. Vetem kur forca e pushtetit eshte me e vogel se forca kundershtare(masat ne rastin tone) atehere diktatura permbyset.
Jo vetem kaq, por ne Shqiperi edhe pse ishin te gjithe pabuksa, perseri rrezimi i diktatures nuk erdhi si pasoje e forces me te madhe, por mosperdorimit te forces prej pushtetit , pasi nese do e perdorte, Tienanmeni Kinez do dukej si incident para masakres ne mbare Shqiperine.
Fatmiresisht Enveri se pati jeten shume te gjate.
””’janë aq keq të doktrinuar me heroizëm mitologjik, sa vetëm kur të lindë ndonjë gjysëmperëndi do t’ja marrin në konsideratë bëmat.””’
Tani si perftohet nje hero, eshte ceshtje e veshtire, me mire lexo gjekundi ndonje gje se eshte pune e gjate.
Vetem po te them , se me me fat, dmth me jetegjate, kane qene heronjte e krijuar nga poshte, sesa ata te krijuar nga lart. Si puna e fames, nuk eshte me e rendesishme cilesia e vepres/veprimit sesa perthithja nga publiku si cilesore.
Prandaj edhe politikanet kane si arme retoriken e propaganden e ai qe eshte i paafte ne keto ‘arte’ per publikun nuk eshte cilesor.
Kemi ndare dy kategori: te miren dhe te keqen. Heroi, disidenti, jane njerez qe ecin drejt te mires e per te miren. Pranoj, pa piken e dyshimit se heroi eshte gjethja me e larte e majes, por po aty prane gjendet dhe disidenti; keshtu ne kohe te mire, se tramundanat sjellin pamje tjeter. Per mua heroi e disidenti, (e keta te kohes qe ne sapo lame pas, e jo njeri i lashtesise e tjetri i te sotmes), jane prane njeri tjetrit, plotesojne njeri tjetrin, e ne raste, heroi o del prej tyre, o mbeshtetet ne ta per tu rritur edhe me. Nje shembull me ata qe s’na lexojne dot. Pjeter Arbnori si disident dhe Azem Hajdari si hero. Nuk mund te gjej, sado thelle ne vete te hyj, arsye pse te nderoj me shume Hajdarin nga Arbnori. Hajdari e te tijet u ngriten mbi shpatullat e Arbnorit me te tijet ashtu si dhe Arbnori e te tijet kane paraardhes.
Evolucionin e ve para revolucionit, nuk e pelqej permbysjen, dhunen, e shpresoj se nje dite revolucioni, permbysja, nuk do jene te nevojshme. Qe disidentet zgjedhin evolucionin dhe jo revolucionin, kjo nuk eshte padije, por refuzim per te pranuar nje dije te dyshimte.
Disidenca kryekeput ceshtje intelektualesh? Sikur intelektualet nuk jane popull apo sikur ai populli i djeshem qe ka nxjerre heronj e se njihte intelektual si fjale nuk kishte ca kategori te tjera si te urtet, pleqesite. Te pohosh se ata poshte i farketojne me mire heronjte se ata lart, ketu meriten nuk ua ke lene atyre poshte, por atij poshte qe ka naratuar me bukur, e nje i tille sado poshte te jete me gjuhen e sotme quhet intelektual. Nuk dilet keshtu nga rrethi. Sepse dhe mosperdorimi i forces ne Shqiperi, tregon se dhe regjimi me ne fund dic kishte nxene, a ne mos kishte nxene, me ne fund vendosi te nxente.
Peshorja eshte aty-aty: heroizmi i kuptuar pa hero / disidenti me disidence te pakuptuar. Shpresojme te ngjallim heroin? Kurre! Ndersa qe te kuptojme ropatemi dite e nate.
/Koncepti i shpetimit eshte i perqafuar fort tek heronjte apo edhe martiret fetare. Kjo me teper sepse feja si fenomen nuk ka kuptim pa shpetimin perfundimtar. Por te thuash se fe si Krishterimi apo Islami i shtyjne njerezit ne sakrifice m eteper se sa kultura apo fe te tjera nuk me duket se qendron. E para sepse cdo hero ben nje sakrifice ne aktin e tij (dhe kjo nuk ka lidhje me fe te caktuara). E dyta sepse martiret fetare si te Krishterimit ashtu edhe te Islamit jane me teper produkt i rrethanave te caktuara sociologjike kohore dhe kulturore dhe jo produkt i nje ideologjije fetare. Asnje fe monoteiste nuk ka ne thelbin e saj sakrificen njerezore./
Do te desha te jap nje kendveshtrim te Nietzsche per Krishtin;
“Krishti eshte saktesisht e kunderta e nji Heroi;nji idiot.Kuptohet pa aftesia e tij per te kuptuar realitetin.Krishti leviz ne harkun e pese ose gjashte koncepteve te degjuara fillimisht e pak nga pak kuptuara.Ne ato koncepte krishti ka eksperiencen e tij,boten e tij,te verteten e tij.Pjesa tjeter eshte e panjohur.Thote fjale qe te gjithe perdorin,por nuk i kupton si te gjithe tjeret,kupton vetem ato pese apo gjashte koncepte te tijat.Instiktet e verteta burrerore,jo vetem ato seksuale,por edhe ato te luftes,krenarise,heroizmit nuk arriten te piqeshin asnjehere tek ai.”
Dhe ky idiot sipas Nietzche,ose antihero dhe djali i zotit sipas bibles,duhej te vetvritej(vrasja) qe te mirrte mekatet tona,te na clironte ne nga pesha e mekateve.E kjo e ka origjine me te meparshmen historike,me (vrasjen) sakrificen e qenieve njerezore ndaj perendive.
…”Instiktet e verteta burrerore,jo vetem ato seksuale,por edhe ato te luftes,krenarise,heroizmit nuk arriten te piqeshin asnjehere tek ai.”
Mos eshte fjala…te digjeshin tek Ai; ashtu si perkthehet – pjekuria.
p.s.
Mos humb ne labirinthet e heroit, por gjendu pa dallim ne te.
Fjala eshte se konstatime te tilla, ndofta dhe te keqperkthyera, jane jashte orbite, fare fare jashte. Figura e Krishtit eshte gdhendur me dashuri-urtesi te sa mundesi ka njerzorja te arrij te bej (ndofta si hero fiktiv). Pra edhe te ket qene nje individ i till si Ai, per as nji moment nuk mund te mendosh papjekuri, ku c’do lloji atributi njerzor eshte ne pikun e tij, por shume i perkryer per te qene person i vertet. Absolutisht e papranueshme-nuk arriten te piqeshin asnjehere tek ai instiktet. Ato ngelen vetem te digjeshin, se behej fjale per perkryerje e jo pjekje e papjekje.
””’Disidenca kryekeput ceshtje intelektualesh? Sikur intelektualet nuk jane popull apo sikur ai populli i djeshem qe ka nxjerre heronj e se njihte intelektual si fjale nuk kishte ca kategori te tjera si te urtet, pleqesite.””
Jo, intelektualet nuk mund edhe te jene edhe te mos jene popull. Popull ketu nenkupton masat, intelektuali eliten.
Po ashtu eshte bere teper e veshtire ne kohet e sotme qe ti mbivendosesh intelektualin, plakut te urte. Pavaresisht se edhe mua me pelqen ta bej mbivendosjen, per fat te keq mbivendosja eshte e pjesshme ne vete thelbin apo qellimin e te dyve.
””’Te pohosh se ata poshte i farketojne me mire heronjte se ata lart, ketu meriten nuk ua ke lene atyre poshte, por atij poshte qe ka naratuar me bukur, e nje i tille sado poshte te jete me gjuhen e sotme quhet intelektual.””’
Ai poshte quhet popull sepse eshte anonim e nuk i perket elites , gjithsesi lahutaret ne veri nuk mund te kategorizohen dot si intelektuale e as Homeri (nese ka ekzistuar) nuk mund te quhet dot intelektual.
Nderkaq ata qe i farketojne nga lart, fare mire mund te mos jene intelektuale, psh nuk besoj se te gjithe heronjte qe farketoi diktatura te jene pjella intelektualesh.
Ceshtja eshte se disidenca, historikisht rezulton si levizje intelektualesh qe kurre nuk zbriti dot ne popull, pra ngeli ne fazen e shpergejve, mund ti quaj heronj potenciale te ngjashem me talentet e pazbuluara.
Nderkaq, skenari i persosur per ti quajtur heronj, do ishte , nje levizje e pashembullt qarqesh intelektuale,brenda e jashte vendit, qe perhapnin idete e tyre , derisa populli behet armiqesor ndaj regjimit dhe e permbys. Disidentet e vdekur apo burgosur e marrin vetvetiu vleresimin Heronj, sepse vete masat jane te parat qe kane nevoje per heroin, do i kishin thurur edhe kenge si eshte ne traditen tone.
Kjo eshte perhere ideale, sepse asnje diktature nuk ta lejon.
””Sepse dhe mosperdorimi i forces ne Shqiperi, tregon se dhe regjimi me ne fund dic kishte nxene, a ne mos kishte nxene, me ne fund vendosi te nxente.””’
Eh te ishte xhaxhi, pa e di une c’kishte nxene regjimi. Harron se ishim te fundit ne Europen Lindore, regjimet e tjera sherbyen si shembull e mbi te gjitha kishte krize te keqe ekonomike e gjithe ajo rini e lindur ne vitet 60-70, do kerkonte vend pune, vend pune qe nuk ekzistonte etj.
Regjimi skish te ardhme ekonomike, prandaj edhe e leshoi ngadale, ne menyre te atille qe te ruanin, te gjithe ata lart, shtepite,jetet e miqesite dhe bijte e tyre te zaptonin pas 20 vjetesh serish jeten politike.
Kina e mbajti me dhune sepse kishte vizion ekonomik per te ardhmen, tanet se skishte kurrfare vizioni te tille.
Nietzhe ka shkruajt dhe per vetegenjimin e vetes,ose genjimin e vetevtes.Une e di se nga ketu fillojne qendrime kategorike per te vendosur dhe mbi t verteten.E verteta eshte nji dhe nuk ka nevoje te vertetohet.Nuk mund te jete me “duhet te jete..”.Nese dritarje jote eshte e kufizuar ne shikimin nga jashte brenda dhe nese dera jote eshte e ngushte ne hyrjen nga jashte btenda,per kete nuk e ka fajin as NieTzhe dhe as perkthimi.
Lexoje njehere ne italisht se mbase e kupton me mire.Nuk po e jap ne anglisht ose gjermanisht se eshte me e veshtuire.Nuk dua te bej debat,por ju e kerkuat me konkluzionet kategorike tuajat,mbi Nietzchen qe une citova,mbi perkthimin dhe ne fund mbi unin tend.
Mund ta perkthesh;
L’archetipo dei cristiani malati sarebbe, secondo lui, lo stesso Gesù.
Il tipo “Gesù”…
Gesù è esattamente l’opposto di un eroe: è un idiota. Si senta la sua incapacità di intendere una realtà: egli si muove nel giro di cinque o sei concetti da lui prima uditi e a poco a poco capiti (cioè falsamente) – in essi ha la sua esperienza, il suo mondo, la sua verità – il resto li è estraneo. Dice parole che tutti adoperano, ma non li intende come tutti, capisce solo i suoi cinque o sei sfuggenti concetti. Che i veri e propri istinti virili – non solo quelli sessuali, ma anche quelli della lotta, della fierezza, dell’eroismo – non siano mai maturati in lui, che sia un ritardato e sia rimasto infantilmente nell’età puberale: ciò fa parte del tipo di certe nevrosi epilettoidi
Orakull, ulerima, eshte ulerim. Tingulli mund te jete edhe ulerim. Melodia mund te kete edhe ulerim. Harmonia eshte nje raport i pjeseve perberese, shume ne funksion te se teres, dhe ajo mund te jete ulerim.
Me c’po shkruan, le te kuptohet se, Krishti ish i papjekur instiktivisht, dhe si i till eshte nje hero (jo per Nicen) i pa pjekur. Shije shije kjo bote, do te thoshte dikush. Nicen mire eshte te mos e sjellesh ne bisede per te dale ti vet nga biseda.
Thelbi i temes eshte sakrifica dhe heroi. Xha Xhai le per tu menduar ne lidhje me procesin e perftimit te heroit-qe perftohet ne publik. Mirpo publiku eshte i lloje llojshem, si rrjedhoj edhe heroi del te shihet lloje lloje, prandaj duket hera heres edhe Hyllin me kembengulje, te shkruaj jo shkurt per pasterti te llojit, qe te mos perzihet me lloje te tjera perftyrimesh per heroin, mu aty ku Xha Xhai ben te habitet nga pamja qe sakrifica e nje individi behet hero sipas grupeve e per rrjedhoje nje cfaqje qe e largon realitetin ne ikona, qe sipas grupeve edhe perkujdesja per ikonat.
p.s.
Keto temat e fundit jane nje preokupim i justifikuar ne mendjen qe kerkon arsye edhe ne mes te kaosit (pjeseve te ndryshme), por nuk mund te ndalosh procesin e zhvillimit te njeres pjese duke pretenduar se eviton faktorin kaos. Kaos eshte i nje rendesie qe e arsyeshmja e ka brenda ne katalizator. Arsyeja eshte e vetmja gjuhe qe komunikon ne realitet me kaos. Duaj arsyen, te shohesh kaosin.
Une doja te nentekstoja nje kategorizim te heronjve nepermjet Nietzhe,dhe natyrisht nepermjete meje.Pa bere me pare klasifikim te heronjve dhe te kundertes se tyre antiheronjve ne nuk mund te lërojme temen.Ka heronj te domosdoshem,per shembull,qe i kerkon fantazie e femijeve qe jane akoma ne boten e paster e te se mires,ose qe i kerkon nevoja e vetembrojtjes fizike kombetare ose jo kombetare.Ka heronj te tipit te kokaines qe rebelehon indirekt ndaj sistemit.Ka heronj qe marrin armen dhe pa piken e arsyes vrasin nxenes,studente apo kalimtare te panjohur.Ka heronj te tipit Krisht qe sakrifikojne veten pa ja kerkuar kush,por ne dobi te njerezimit sipas tij(ndoshta kete lloj antiheroi qe te butesonte e delesonte ne formen skllaveruese turmen,e donte dhe e shpiki perandoria Romake), cuditerisht te ngjashem me disidentet ne thelbin e veprimit(pasoja e ndikimit psikologjik te fese).Ka BuRra si Skenderbeu qe ne i ngaterrojme me heronjte dhe ne fund ka dhe popull hero,kur ngrihet e behet nje hero i vetem ne aktin heorik te rebelimit e vrasjes se mbreterve,sistemeve e cfare u del perpara.
Kjo ne vija te trasha.
Por une plas qe nuk kuptohet qe ka heronj te vertete te padukshem,pa emra te pervecem, paqesor,pa gjak,pa nerva,ftohtesisht qe peshojne e vleresojne idete te me shume se nji personi dhe vendosjes se berjes regull ose ligj si nje kerkese e domosdoshme e ecjes tone.
Ky eshte heroi kryesor i padukshem i zhvillimit,i cili nderlikohet gjithmone e me shume gjate ecjes,ne pjesen qe na perket neve,njerezeve te pasemure nga semundjet mendore si Kisha,Xhamia,diktaturat etj,dhe te paterhequr prej litarit te vendosur ne qafen tone nga e kaluara.