ÇMORRITËSET

nga Arben Dedja

Kur, mbas një viti stazh në spitalin e Peshkopisë fillova punën si mjek i përgjithshëm në Maqellarë, doli që aktiviteti im aty përfshinte, përveç vizitave e mjekimit të të sëmurëve të ndryshëm – i madh e i vogël – edhe gati gjithçka tjetër: madje, ca gjëra që as më kishin shkuar nëpër mend. Për shembull, më duhej të asistoja lindjet, të firmosja lejet e ndërtimit (të shtëpive, të shtesave të shtëpive), të kontrolloja, bile-bile, pastërtinë në shkolla. Gjëra që ia delegoja me qejf mamive, ndihmësmjekut, infermiereve, por gjithsesi, herë pas here më duhej të dukesha, të merresha edhe unë me to, të hidhja ndonjë firmë.

Kështu më qëlloi njëherë – kjo ndodhi një herë të vetme – të bënim një kontroll rrufe për pastërtinë në shkollën tetëvjeçare të fshatit… Majtarë (ndoshta), nuk më kujtohet, por zona ishte ajo: Majtarë – Bllatë e Epër, fare pranë kufirit me Jugosllavinë. Përveç mjediseve na duhet të këqyrnim – këtë e mora vesh minutën e fundit – edhe pastërtinë individuale të nxënësve: t’u kontrollonim duart (sa të pastra i kishin), thonjtë (të prerë? të pastër?) dhe flokët (a kishin morra apo thërija). Kontrolli ishte jo vetëm i befshëm, por edhe i shpejtë: punë të tjera pa fund prisnin. Ndaj unë dhe infermierja u hynim klasave si me plug, përshëndesnim vrik mësuesen që mbante pastaj shënim emrat e fëmijëve me morra e thërrija; por unë as nuk kisha patur kohë ta kuptoja qysh ishin përnjëmend këto morra e thërrija (tiparet e tyre?); infermierja nuk ma pati shpjeguar aspak (ose kujtonte se e dija!) ndaj, në atë kontroll, unë isha veç ajo prania hijerëndë e mjekut, e kryeqytetasit. Dhe kështu, herë pas here infermierja (quhej Barie) tregonte me gisht ndonjërën nga gocat ose çunat e klasës (për ta thënë vendçe: ndonjërën nga “cucat” ose “vocat” e klasës) dhe mësuesja ia thërriste emrin me zë të lartë e ia shkruante në fletore. Kështu iu afruam një çupe (eh! sa fjalë që ka shqipja për vajzat… një çike, ops! një cuce) me ca flokë kaf, të gjatë e të rëndë dhe Baria sa ia fshiku e i thirri: “Ti ke morra! Qethi!” dhe unë zgjata kokën më shumë se herët e tjera – kur, me pompozitetin tim prej mjeku, tregohesha tejet buzëhollë – se desha të isha i sigurt edhe vetë, për t’i shpëtuar, në mundça, ata flokë të mrekullueshëm, por Baria ishte aq e shpejtë sa kaloi tutje dhe nuk arrita të shoh e të kuptoj gjë, ndonëse nuk dyshoja aspak në profesionalitetin e Baries, dhe cuca më pa me ca sy të mëdhenj e të dhembshëm që iu mveshën sakaq me lëng, uli kokën në bankë dhe filloi të dënesë nga turpi që pati nga unë. Por edhe mua më zuri një turp i madh dhe mezi ç’prisja të mbarokësh ajo torturë. Ama emrin e cucës, kur mësuesja e thirri me zë të lartë teksa e hidhte në fletore, e fiksova në jetë të jetëve. Marta! Kaloi ca dhe shkrova edhe një poezi, që e botova pastaj te libri im i parë, “Shpella e trishtimeve të tua” (Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”, Tiranë 1994).

Martës i uroj gjithë të mirat kudo që të jetë!

Martës me flokë të gjata

Të trishtuan për flokët sot, Martë.
Do t’i presim – të thanë – se kanë zënë thërija.
E përlotur ti ia rrëfen të gjitha diellit
dhe dhunuesit e vegjël urren.

T’i rrëzuan karficat sot, Martë.
Do të kesh dhe net sapuni e parfumesh,
por, e përlotur, ç’do t’i rrëfesh ti diellit:
dhunuesit vrasin gjithçka.

Të gjitha këto m’u kujtuan tek merresha me shqipërimin e kësaj poezie të Arthur Rimbaud-së (Charleville, 20 tetor 1854 – Marsejë, 10 nëntor 1891): “Les chercheuses de poux” (për të cilën kemi fjalën e bukur shqip, të mirëstërvitur në periudhën socialiste: “Çmorritëset”). Ndonëse autografi ka humbur, studiuesit janë të mendimit se poezia është shkruar në verën e vitit 1870 në Douai, ku Rimbaud banoi për ca kohë. Bunte te zonjushat Gindre, emtat e Georges Izambard-it, profesori i tij i retorikës. Janë pikërisht këto zonjusha, pra, “les chercheuses de poux”, “grandes soeurs charmantes”, që me përkujdesjet e tyre mëmësore patën ngjallur në shpirtin e poetit, krejt i pamësuar me këtë lloj dashurie, ndjesitë e ëmbla e gjakimin për lot.

Sipas një llogarie të thjeshtë i bie që Rimbaud-ja ta ketë shkruar poezinë kur nuk i kish mbushur ende gjashtëmbëdhjetë vjeç. Kurse unë poezinë time, atë më sipër, e kam shkruar njëzet e gjashtë vjeç – dhjetë vjeç më i vjetër. Dhe është dhjetë herë më e dobët. Ta mendosh hollë, mund të jetë shkatërrimtare për autostimën, por, për fat, ne përkthyesit kemi një ego aq të epshme, sa i i lëpijmë e i harrojmë plagët shpejt. Në këtë histori më e keqja është – turp ta them – që unë Rimbaud-në atëbotë (1990) mund ta kisha dëgjuar si emër, por nuk e kisha lexuar ende. E si të mundja? Nuk kish ndodhur asnjë kombinim yjor përkimesh, si për tregimet e Kafka-s, për shembull, që i pata lexuar (ç’them “lexuar”: përpirë, verën paraardhëse).

Les chercheuses de poux | Çmorritëset

Quand le front de l’enfant, plein de rouges tourmentes,
Implore l’essaim blanc des rêves indistincts,
Il vient près de son lit deux grandes soeurs charmantes
Avec de frêles doigts aux ongles argentins.

Elles assoient l’enfant devant une croisée
Grande ouverte où l’air bleu baigne un fouillis de fleurs,
Et dans ses lourds cheveux où tombe la rosée
Promènent leurs doigts fins, terribles et charmeurs.

Il écoute chanter leurs haleines craintives
Qui fleurent de longs miels végétaux et rosés,
Et qu’interromp parfois un sifflement, salives
Reprises sur la lèvre ou désirs de baisers.

Il entend leurs cils noirs battant sous les silences
Parfumés; et leurs doigts électriques et doux
Font crépiter parmi ses grises indolences
Sous leurs ongles royaux la mort des petits poux.

Voilà que monte en lui le vin de la Paresse,
Soupir d’harmonica qui pourrait délirer
L’enfant se sent, selon la lenteur des caresses,
Sourdre et mourir sans cesse un désir de pleurer.

Kur balli i fëmijës, i skuqur nga tufanet,
luzmën e bardhë lut të ëndrrave ujem,
dy motra tërë nure i vijnë te shtrati pranë
me gishtërinj të brishtë e me thonj prej sermi.

E ulin ato djalthin përpara penxheresë
hapur kanát ku ajri blu një drizë lulesh lag,
e flokëve të rëndë ku po kulloka vesë
kalojnë gishtat magjepsës, të tmerrshëm e hollakë.

I dëgjon si këndojnë me të ndrojturat frymë
që si mjaltë ngjyrërozë e bimor ka erëmim,
q’i këput ndonjëherë një fërshëllimë, pështyma
e lëpirë mbi buzë a i puthjesh gjakim.

Gjegj qerpikët e zez t’u rrahin nëpër heshtjet
tërë aroma; dhe gishtat elektrikë e ëmbëlorë
ç’e kërcasin midis të tijës të hirtë mefshtje
vdekjen e morrave nën gishta mbretërorë.

Ja, mbushet tek ai vera e Plogështisë,
ofshamë e një sazeje që ndoshta çart si e marrë;
dhe djalthi ndjen sipas avashit të ledhatisë,
t’i ngjallet e t’i vdesë dëshira për të qarë.