Rando Devole, në “Tema”, dt. 25 korrik 2007

SHQIPTARËT PËRBALLË INTERNETIT

Për arsye objektive interneti hyri vonë në jetën e shqiptarëve, shumë prej të cilëve nuk ia njohin fillesat e aq më pak evoluimin e vrullshëm të fundviteve ’90. Nga ana tjetër, të përhumbur siç jemi në rutinën e së përditshmes, ka raste që disa gjëra i pranojmë ashtu siç janë, në kufijtë e së natyrshmes, si të dhëna përgjithmonë, pa pyetur se ç’përfaqësojnë e përse i përdorim. Në këtë pikë teknologjia vetëm sa na e rrit apatinë, falë edhe ndërfaqeve me të cilat na del ballas: të thjeshta, elementare, intuitive.

Ndonjëherë harrojmë se pas ikonave tashmë familjare të kompjuterit dhe display-ve shumëngjyrëshe të celularit ekzistojnë mijëra elemente të panjohura me emra të pakapërdishëm. Një botë e tërë misterioze plot me bit, algoritme, chip, qarqe elektronike, procesorë, ram, software, faqe html, databazë, etj. etj. Ndërlikueshmëria e teknologjisë na bie në sy vetëm kur nuk funksionon: kur kompjuteri na bllokohet, kur celulari nuk tingëllon, kur saçi nuk kap sinjal. Në këto raste (jo edhe aq të rralla) ndjekim skemën më të thjeshtë: ia lemë teknikut zgjidhjen e problemit, pa qenë nevoja ta lodhim trurin (me të drejtë) se çfarë qëndron pas akronimit enigmatik Tcp/Ip.

Google bën plotësisht pjesë në jetën tonë të përditshme prej kërkuesish internetianë, madje nuk ka nevojë për asnjë prezantim të posaçëm. Është një nga motorët kërkues të internetit, ose më mirë është “Motori” kërkues në internet par excellence, meqë u shërben pothuajse të gjithë lundërtarëve të sprovuar ose jo. Në adresë të tij nuk kemi asnjë pyetje, asnjë dyshim: është kështu dhe pikë. Si puna e ajrit që thithim ose si akullorja që lëpijmë. Kur marrim frymë ose hamë akullore nuk është se pyesim veten për përqindjen e azotit në ajër apo për rregullat fizike të kristaleve tw akullores. E megjithatë ka disa njerëz që pyetje kanë bërë, madje të hidhura, dhe jo vetëm për suksesin planetar të Google-it. Mund t’i lexoni tek libri “Dritëhijet e Google-it” (Luci e ombre di Google), shkruar nga grupi Ippolita, i përbërë nga disa hakerë dhe ekspertë të internetit. Ky grup përdoruesish dhe studiuesish të informatikës ka shkuar edhe më tej, ka bërë pyetje më problematike, veçanërisht për efektet kulturore të motorit më të famshëm të botës.

Historia e Google-it mund të gjendet kudo. Mjafton të klikosh në Google… Rrëfehet se dy studentë gjenialë, Sergey Brin e Larry Page, e filluan punën me një algoritëm “të thjeshtë”, për të ndërtuar më pas perandorinë e sotme prej miliarda dollarësh. Të gjithë janë dakord me pohimin se Google është motori kërkues më i njohur në internet, ka ndërfaqe origjinale, të thjeshtë, të qetë dhe qetësuese njëkohësisht. Mirëpo aktualisht Google na paraqitet si diçka më shumë se një motor kërkimi, pikërisht se ka të bëjë me të zakonshmen, të përditshmen, sjelljen. Google është sot gjithshka: kërkim, kalendar, postë elektronike, informacione, muzikë, video, postë në celular, lajme, etj.

Lajmi i ri, sipas të cilit galaktika Google rezultoi në mars të 2007 si më të klikuarat në internet, nuk duhej të na befasonte. Për herë të parë ndërmarrja e Mountain View ua kaloi rivalëve të vet historikë: Microsoft dhe Yahoo, duke tërhequr në mars 528 milionë vizitues në të gjithë botën. Nuk është për t’u habitur. Google përbën një grackë fatale për të gjithë ata që e duan thjeshtësinë dhe shpejtësinë në internet (potencialisht tërësia e përdoruesve pa përjashtim). Sepse Google e sublimoi thjeshtësisë në një kohë kur të gjithë u dashuruan pas efekteve speciale të Flash-it dhe lajleluleve të tjera grafike. Kurse autoriteti erdhi duke iu ngritur gjithnjë e më shumë edhe falë objektivitetit të tij të shumëpërfolur.

Për ne, përdoruesit e vdekshëm të internetit, ka pak rëndësi se si funksionon një motor kërkues. Fusim në katrorin e duhur fjalën e kërkuar dhe klikojmë “kërko” në katrorin tjetër më të vogël. Pak e dinë se Google bazohet në algoritmin superstar PageRank™. Si të gjitha algoritmet e tjera edhe ky është një lloj procedure që arrin një rezultat të caktuar duke kryer, sipas një rendi të caktuar, një sërë hapash të thjeshta. Edhe dollapët e pamontuar, ashtu si edhe kutitë me preparat për buding, e kanë nga një copë letër me udhëzime brenda. Pra janë rregulla njerëzore, subjektive. Ç’hyn këtu objektiviteti i padiskutueshëm i rezultateve të Google-t? Sipas PageRank™ kërkimi merr parasysh faqet internet që vizitohen më shumë, pra algoritmi përllogarit kryesisht popullaritetin e një siti. Mirëpo a mund ta pranojmë se sasia lidhet gjithnjë me cilësinë?

Vitet e fundit edhe shqiptarëve po u lezetohet vazhdimisht përdorimi i Google-it. Shërbimet e tij janë të panumërta: databazë pamore, lajme, libra, blog, harta, video, shërbime financiare, e-mail, kërkime, Voip, mesazhim i çastit, forume diskutimi, përkthime, bashkërendim me telefoninë celulare, etj. Madje Google nuk harron të të sugjerojë termin e duhur në rast se e ke shkruar gabim. “Mos po kërkoje filan fjalë?” të thotë me mirësjellje. Ndërkohë një sërë shërbimesh janë në fazën beta (provë) si p.sh. Google Scholar ose Google Library, i pari synon kërkimin e specializuar, i dyti ka ambicien e madhe t’i shndërrojë librat në format dixhital.

Ne shqiptarët jemi të parët që nuk duhet të ankohemi për tërë këto shërbime falas të Google-it. E megjithatë një sistem i tillë kapilar, për më tepër potencialisht invaziv, nuk ka se si të na lërë indiferentë. Përballë nesh kemi një shoqëri të huaj që menaxhon një pafundësi të dhënat. Natyrisht, qëllimet nuk procesohen, por për kë menaxhon informacionet e e-mailit tonë, telefonatat e bëra, faqet e konsultuara, kërkimet e realizuara, blogjet e ndërtuara, videot e para, pamjet e shkarkuara, e kështu me radhë, nuk është e vështirë të na e dhunojë privatësinë. Në Shqipëri Google duket asnjanës, një mjet i rëndomtë pune, kurse serverët e Mountain View gjenden larg, aq larg sa duken të padëmshëm. Përveç kësaj, ka shumë mundësi që shoqëria jonë ta ketë removuar idenë orwelliane të Vëllait të madh, kryesisht për shkak të lodhjes mendore që regjimi totalitar i ka shkaktuar, por edhe për lirinë kaotike të shoqërisë aktuale. Tregu shqiptar duket si më pak i globalizuar se të tjerët, por kjo është pjesërisht e vërtetë dhe gjithsesi çështje kohe. Reklamat e Google-it mund të jenë investim i mirë për të gjitha mallrat që duan të vërshojnë në hapësirën shqiptare.

Tani për tani rreziku se shqiptarët mund të vuajnë nga obsesione të kota duket i largët. Ky mund të duket “luks” vetëm për vendet perëndimore. Në këtë pikë, shqiptarët ndoshta kanë të drejtë. Ka mundësi që Google të jetë vetëm një motor i shkëlqyer kërkimi, por i detyruar të respektojë rregullat e tregut-xhungël të sistemit kapitalist. Vetë motoja “Don’t be evil” (Mos u bëj i keq) i Sergey Brin dhe Larry Page mund të jetë i sinqertë. Po kështu filozofia që qëndron pas perdeve të arta të ndërmarrjes Googleplex, një lloj parajse për punonjësit e Google-it, të cilët gëzojnë kushte fantastike që informaticienët e tjerë as në ëndërr nuk i shohin. Pyetjet megjithatë nuk mënjanohen. Çfarë qëndron pas kësaj filozofie të mirësisë? Një strategji kulturore për të thithur trurin më të zotë e për të mbretëruar në treg njëlloj si “të këqijtë” e Microsoft-it? Një reklamë e fshehur për kapitalizmin e mirë? Apo është thjesht një mënyrë për të kënaqur nëpunësit? Po pas reklamës thelbësore, pak të ndrojtur, por të personalizuar në maksimum, çfarë qëndron? Ku shkojnë të gjitha të dhënat që Google ka mbledhur e rrëmon çdo ditë? Në qoftë se sot janë të sigurta po nesër?

Vetë sistemi i Gmail-it është gjenial në llojin e vet. Përdoruesit mund të ftojnë deri pesëdhjetë miq të tjerë për të përfituar postën më të madhe e më bujare të internetit. Për një keqdashës, që ka në dispozicion të dhënat e Google-it, i duhen vetëm tre sekonda për të rithurur marrëdhëniet sociale të secilit prej nesh, por edhe të dhëna personale duke filluar nga adresa, telefoni, e kështu me radhë.

Por në qoftë se adresa është problem dytësor për shqiptarët (të paktën derisa të mbarojë rregullimi i territorit, meqë as postierët nuk i dinë adresat tona), tema të tjera mbeten të mprehta. Vetë kulti i objektivitetit shkencor – që pompohet nga i pagabueshmi algoritëm i Google-it – duhet të na fusë në mendime, sidomos në këtë fazë të demokracisë shqiptare, kur teknologjia dhe teknicienët na shiten si të paanshëm e të padiskutueshëm. Vetë objektiviteti duhet t’i rrijë larg teknologjisë, ashtu si demokracia duhet t’u rrijë filtrave të teknologjisë moderne. Është e njëmendtë që kompleksiteti i internetit kërkon filtra medoemos; edhe realiteti i ndërlikuar shqiptar i kërkon; por ato duhet të jenë parimore, politike, kulturore, e mbi të gjitha të deklarohen si të tilla, pa u fshehur pas mistikës teknokratike, si mburojë për të kaluar nën rrogoz alternativa të caktuara.

Në vende si Shqipëria, ku autoritetet tradicionale dihasin në kufi të zhgalitjes, që prej rënies së Murit të Berlinit, autoriteti i teknologjisë gjigantohet përditë. Efektet dehëse të dixhitalitetit ndihen mbi këdo: celular, lap-top, internet, televizor… Miliona gishta të lodhur nëpër tastiera, miliona sy të skuqur nga ekranet. Ndërkohë që “procesorët cerebralë” po ngadalësohen gjithnjë e më shumë në aftësitë e tyre kritike. Për fat të mirë kemi hakerët e lartpërmendur, që na kujtojnë se edhe gjigantët e mirë të teknologjisë nuk janë imunë ndaj pyetjeve dhe qëndrimeve kritike. Tek e fundit, edhe kazma ishte mjet i nderuar pune, krejtësisht i pafajshëm, pavarësisht se në Shqipëri u përdor për të shkatërruar kisha e xhamia, duke u përjetësuar kështu në simbolikën e totalitarizmit.