nga Gilles Bernanos

“E mandej, ç’rëndësi ka
në mbijeton vepra ime?
Veç gjalloftë hiri, bekimi që pres,
të ketë jetë në shekuj të tjerë,
në të tjera epoka e në vise të tjera,
pa s’ka rëndësi të ma dijë
as emrin madje!
Njëmijë herë më i madh
është nderi i jetës sërish
sesa i mbijetesës”
(George Bernanos).

Përkthimi në gjuhën shqipe i romaneve të George Bernanos-it^[1]Georges Bernanos lindi në Paris më 20 shkurt 1888. Për shkak të një sëmundjeje të papritur, fëmijës 18-muajsh i rrezikohet seriozisht jeta dhe shpëton pasi piu ujë të bekuar, ngjarje që … Continue reading, i krishterë dhe shkrimtar i shekullit XX është, pra, moment i rëndësishëm për veprën e tij.

Romanet e Bernanos-it pasqyrojnë betejat e tij. Në këto romane, ku djalli shkëmbehet rrugës me shenjtërit, ka libra të zymtë, si Zoti Ouine; plot dritë, si Hareja (La Joie); ose nën tisin e Hirit, si ky Ditari i një prifti fshati^[2]Kjo është vepra e parë e Bernanos në shqip. Botimet Logbook, Prishtinë, 2022, përktheu Romeo Çollaku, libri shoqërohet nga shumë shënime e sqarime mbi termat teologjikë.. Librat e tij na thithin drejt thellësive të shpirtit njerëzor, në mes dritës dhe territ.

Krishterimi shqiptar ka kaluar ditë të zymta gjatë shekullit XX. Ky shekull, gjatë të cilit bota përjetoi pështjellimin, e diktaturat, luftërat, si dhe sundimin e mbretërisë të Teknikës, për Bernanos-in mbetet zbulues i një krize të thellë shpirtërore. Ky “qytetërim i konsumit”, që pasoi kataklizmën e periudhës 1939-1945 – të cilën ai e parashikoi qartë – nuk i duket më i mirë autorit; është qytetërim i kamjes, i pronës, e jo i qenies; qytetërim, ku, Makina universale e furnizon pareshtur pushtetin politik dhe ekonomik me mjete pa kufi për të ushtruar kontroll, për të bluar informacion e për t’i vënë njerëzit nën shërbim.

Bernanos-i ishte krejtësisht e tërësisht i angazhuar në epokën e vet. Ishte në vijën e frontit gjatë luftës së 1914-1918-ës; dëshmitar i “varrezave nën dritën e hënës” gjatë luftës së Spanjës; shkrimtar i dedikuar i Rezistencës antifashiste franceze në 1939-1945; pat kaluar shumë prova… duke përjetuar edhe shumë hamendje e dyshime: “Shpresa është vendosmëri heroike e shpirtit dhe arrin formën më të lartë kur sapo e tejkalon mungesën e saj”.

Universi i tij romanesk ka në qendër të ligën dhe të shenjtën. “Kisha jonë është kishë e shenjtërve”, nënvizon ai. Por, cilët janë shenjtërit e Bernanos-it? “I pandehim pleq gjithë përvojë e të fortë në politikë, porse shumica janë fëmijë”. Shpirti i fëminisë mbetet pikë e ndritshme referimi gjatë tërë jetës së autorit: “Ç’rëndësi ka jeta ime; do doja veç t’i mbetej besnike deri në fund fëmijës që ka qenë dikur”. Sepse te fëmija jeton misteri i shpirtrave: “Jo vesi, po krejt e kundërta e tij: ajo çka mbetet e panjollosur, e dëlirë te qeniet, kjo mund të na i shpjegojë, sajë asaj çka u ka mbetur prej thellësive të fëminisë”. Shenjtëria dhe fëmijëria, të vetmet melheme kundër të ligës, këto janë të pandashme në veprën e këtij autori.

Çfarë lloj romancieri është, pra, Bernanos-i? Ndryshe nga shumë të tjerë, ai nuk i sheh romanet e tij si “listë opsionesh elektronike” (si drop-down kompjuteri). Përkundrazi, vetë personazhet e tij shfaqen, i paraqiten dhe e ftojnë në shtegtimin e tyre. Ende në fillesat e punës me Ditarin e një prifti fshati, ai theksonte: “Shoh si çohet para meje ngadalë një personazh i paharrueshëm, të cilin po rropatem ta skicoj me gjithë besimin e gjithë dashurinë që përmbaj në vete. Çfarë vështrimi m’i kthen ai, ditë e natë, vështrimit tim!”

Bernanos-i ka shkruar edhe ese të shumta si dëshmi të epokës ku jetoi. Por vepra e tij është një e pandarë. Përherë romanet dhe esetë kryqëzohen e ndërthuren. Në ditët e luftës së Spanjës, ai shkruante, lidhur me romanin Rrëfimi i ri i Mushetës”: “Nisa punë me romanin Nouvelle histoire de Mouchette kur, nëpër kamionët që më parakalonin, pashë mes ushtarëve qenie të gjora, me duart mbi gjunjë, fytyrat mbuluar nga pluhuri, por ama trupdrejta, me kryet lart, me atë dinjitetin që mbajnë spanjollët edhe në mjerimin më ekstrem. Po shkonin drejt pushkatimit, të nesërmen në mëngjes (…) E thashë me vete: do ta transpozoj këtë pamje në rrëfimin e një vajze që e ka kapluar hija e fatkeqësisë dhe padrejtësisë”.

Aktualiteti i veprës së George Bernanos-it është mahnitës. Kjo, si te romanet dhe te esetë e tij.

Diku ai pat theksuar: “Nuk është kënga ime që është e përjetshme, por ajo së cilës i këndoj!”

Përgatiti për Peizazhe të Fjalës: Idlir Nivik.