nga Gentiana Minga

Bolzanoja, është një qytezë italiane fort e njohur jo vetëm për mumien e Ötzit, të cilën qëkur bashkëshortët nurembergas, Erika e Helmut Simon, e pikasën nën akullinat e malit Similau, dyndjet nga e mbarë bota nuk e lënë rehat. As për kështjellat e kullat e lashta që farfuritin prej ngjyrash e lavdish. As për gjellërat e llojllojshme tiroleze, verërat e shquara në tërë botën, apo majat e larta bojë gëlqere të Dolomiteve. Ka hisen e vet në famën e qytetit edhe sheshi Walther. Në fakt, më 1808-ën, njihej si sheshi Maximilianplatz, në kujtim të Maximilianit së Bavarisë, vetë pronarit të tokës, që asokohe, ia kishte shitur truallin vreshtor bashkisë së Bolzanos, me kushtin që aty të ndërtohej një shesh në emër të tij. Më tutje në kohë, u quajt Johannsplatz, si qokë për arqidukën Johann të Austrisë, e vetëm më 1889-ën u shpërfaq për herë të parë mbi fron, e zbehtë si meit, shtatorja e poetit Walther von der Vogelweide. Aty rezistoi deri më 1919-ën, kur Alto Adige iu aneksua Italisë. Afërmendsh që pas kësaj, sheshit do t’i jepej emri i Mbretit Viktor Emanuelit të III-të. Madje përgjatë luftës së dytë botërore, iu kalua edhe emri i Madonës së shenjtë. Poeti, shtatlartë e i zbardhemë, prej një mermeri të vyer, zbriti sërish, pas lufte, mbi të njëjtin fron prej të cilit e kishin zbuar fashistët italianë dekada më parë, krah për krah dy luanëve sovranistë. Që prej ahere, është ende aty, duke bërë sehir nga lart, nën diell e nën hënë, vetëm ngrehinat e njerëzinë e qytetit në lindje. Deri vonë, kur takimet i lija mu tek ky shesh, isha e bindur që Walther të ishte hiç më pak se vetë Wolfgang Amedeus Mozarti. Me një gjytyryme e lumtur i prisja miqtë e mi “te sheshi Walther, pra, këtu, poshtë Mozartit!”. Veç kur një ditë nga këto ju qasa më afër Mozartit e u vura ta sodisja më me nge. Tek vëreja ato dy krahët e tij të lëshuara poshtë, mbi pelerinë, që mbanin një violinë si feçkën e një elefanti, papandehur, më pllakosi një si vilanosje turpi e pashoq. Si mundej, sipas midesë time, që ky zotëri, pispillosur me asolloj fustanesh e pelerinash të gjata, me atë kësulë mesjetare mbi kokë, të ishte Mozart! Po xhanëm, pse duhej të ishte Wolfgang dikush që quhej Walther?

Gjithsesi, përballë sheshit Walther, ngrihet hijerëndë katedralja Duomo e Maria Asuntës, që zotëron një kullë kambanore 65-metroshe të lartë, e që çdo të shtunë e të diel, në orën 11.00, bie fiks 25 herë. Më tutje Duomo-s është sheshi Duomo, me ca kafenera të mbushura përherë dëng, e sidomos me turistë. Para tyre po shëtisja si çdo herë me miken time Lindita ca javë më parë, kur ndaloi papritur e më thotë:

– A ulemi tek ky bari këtu? E kanë marrë tanët… shqiptarë…

Pas një ngurrimi të çastit u dorëzova. Me “tanët”, së fundmi, kam përjetuar histori të pakëndshme. Verën e fundit, patëm vështirësi të gjenim një dhomë dyshe në Durrës. Në hotelin ku bujtëm për një javë, me dhjetëra gjëra të vogla më dhanë bezdi. Nuk arrija të kuptoja arsyen pse për të njëjtën tarifë, “fqinjët tanë” të dhomës, herë anglezë e herë rusë, kishin ballkonet e tyre që shkëlqenin prej një mori saksish me lule të shumëllojshme, ndërsa i joni veç dy poçe plastike të pista me dy kërcej të gjatë të fishkur. Pse dollapi i dhomës tonë të kishte veç dy varëse rrobash, e pse bidesë tonë na duhej t’i hidhnim ujë me koshin e plehrave ngase shkarkimi nuk punonte mirë. E shumë e shumë gjëra të tjera. Pastruesja, një grua e përvuajtur me pak dhëmbë, e dobët sa dy kërcinjtë e fishkur të luleve tona, na e lehtësoi sa mundi gjendjen. Na solli ca varëse, na mësoi se si t’i përdornim edhe për rrobat që i lanim me dorë, na rregulloi televizorin që shpesh nuk punonte e që dy ditë para se të linim dhomën nuk punoi më hiç fare.

I rrëfeja këto Linditës ndërsa prisnim të vinin të na merrnin porosinë.

Një pëllëmbë larg nesh u rehatua një çift gjerman i moshuar mjaft i sjellshëm. Na kërkuan falje fill pasi tërhoqën me zhurmë një karrige ngjitur me ne. Pas pak u shfaq edhe kamerierja. E veshur me sqimë e me një fytyrë të vogël prej miusheje. Flokë të gjatë, të valëzuar e të kadifenjta. Mori drejt nesh por s’di sepse, në çastin e fundit, ktheu për nga çifti gjerman. U përkul mbi ta lehtë e me shumë ëmbëlsi i pyeti në ishin rehat, në ndiheshin mirë. Pastaj u mori porosinë. Me të mbaruar punë me ta u kthye nga ne, e ndërsa syulur tërhiqte prej tavolinës qelqurinat e filxhanët, na foli në shqip:

– Çfarë do merrni?

Një kafe Lindita. Një dekafeinato unë. Iku dhe sakaq erdhi me një tabaka në të cilën ishin vënë katër kafe e dy gota ujë. Dy kafe e dy gota ujë për fqinjët tanë gjermanë e, vetëm dy kafe për ne. Nuk ishte e hera e parë që na ndodhte në kafenetë ku pronarë ishin “tanët”. E porosita të më sillte edhe dy gota ujë. Mërmëriti diçka nëpër dhëmbë e iku. Për një kohë të gjatë u mor me porosi të tjera e shkëmbime dialogjesh të sheqerosura e të hareshme me klientë të huaj. Në rastin e parë që na u hasën sytë së largu i kujtova porosinë. I solli më në fund, e i përplasi në tavolinë. Rrasi faturën poshtë njërës prej tyre e gati sa nuk sokëlliu:

– Pagesa bëhet brenda!

Ç’është e vërteta na gënjeu ashiqare. Kisha tërë kohën që e vëzhgoja të jepte e të merrte parà prej të gjitha tavolinave përreth. Ishte e qartë që klientët e parapëlqyeshëm të tyre ishin të tjerët, jo tanët.

Në shtator, zyra e kulturës së bashkisë së Bolzanos, në bashkëpunim me bibliotekat e shoqatat kulturore të rrethit, promovuan librin tim të fundit. Meqenëse ishte parashikuar një mbasdite vjeshte e ngrohtë, aktiviteti ishte lënë të zhvillohej jashtë, në një shesh të bukur fare pak larg sheshit Walther. Në krye të shkallinave që të çonin në shesh, ishte vendosur edhe një tavolinë e thjeshtë me sipër një dyzinë librash të mi, e në anë të tyre një fletore prej organizuesve të aktivitetit, që duhej të plotësohej nga të gjithë pjesëmarrësit me të dhënat personale, mbasi të kishin paraqitur edhe Green Pass-in. Ndërsa koha po avitej e karriget po ziheshin pak nga pak, veshi më rroku një debat të ndezur dygjuhësh. Nga ku isha unë, vura re një grua rreth të gjashtëdhjetave, e gjatë e me flokë të shkurtra e me onde, që diskutonte me vrundull sa në shqip me një grua të re pranë saj, sa në italisht me vajzën përgjegjëse për kontrollet e Green Pass-ave. Ndjeheshin të fyera e të merakosura për faktin sesi edhe në ambiente të hapura qenkëshin të detyruara të kryenin këtë rit të mërzitshëm. U dukej thuajse diskriminues. Bëra menjëherë drejt tyre e i përshëndeta në shqip. I falënderova buzagaz që kishin ardhur në mbrëmjen time e nxitova t’u kërkoj falje për këtë siklet, të cilin, për hir të së vërtetës, edhe unë e konsideroja kotmëkoti. Gjatë tërë kësaj llomotitjeje timen entuziaste, mu bë se të dyja gratë nuk ma kishin ngenë. Hapnin e mbyllnin çantat si të sëkëlldisura, kthenin tek-tuk ndonjë gjysmë përgjigje të thatë në shqip, ndonjë rrumbullakim fraze në italisht, bënin sehir përtej kokës time e sorollimthi. Kësisoj, ia preva shkurt, e iu riktheva provave me mikrofon “1, 2, 3!”. Nuk e mohoj, me një lloj pështirosje hidharake diku në gjysmë-rrugën që ndan stomakun nga zemra.

Në fund të mbrëmjes, të dyja, si të zëna në faj e të turpëruara, më prisnin me librat në dorë. Na e bë hallall – ma kthyen të skuqura – nuk e dinim që ishe ti autorja!”.

E thanë këtë me kaq çiltërsi sa më lanë pa fjalë. Nuk e dinim, që ishe ti autorja!

Në të kundërt?

***

Ca vite më parë, plazhin gjatë dy javëve të verës, e bëmë tek bërryli, në Durrës. Unë, im shoq Tiku, e Renata, shoqja ime e ngushtë. Duke qenë se atë mëngjes uji ishte i butë vaj e i blertë si fund kavanozi, vendosëm të bënim zhytjen e parë, para se të mbërrinte lukunia. Në kthim, në një pëllëmbë hije të çadrës sonë me të asaj ngjitur, na priste duke u dridhur lehtë, mbështetur kutullaç, një qenush. Ishte kockë e lëkurë, bojë mjaltë e me putra të llangosura. Kishte një turi të lezetshëm e dy sy të mëdhenj të errët e përgjërues që të këpusnin shpirtin. Nuk duhej të ishte më shumë se tre o katër muajsh. Merrte frymë me vështirësi e dukej që ishte i pangrënë e i përvëluar për ujë. U vumë të tre në lëvizje, kush më pak bukë, kush me pak ujë e ja vumë përpara duke pritur me ankth të reagonte. Ashtu bëri. Si e ngriti dhe e rrotulloi kokën e vogël nga ne e nga deti, u vu të përtypej e të pinte. Mbasi mbaroi punë, e pasi lëpiu hundën e vet të njomur nga uji, sytë iu perënduan dhe e mbyti gjumi. S’kaloi shumë kur na u avit një djalë i ri zeshkan. Na u prezantua si përgjegjësi i çadrave e na komunikoi, jo pa siklet, që qentë e rrugës nuk mund të rrinin aty, e që dikush nga çadrat përreth ishte ankuar. Megjithë kundërshtitë tona nuk na e zgjati, por mori e iku me qenushin në krahë. Një metër larg nesh, dy fëmijë gazmorë merrnin e jepnin me lodra gome të hapërdara nëpër rërë sa andej këndej. Topa, lopatëza, kamerdare e gjëra kësisoj. E pamundur të ishin ankuar ata. Në më të shumtën e rasteve, fëmijët i duan kafshët. Mund të ishte ai zotëria që fshihej pas thekave të çadrës e me gjasme sistemonte diçka në majë të saj.. Duhet të ishte i jati i fëmijëve, një burrë rreth të dyzetave, që nën presionin e vështrimeve tona, vendosi të na përgjigjej me një ton të butë, që me gjasa, mëtonte mirëkuptimin tonë: “ Edhe unë prej Italie vij, si puna juj o burrë. Po këta nuk janë qen si atje… “.

Ama vitin e kaluar, në Durrës, u njoha me realitete që më gëzuan. Grupe qytetarësh, dashamirës të kafshëve, kishin krijuar rrjete komunikimi e shoqata. Njëra prej tyre, “Jeta Tier und mensch”, kishte protestuar kundër helmatisjes në masë të qenve, e kishte kërkuar me ngulm që bashkia e Durrësit t’u ofronte një strehë. Në fakt, streha u ishte ofruar në një lagje periferike të Durrësit.* Deri dy javë para se të mbërrinim ne, qyteti ishte mbytur anembanë nga kodrina plehrash që kishin qelbur mëhallët, sheshet e rrugicat. Plehra në anë të bulevardit Epidamnus, në anë të kafeneve, restoranteve, të mëngjesoreve. Mes tyre, durrsakë e turistë, hidheshin pupthi mbi trotuare pa kosha, duke sajuar rrugëkalime të çastit me fytyra të çmeritura. Ç’është e vërteta, ne Durrësin e gjetëm pak a shumë të pastër. Më thuaj një çikë, më pyeti Rudina, një tjetër shoqe ime e ngushtë, ku i kanë flakur këto “male” me plehra, sipas teje? “Tek streha e qenve pra – ma ktheu pas pak – Ankohen dot qentë?”

Rudina, aktivitetin e saj, dyqanin “My Lady”, e ka në një pikë kyçe të bulevardit Epidamnus. Çdo ditë, në hyrje të dyqanit, vë një tas me ujë e një tas me ushqim për qentë e rrugës, që atypari vërdallisen të uritur e të etur. Edhe ca tregtarë të tjerë durrsakë e bënin, e qentë kishin zgjedhur, të themi kështu, përkujdesuesit e tyre të zemrës. Tek Rudina, shkonin e vinin rregullisht sidomos tre të tillë. Në mbrëmje vonë, kur Rudina bëhej gati të mbyllte derën e të ulte qepenat, bëheshin gati edhe ata. Ngriheshin e shpesh viheshin ta shoqëronin deri në shtëpi. Njërin e thërrasin Gështenja, tjetri është Tobi, e një i zi, i madh e leshatak, quhet Bòbo. Ndalojnë në hyrje të pallatit e presin aty, deri kur Rudina të futet në ashensor e mos të duket më. Marrin pastaj me hapat të shpejtë drejt natës e shpërndahen nëpër lulishte e stola të Vollgës.

E pra unë, në vend të tyre, do t’i kisha marrë shumë zët “ të tanët”. Në Shqipëri, shpesh i vrasin me gurë e me shqelma. Ka nga ata që i varin prej zverku në anë të dyqaneve, si trofe lufte. Për dhjetë vite me radhë vetë bashkia ka paguar gjuetarë për t’i shfarosur. Një plumb në kokë e bishtin në zarf si dëshmi e patundur. Por kjo s’duhet të ishte shenjë kobzezë për Tobin, Bobonë e Gështenjën, përderisa vijonin, sa herë të mundnin, ta përcillnin miken e tyre deri tek xhamat llamburitëse të pallatit, përballë me skeletin kërcënues të Velierës. Herë vetëm njëri, herë dy, e herë të tre. Ka ca raste kur ulen njëri pranë tjetrit, si në një rresht ushtarak, me sytë e tyre të vëmendshëm e veshët vigjilentë.

Prej jush ndoshta ka ndonjë që do të dijë të dijë diçka më shumë për qenushin e panginjur në afërinat e hotel restorant Aragostës. Po jua rrëfej me pak fjalë. Atë ditë u çuam prej plazhit rreth orës një e, të rraskapitur prej zagushisë, rrinim në anë të sheshit të parkimit nën hijen e pasme të restorantit, derisa im shoq të nxirrte makinën prej një katrahure labirintesh qorre. Po prisnim aty duke bërë fresk me dorë, kur prej një shkurrnaje plot pluhur, hovi ky qenush i ëmbël e bëri drejt nesh me hapa të lehta. Si iu avit këmbëve të mia, ciku kyçet e kripura me noçkën e murrme e i lëpiu dy tri herë. Kaq. Mandej u kthye prej nga erdhi, akrobat si një kokërr lajthie që rrotullohet. Puf puf puf mori pastaj nga e djathta e humbi përmes një shtegu dredharak që veç një qen rruge trimosh si ai mund t’ia dijë sekretet.

E di, e marr me mënd që po ju trazohet pak zemra. Vetë mua nuk më shkulet nga mëndja. Në ato kohëra, gjërat nuk i shoshisja siç mund t’i shoshis sot. Sesi pa e zgjatur shumë ta kisha marrë në krahë. Ta pastroja, e ta bëja bilur. T’i gatisja mandej të gjitha fletushkat e prej andej direkt e në Itali. Ta bëja, pra, këtë butëlosh guximtar, qen italian. Mandej do vinte sërish vera tjetër kur ne do të merrnim të tre bashkë avionin për në Tiranë. Do mbërrinim në Durrës e do ia nisnim vu me byreçkat me djathë e akulloret me hurma Arabie sa të veliteshim. Me zhytjet në det e me Petullat e Gjyshit sa të na përziheshin. Ndoshta, një ditë nga këto, në shiritin e ngrohtë të rërës, mu ballë Aragostës, do të hasnim nën një çadër me thekë, shqiptarin tonë pispilluq, atë që “vinte si ne, prej italije, ku qentë nuk ishin si këta këtu”. Ndoshta, këtë kolopuçin tim, do ta kaplonte instinkti natyral për të ngritur putrën e kadifenjtë e të zbrazte veshkën e tij të vogël në rrëzë të këmbëve të tij të vakëta nën diell. Ndoshta, kjo do ta brengoste pa masë mikun tonë, e me të drejtë, por ka shumë gjasa të mos bënte zë. Një qeni “të jashtëm” me lak e me çip, i lejohet t’i shpëtojë edhe pipi-ja edhe pupu-ja. Bela të madhe nuk paskemi të tjerët! Bela të madhe paskemi të tanët…

 

(c) 2021 Gentiana Minga. Të gjitha të drejtat të rezervuara.