nga Sait Saiti
Herën e fundit kur pati një tallaz në përroin psiqik të fshatit tonë për prodhimin kinematografik të periudhës së regjimit, u shprehën njerëz me atribute, anëtarë bordesh institutesh, u mbushën panelet dhe për javën që vijoi mediat nuk hoqën keq me e mbushë minutazhin për debatin kulturor. Ku nuk munguen – sigurisht që pinjojt e pellazgëve do të jenë pionierë – propozime për atë që këtë vitin e fundit mori dhenë dhe u quejt cancel culture. M’u pat dukë se nguti për të propozue zgjidhje të tilla me pretendime shterruese dhe totale vinin ngaqë donin me i ikë përgjegjësisë edhe personale të atyne që flitnin, përgjegjësi e vetëdijshme ngaqë i kishin pasë mjetet dhe mundësitë me e ba sadopak detyrën për dekomunistizimin përmes ndonjëfarë dekonstruktimit të asaj vepre si tanësi.
Në komunikim online me një shok që po studjonte në Prishtinë për regjizurë, radhitëm pak a shumë ato qasjet që na e rrokte mendja se duheshin ba, si muhabet tavoline në chat, por unë i dhashë lirinë vetes që me i hartue fjalët e tij dhe i nisëm një artikllë Tirana Observerit. Tash që doli edhe njëherë “dimni me kosë në dorë”, mbas katër vjetëve na i ngacmoi perdet e përgjumjes shfaqja “Prefekti” me regji të Spiro Dunit, por diskutimi ngelet po ai. Disa prej autoriteteve të debatit të atij marsi të para 4 viteve nuk u ndihet ma zani në publik, por vendin ua kanë zanë disa të tjerë me argumente edhe ma rokoko deri te pretendimi se komedia i fyen e “banorët autoktonë”.
Kur b.f. Hafiz Ibrahim Dalliu, Mit’hat Araniti, Ibrahim Hasnaj, Xhemal Farka dhe Mustafë Greblleshi (Araniti i vetmi jotirons, mallakastriot i lemë në Selanik) e ndoshta edhe ndonjë tjetër, shkruenin me dialekt tirons gjatë viteve ’30, të shumtën e herëve në pjesë publicistike satiristike që u botuen postum si libërtha, nuk i ban kush me gisht se kanë fye autoktonët. Kjo ndoshta edhe ngaqë vepra e tyne nuk njihet, por edhe për faktin se nuk i jepet za autoritetit përkatës me i dhanë përmasë diakronike satirës shqiptare. Kështu kuptojmë edhe tironsen si mjet tek komedia e Levonjës dhe nuk çimentojmë daljet në përfundime, mundet që Levonja të jetë ndikue nga shkrimet e të naltpërmendunve. Madje, tipari ma ashiqar që mund të perceptohet nga komedia, që asht dialekti tirons, aty gjen kremtimin dhe performimin ndoshta të vetëm në rrafsh kinematografik.
Askush nuk duket se shqetësohet me e gjetë njohësin e përshtatshëm për ta diskutue si temë, askush nuk sjell b.f. shembuj se si asht trajtue prodhimi kinematografik komunist në Gjermaninë Lindore, në Çeki apo Rumani. Askush nuk e çon ndërmend se diskutimi meriton një hierarki dhe një referencë, ku ma dinjitozja kam përshtypjen se asht katërvëllimshi Indoktrinimi komunist përmes kulturës, letërsisë dhe artit, botim i Akademisë së Studimeve Albanologjike me mbështetjen e institutit Konrad Adenauer. Meqë derdhim lotë krokodili për dekomunistizimin, do të ishte interesante me i kërkue instituteve të këtij lloji një pasqyrë të fondeve që kanë mundësue për projekte dekomunistizimi, dhe me pa sa prej tyne u asht ba vend nëpër tekste shkollore, kalendaret kulturore të bashkive dhe muzeve vendorë të kujtesës. Sa për me e hekë merakun domethanë.
“Prefekti” shumë mirë që u shfaq edhe njëherë, sepse përgjumjen nuk e trazoka gja tjetër përveçse fantazmat që kujtojmë se do të rrijnë bodrumeve që mos me na e prishë terezinë. Ndonëse regjizori deklaroi që e ka rishkrue, ka heqë disa pjesë që i kishte cilësue “marrina” dhe se e kishte risjellë si lexim/interpretim, ku theksi t’i vihej fjalëve gati-profetike të Prefektit që Levonja i serviri në paketën e komedisë. Dhe sigurisht Levonjës së ndjerë mbi gjysë shekullit ma parë nuk i kanë ngelë në kambë konjuktura për ta nxjerrë si autor antikomunist.
(c) 2021 Sait Saiti. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
