PËRSE HABIA PËR EMISIONIN E MARIN MEMËS

Përse habia për emisionin e Marin Memës dhe për reagimet që e ndoqën nuk duhet të habisë askënd.

nga Kriton Kuci

Në vitin 1995 botohet një prej librave më të rëndësishëm për sa i përket studimeve të nacionalizmit. Libri titullohet “Banal Nationalism”. Autori Michael Billig. Askush nuk do ta besonte kur libri pa dritën e botimit se pas 30 viteve ky libër me vetëm 192 faqe do të konsiderohej si një prej themeleve të një fushe të tërë studimore duke kthyer fokusin e analizës në tematika të paeksploruara më parë dhe do të ishte një ndër 4 librat më të cituar në studimet mbi kombin dhe nacionalizmin. As vetë autori i cili për të qenë të saktë nuk është një studiues i mirëfilltë i nacionalizmit por një profesor i shkencave sociale i interesuar kryesisht në psikologjinë sociale dhe punimet e tij shkencore eksplorojnë tema të tilla si diskursi, ideologjia dhe gjuha. Vetë Billig e ka konsideruar “Banal Nationalism” si një vepër jo qendrore për sa i përket angazhimit të tij akademik.

Atëherë çfarë e bëri këtë libër të ketë një sukses të tillë dhe të konsiderohet sot gjerësisht si një prej kontributeve më të çmuar në fushën e studimeve të nacionalizmit? Përgjigja ndoshta lidhet me vetë kthesën që studimet e nacionalizmit filluan të marrin në fillim të viteve 1980, e ashtuquajtura “kthesa diskursive”. Në vitin 1983, pra 12 vite më përpara “Banal Nationalism”, shohin dritën e botimit dy libra thelbësorë, që tashmë konsiderohen klasikë. Këto janë “Imagined Communities. Reflections on the origin and spread of nationalism” nga Benedict Anderson dhe “The invention of tradition” edituar nga Eric Hobsbawm dhe Terence Ranger. Mund të themi se me këtë kthesë në studimet e nacionalizmit ndryshojnë thelbësisht edhe pyetjet të cilat studiuesit e nacionalizmit fillojnë të ngrenë. Pas disa dhjetëvjeçarësh të fokusuar në pyetjet “kur” dhe “çfarë” studiuesit tani fillojnë të pyesin “Si”. Si ndërtohen dhe si riprodhohen kombet dhe identiteti kombëtar nëpërmjet diskursit, narrativës dhe praktikave të tjera sociale?

Qasja e nacionalizmit banal (Disa nga konceptet bazë dhe kontribuuesit kryesorë)

Michael Billig mbështet idenë se në shtetet e sotme, në shoqëritë e sotme, ekziston një proces i vazhdueshëm, i përditshëm i rikujtimit të kombësisë dhe pikërisht kjo rikujtesë e vazhdueshme është edhe arsyeja se pse “NE”, anëtarët e kombeve nuk e harrojmë identitetin kombëtar. Në shoqëritë e sotme qytetarëve u rikujtohet çdo ditë përkatësia e tyre kombëtare dhe ekzistenca e një botë të përbërë dhe të ndarë ndërmjet kombeve.“NE”, lituanezët, luksemburgasit, amerikanët, francezët, serbët, grekët, shqiptarët etj etj etj rikujtohemi çdo ditë që jemi anëtarë të kombit “TONË” dhe se bota jonë është një botë e kombeve. Me mënyra nga më të ndryshmet na rikujtohet se jemi anëtarë të kombit gjerman, italian apo meksikan dhe se kombi “YNË” bën pjesë në një botë kombesh dhe se kjo gjë është rendi normal i gjërave. Kjo rikujtesë ama, është kaq familjare, kaq e zakonshme, kaq banale sa nuk konsiderohet si e tillë, pra nuk konsiderohet si rikujtesë. Billig mbështet idenë se ekzistenca e kombit bazohet në një amnezi kolektive^[1]. Identiteti kombëtar nuk harrohet lehtë jo sepse trashëgohet nëpërmjet gjakut sic mendojnë nacionalistët anë e mbanë botës por sepse integrohet në rutinat e përditshme të jetës, rutina të cilat na rikujtojnë kombësinë. Këto kujtesa (apo valëzime, flaggings, sic i quan Billig) janë kaq të shumta në numër sa që përbëjnë tashmë pjesë të ambientit tonë social dhe si të tilla funksionojnë pa u vënë re nga ne. “Kujtesa kur nuk përjetohet si kujtesë harrohet.”^[2]

Ky proces i përditshëm i vënies në dukje të rëndësisë së kombit dhe të kombësisë përmbledh riprodhimin në mënyrë banale të një kompleksi perceptimesh, besimesh, zakonesh, riprezantimesh. Nacionalizmi banal përshkruan pikërisht këtë proces. Koncepti i nacionalizmit zgjerohet në mënyrë të tillë që të përmbajë mjetet dhe zakonet ideologjike të cilat bëjnë të mundur riprodhimin e kombit. Këto zakone janë pjesë e pandarë e përditshmërisë sonë.

Këto pra janë arsyet se pse “NE” nuk harrojmë identitetin “TONË” kombëtar. Sipas Billig në shoqëritë e sotme kombësia rikujtohet (ose valëvitet) në mënyrë të vazhdueshme nëpërmjet praktikave të zakonshme dhe zakoneve ideologjike. Ekziston një proces i vazhdueshëm i rikujtesës së identitetit kombëtar^[3]. Identiteti kombëtar valëvitet në mënyrë të vazhdueshme.

Të harrosh ama nuk do të thotë të mos mbash mend. Ashtu sic të kujtosh nuk do të thotë thjesht që nuk ke harruar. Billig mbështet idenë se psikologjikisht, të kujtosh në mënyrë të ndërgjegjshme dhe të harrosh nuk janë dy procese të kundërta.^[4] Sjelljet dhe mendimet nuk krijohen kurrë ex nihilo por ndjekin dhe përsërisin modele familjare akoma edhe atëherë kur vendosin ti ndryshojnë këto modele. Që të veprosh dhe të flasësh duhet në fillim të kujtosh. Ky veprim sidoqoftë nuk përjetohet si kujtesë. Çdo veprim shoqëror bazohet në kujtesë por nuk përjetohet si e tillë. E njëjta gjë ndodh edhe me jetën e përditshme e cila është një bashkësi praktikash rutinë. Që ti përsërisësh këto praktika duhet që ti kujtojmë. Kjo kujtesë ama nuk është një veprim i ndërgjegjshëm. “Mund të kujtohem dhe njëkohësisht të bëj dhe gjëra të tjera si p.sh.të harroj.”^[5]

Për të analizuar këtë marrëdhënie dialektike ndërmjet kujtesës dhe harresës Billig huazon konceptin e “habitus” të Pierre Bourdieu.^[6] Kombi ashtu siç ka një memorie kolektive ashtu ka edhe një harresë kolektive, një amnezi kolektive. Kjo do të thotë që memoria kolektive është gjithmonë selektive dhe që disa momente jo shumë tërheqëse të së kaluarës duhet të harrohen. Por kjo do të thotë edhe diçka tjetër. Edhe e tashmja duhet harruar ose të paktën të mos përjetohet si kujtesë. Rikujtesat e përditshme të kombësisë, “flamujt e pa valëzuar” siç i emërton Billig nuk përjetohen si kujtesë sepse integrohen në jetën e përditshme. Këta flamuj të pavalëzuar, këto rikujtesa të harruara mund të jenë flamuj të vërtetë, ashtu siç janë flamujt që vendosen në ndërtesat publike të cilat i kalojmë ngjitur pa i vënë re. Mund të jenë ama edhe fraza të vogla, fjalë të vogla, zakone gjuhësore, fotografi, simbole dhe ngjyra të cilat na rikujtojnë, na valëvisin siç do thoshte Billig, kombësinë.

“Identiteti kombëtar i përqafon të gjitha këto rikujtesa të harruara”^[7]. I integron në përditshmërinë tonë, i bën pjesë të jetës sociale. Të jesh Italian, moldav apo kiljan nuk është thjesht çështje vetëidentifikimi. Identiteti kombëtar gjerman, kinez, neozelandes etj, gjendet i integruar në zakonet e jetës sociale. Të tilla janë edhe zakonet e të menduarit dhe të të folurit. Të kesh një identitet kombëtar të caktuar do të thotë të kesh mënyra të të shprehuri ose diskurse ideologjike për kombësinë.^[8] Diskurset lidhen me, zhvillohen dhe riprodhojnë forma të caktuara të jetës sociale. Edhe Homi Bhabba mbron një ide të ngjashme kur thotë se kombi përkufizohet nga kultura dhe reprezantimet sociale^[9].

Nacionalizmi ka krijuar logjikën e thjeshtë bashkëkohore (common sense), ka krijuar koncepte që konsiderohen si të mirëqena dhe është shndërruar në pjesë të pandarë të jetës së përditshme duke riprodhuar “NE” dhe “TË TJERËT” si pjesëtarë të kombeve si dhe vetë “KOMBIN” si një entitet të mirëqenë në një ambient ndërkombëtar të natyrshëm. Ky proces nuk kufizohet vetëm në rikujtesat e ndërgjegjshme të kombësisë siç janë festat kombëtare apo ceremonitë e krijuara specifikisht për këtë arsye. Rikujtesa është një fenomen i përditshëm që është integruar në jetën sociale. Kombi dhe pjesëtarët e tij nuk zhduken nga qarkullimi në periudhat midis festave kombëtare. Çdo ditë “NA” rikujtohet përkatësia “JONË” kombëtare, Çdo ditë shikojmë flamujt “TANË” kombëtarë. Lexojmë gazetat “TONA”. Paguajmë me paratë “TONA” të cila përmbajnë simbolet “TONA” kombëtare. Shikojmë simbolet “TONA” në kravatat e kryeministrit apo në maskat e Covidit që vendosin politikanët “TANË”. Çdo ditë shohim në televizion si do të jetë koha nesër në vendin “TONË” dhe në “BOTË”. Çdo ditë shkojmë të hamë drekë ose darkë në një restorant “italian”, “grek”, “indian” apo “kinez” (Sigurisht jo tani në kohë pandemie). Lexojmë se kapiteni i ekipit “TONË” kombëtar “NA” bëri krenarë se nuk la flamurin “TONË” të bjerë në duart e “TË TJERËVE”. Lexojmë në portalet “TONA” të internetit që nesër luajmë me “Turqinë”, me “Andorrën” apo me “Ishujt Faroe” dhe se duhet të fitojmë patjetër. Lexojmë që një aktor i famshëm bëri shqiponjën me duar dhe “NA” bëri të gjithëve krenarë. Lexojmë për Rita Orën dhe çizmet e saj që përmbajnë simbolet “TONA” dhe na bëhet zemra mal. Lexojmë për një reportazh në një gazetë “TË HUAJ” që ngrinte lartë bukuritë dhe bregdetin e vendit “TONË”. Për Dua Lipën që gatuan në një emision “TË HUAJ” byrek me spinaq dhe krenohemi për vajzën “TONË” që përveç se ua tregoi vendin “SERBËVE” qenka edhe një nikoqire e mirë. Çdo ditë lexojmë se”ATA” janë të ardhur në tokat “TONA”, se erdhën në shekullin aq e kaq, se dikur “ATA” kanë folur gjuhën “TONË” etj. etj. etj.

Në këtë pikë është e rëndësishme të sqarojmë diçka shumë të thelbësore. Mund të krijohet gabimisht ideja sikur Billig e nënvlerëson nacionalizmin banal duke e konsideruar atë si diçka të parrezikshme krahasuar me format më të dukshme të nacionalizmit. Kjo nuk është e vërtetë. Përkundrazi. Billig e shkruajti këtë libër pikërisht për të na paralajmëruar për rrezikshmërinë e lartë që procesi i riprodhimit të përditshëm të kombit përmban. Siç na rikujton edhe vetë autori banaliteti nuk barazohet me parrezikshmërinë. Nacionalizmi banal riprodhon në mënyrë të përditshme kombet. Dhe kombet janë konstruksione sociale të cilat gjenden në bazë të një strukture tjetër të rëndësishme siç janë shtetet. Dhe shtetet janë struktura të armatosura të cilat nga momenti në moment mundet të përdorin këto armatime. Historia fatkeqësisht është dëshmitari më i besueshëm i këtij fakti.

Craig Calhoun e nis analizën e tij për nacionalizmin nga pikënisje e njëjtë me M. Billing kur mbështet idenë se në “shtetet e pasura të Perëndimit” ekziston një tendencë që të lidhet nacionalizmi vetëm me format ekstreme të tij dhe të mos të merret parasysh fakti se nacionalizmi integrohet në jetën e përditshme të njerëzve dhe ka ndikuar “të gjithë optikën tonë që kemi për botën”.^[10] Realisht kur kalojmë kufirin dhe tregojmë pasaportat, kur mërzitemi se skuadra kombëtare nuk arriti të kualifikohet në Kupën e Botës, kur dëgjojmë prezantuesen në mesditë të deklarojë krenare se filan këngëtare do të përfaqësojë vendin “TONË” në Eurovision, rrallë mendojmë se të gjitha janë rezultat i nacionalizmit si “formë të shprehuri, të menduari dhe vlerësimi të botës –një bote që përbëhet nga kombe…”^[11]. Fenomeni i nacionalizmit vlerësohet si një problem me të cilin përballen zakonisht shtetet periferike. Nacionalizmi, në bazë të kësaj logjike është pashmangshmërisht i lidhur ose me lëvizje irredentiste ose me politikat e shteteve që përballen me lëvizje të tilla irredentiste. Kur kjo situate tejkalohet dhe kufijtë (e rinj) përcaktohen atëherë nacionalizmi pushon së ekzistuari.

C. Calhoun e kundërshton këtë mendim mbizotërues dhe vlerëson se nacionalizmi nuk është i rëndësishëm vetëm në periudha krizash ose vetëm në shtete periferike të paqëndrueshme. Nacionalizmi si formë e ndërtimit të realitetit social është një prej elementëve bazë të modernitetit, i ka dhënë shtetit e formën e tij bashkëkohore dhe vazhdon të formatojë dhe të riprodhojë identitetin kolektiv^[12].

Nacionalizmi lidhet me politikën por nuk kufizohet vetëm në sferën politike. “Nacionalizmi është një mënyrë bazike e të shprehurit, e të menduarit dhe të vepruarit”^[13]. Ta vlerësojmë nacionalizmin vetëm si një ideologji politike do të thotë të shpërfillim mënyrat me të cilat nacionalizmi formaton jetët tona tej politikës. Nacionalizmi lidhet gjithashtu me kulturën dhe etninë por vetëm këto dy elemente nuk mund të shpjegojnë forcën e nacionalizmit në epokën moderne. Calhoun na propozon që ti qasemi nacionalizmit si formacion diskursi (discursive formation), “… një formë të foluri që formaton ndërgjegjen tonë , për të prodhuar më shumë çështje, pyetje dhe diskutime për mënyrën se si mendojmë për të”. ^[14] Kjo mënyrë e të menduarit dhe të shprehurit luan një rol të rëndësishëm në prodhimin dhe riprodhimin e kozmoteorisë nacionaliste dhe është një prej arsyeve kryesore që shpjegon funksionalitetin e nacionalizmit. Nacionalizmi, duke ofruar kornizën brenda së cilës kombi, përkatësia kombëtare dhe e gjithë retorika e nacionalizmit zhvillohet dhe formatohet, i bën që të duken dhe të konsiderohen si fenomene “natyrale”. Sikur të kenë qenë përherë këtu, si pjesë e natyrës njerëzore. Calhoun na jep shembullin e hartografisë dhe rolin që luajnë hartat në natyralizimin e imazhit të një bote që përbëhet nga kombe dhe ndahet ndërmjet tyre. Me të vërtetë sa herë kemi parë të shpërndahen në rrjetet sociale poste të tipit “Harta e shekullit të trembëdhjetë që tregon ku shtriheshin territoret shqiptare. Vetëm një serb nuk i bën like’.

Ashtu si edhe ka cituar M. Billing, zakonisht nacionalizmi “YNË” konsiderohet rëndom si patriotizëm, një fenomen i mirë, i pa rrezikshëm dhe i domosdoshëm, ndërsa nacionalizmi i të “TJERËVE” konsiderohet si shovinizëm ose nacionalizëm tejet i rrezikshëm dhe paradoksal ^[15]. Me të vërtetë sa herë kemi dëgjuar të flitet për politikanët ultranacionalistë serbë apo grekë apo për akademikët shovinistë të vendeve fqinje kurse kur politikanët “TANË” bëjnë deklarata shoviniste apo kur akademikët “TANË” publikojnë artikuj apo marrin pjesë në emisione që edhe primordialistët më të mëdhenj të studimeve të nacionalizmit do ti kishin zili është thjesht një ditë jave. Kjo tendencë ka si rezultat që patriotizmi dhe nacionalizmi të vlerësohen si fenomene totalisht të ndryshme dhe të kundërta dhe mos ti jepet rëndësi elementëve të përbashkëta që paraqesin. Calhoun mbështet idenë se ajo që jep kuptimin dhe formaton “si shprehjet pozitive dhe ato negative të identitetit dhe devotshmërisë kombëtare” është diskursi nacionalist^[16]. Diskursi nacionalist ka prodhuar një “retorikë dhe mirëkuptim kulturor”^[17] i cili i lejon njerëzit të mendojnë dhe të formatojnë ambicjet e tyre rreth idesë së kombit dhe identitetit kombëtar. Dmth ajo që i bashkon të gjitha shfaqjet e nacionalizmit është përdorimi i një retorike të përbashkët, i një diskursi të përbashkët, i diskursit nacionalist.

Në të njëjtën valë mendimi gjendet edhe Umut Ozkirimli kur mbështet idenë se ajo që i bashkon shfaqjet e ndryshme të nacionalizmit është diskursi nacionalist. Qasja e nacionalizmit si një formë diskursi na sugjeron që të largohemi nga përpjekjet teorike që tentojnë të kufizojnë shpjegimin e nacionalizmit si një çështje përzgjedhjeje ndërmjet politikës ose kulturës dhe elementëve objektivë dhe subjektivë dhe na lejon të dallojmë atë që është e përbashkët në të gjitha shfaqjet e nacionalizmit^[18]. Nacionalizmi si diskurs konsiderohet “… një formë e veçantë kuptimi dhe interpretimi të botës, një kuadër reference që na ndihmon të kuptojmë dhe të ndërtojmë realitetin që na rrethon” .^[19]

Diskursi nacionalist është kriteri bazë i dallimit të kombeve nga komunitetet e tjera para moderne siç janë komunitet etnike. Kombet krijohen dhe riprodhohen vetëm brenda kornizës së diskursit nacionalist që nga ana e tij është nga përbërësit bazë të modernitetit. Diskursi nacionalist ka disa karakteristika bazë: 1. E ndan botën në ”NE” dhe “ATA”, pra vepron në mënyrë dikotomike. 2. Mbështet idenë se interesat e kombit prevalojnë mbi çdo interes tjetër. 3. E vlerëson kombin si burimin e vetëm legjitimitetit. 4. Zhvillon marrëdhënie mbizotërimi me diskurse të tjera duke kombëtarizuar narrativa dhe kuadre interpretuese, mënyra të të perceptuarit, dhe të menduarit. 5. Diskursi nacionalist “natyralizon” kombin, identitetin kombëtar dhe vlerat kombëtare. Nëpërmjet procesit të “natyralizimit” këto koncepte fillojnë të imagjinohen në mënyrë kolektive sikur të ishin elemente natyrale dhe të mos trajtohen ashtu siç janë në të vërtetë, pra si konstruksione sociale. ^[20].

Diskursi nacionalist nuk zhvillohet ex nihilο dhe në vakum social. Prodhohet, riprodhohet dhe vepron nëpërmjet një rrjeti të gjerë institucionesh (nga institucionet shtetërore deri në shoqërinë civile) dhe që të jetë rezultativ do duhet të riprodhohet në mënyrë të vazhdueshme, të përditshme.

Ozkirimli pikas katër dimensione të diskursit nacionalist: atë hapësinor, kohor, simbolik dhe të përditshmërisë. Ajo që dallon diskursin nacionalist nga diskurset e tjera politike është kombinimi i këtyre katër dimensioneve.

Tradicionalisht nacionalizmi lidhej me politika ekstremiste ose me grupe të ndryshme që përpiqeshin të themelonin entitete të reja shtetërore. Rrjedhimisht nacionalizmi ishte një fenomen karakteristik i shteteve periferike dhe jo i shteteve të Perëndimit, ishte gjithmonë problemi i “TYRE” ashtu siç edhe sot vazhdon të mbetet problem i “TË TJERËVE” dhe asnjëherë i “YNI”.. Nacionalizmi banal e ktheu fokusin studimor në mënyrat me të cilat kombi riprodhohet, në procesin e përditshëm të vërtetimit të rëndësisë së kombit dhe kombësisë nëpërmjet një rrjeti perceptimesh, zakonesh, dhe praktikash që riprodhohen në mënyrë banale. Michael Billig pranon faktin se Masmedia luan një rol të rëndësishëm në krijimin, riprodhimin dhe forcimin e kombeve. Vepra e tij tregon se si ky riprodhim kryhet me fjalë të vogla dhe të thjeshta, jo me shprehje të mëdha (spikatura) por me fjalë të vogla rutinore që ngjajnë të parëndësishme por që e konsiderojnë kombin si diçka të mirëqenë: fjalë si “ne”, “ata”, “këtu”, “tani”, “shtëpi”, “vend”. Me të vërtetë sa herë brenda komunikimeve të përditshme përdorim fjalë të tilla. Sa herë themi fare pa menduar “ATA” nuk “NA” duan, ose “NE” nuk jemi si “ATA” etj etj. Nga momenti që këto fjalë përdoren rregullisht “NE” kujtojmë pa u ndërgjegjësuar cilët jemi dhe ku jemi. Përdorimi i vazhdueshëm i fjalëve të tilla për kombin dhe atdheun “TONË” na bën të vetë identifikohemi si “NE” pa e kuptuar. Atdheu është gjithmonë prezent dhe i domosdoshëm pasi paraqitet si një kornizë. Gjithashtu, fakti se bota përbëhet nga kombe konsiderohet si diçka natyrale dhe nuk vihet në dyshim. Në këtë mënyrë kombi dhe imazhi i botës së ndarë në kombe natyralizohet.

Qasja e nacionalizmit banal fitoi një momentum në studimet e nacionalizmit dhe shumë studime janë realizuar me qëllim për të vërtetuar empirikisht argumentet e Michael Billig. Studime empirike që janë kryer në vende të ndryshme kanë analizuar rolin që luan shtypi i shkruar në riprodhimin e nacionalizmit në mënyrë banale. Këto analiza, qoftë analiza në përmbajtjeje, qoftë analiza diskursi vërtetojnë komponentët bazë të argumenteve të nacionalizmit banal[21]. Por studimet nuk janë kufizuar vetëm në shtypin e shkruar. Karakteri elastik i kuptimit të nacionalizmit banal lejon zbatimin e argumenteve kryesore të tij në kontekste të ndryshme. Është vënë re se riprodhimi i kombit dhe identitetit kombëtar në mënyrë banale nuk vihet re vetëm në shtypin e shkruar që ka përmendur Michael Billig. Kombi dhe identiteti kombëtar riprodhohen në mënyrë banale nga Bankat Qendrore (nëpërmjet shtypjes së monedhave), nga sistemi arsimor, nga televizioni, nëpërmjet targave të makinave, emërtimi i rrugëve, pullave postare etj[22]. E njëjta gjë vlen edhe për rolin e internetit në riprodhimin e kombit. Është vënë në dukje se interneti ofron hapësira të reja për zhvillimin e diskurseve të kombit dhe të identitetit kombëtar por edhe mënyra të reja për të imagjinuar kombin. Sot interneti përdoret për të forcuar dhe për të riprodhuar identitetin kombëtar. Platformat e ndryshme digjitale bashkojnë përdoruesit që gjenden në distance të largëta nga njëri tjetri duke krijuar në këtë mënyrë komunitete virtuale, kombe digjitale dhe etni virtuale^[23]. Shumëllojshmëria e mundësive që ofron interneti përdoren nga individët apo organizatat për të riprodhuar kombin, për të përkufizuar dhe forcuar identitetet kolektive^[24]. Gjithashtu interneti krijon hapësira të reja digjitale për formimin dhe funksionimin e diasporave digjitale^[25]. Duhet theksuar se studimet e nacionalizmit banal janë zhvilluar vitet e fundit në një tjetër drejtim, në atë që konsiderohet nacionalizmi i përditshëm (everyday nationalism)[26] por analiza e kësaj fushe nuk është subjekt i këtij artikulli.

Nacionalizmi metodologjik

Diskutimi rreth nacionalizmit banal që u hap nga libri me të njëjtin titulli i Michael Billig, vë në dyshim tendencën e sociologjisë (dhe të shkencave sociale në përgjithësi) për të konsideruar “kombin” si një njësi analize të mirëqenë dhe i kundërvihet të ashtuquajturit “nacionalizëm metodologjik”[27], dmth paraqitjes së një bote që përbëhet nga kombe si forma natyrale sociale dhe politike e epokës moderne[28]. Shkencat sociale perceptojnë dhe analizojnë fenomenet shoqërore rreth kufijve të shtetit komb dhe kjo krijon një sërë pengesash për të kapur një sërë ndërveprimesh të rëndësishme shoqërore. Struktura dhe përmbajtja e shkencave kryesore sociale është lidhur dhe formësuar nga përvoja historike e krijimit të shteteve kombe. Shkencat kryesore sociale si sociologjia, ekonomia, antropologjia, marrëdhëniet ndërkombëtare etj. u ndërtuan në përputhje me parimet e shteteve kombe[29]. Koncepti i kombit u konsiderua aq i zakonshëm aq banal (me fjalët e Michael Billig) sa të zhdukej nga lentet e kërkimit shkencor. Historia në shekullin e njëzetë u shkrua si histori e shteteve të veçanta kombëtare ose si histori e marrëdhënieve midis shteteve kombe. Duke marrë si të mirëqena stereotipet kombëtare, diskurset dhe temat kombëtare dhe zakonisht edhe mitet kombëtare duke i prodhuar dhe riprodhuar, historiografia kombëtare ka kontribuar në procesin e natyralizimit të kombit dhe të imazhit të një bote të ndarë midis kombeve. Kuptohet që historiografia shqiptare nuk bën përjashtim, përkundrazi[30]. Historianët kombëtarë kur prodhojnë ose riprodhojnë historitë kombëtare, flasin për kombe me gjuhë, zakone dhe tradita unike. Çdo komb ka një të kaluar, të tashme dhe të ardhme të veçantë, simbolet e veta dhe një emër të vetëm. Historitë kombëtare e paraqesin kombin si diçka pothuajse të përjetshme, si diçka natyrale, prezent në të gjitha fazat e zhvillimit të historisë njerëzore. Rrënjët e tij gjenden në një të kaluar të largët dhe të lavdishme. Paraardhësit “TANË” jetonin në këto “TROJE”, flisnin po të njëjtën gjuhë që flasim edhe “NE” sot, vishnin veshje që akoma edhe “NE” sot i veshim, pavarësisht se “TË TJERËT” na i kanë përvetësuar këto veshje. Me të vërtetë sa herë kemi dëgjuar të përsëriten skema të tilla të menduari dhe të treguari të historisë. Historia kombëtare si narrativë ndjek rregullat e diskursit narrativ. Duhet të ketë një fillim, një zhvillim dhe një vazhdimësi, por ama jo një fund sepse kombi është dhe duhet të jetë i përhershëm. Historitë kombëtare flasin për “NE”, për pasardhësit e “Ilirëve” “Grekëve” “Keltëve” etj etj etj. Për “NE” që jemi unikalë dhe të veçantë nga gjuha, zakonet, traditat. Kjo cilësi ama nuk është vetëm “E JONA”. Edhe kombet e “TJERË” janë unikë sepse kanë edhe “ATA” gjuhët zakonet dhe traditat e “TYRE”. Është pikërisht kjo “përzierje e universales me të veçantën ajo që i lejon kombet të njohin veten e tyre si të tillë[31]”. Duke qenë se kombi është një komuniteti i imagjinuar siç na sugjeron Benedict Anderson[32] atëherë edhe kombet e tjerë janë të tillë. Ashtu siç imagjinohet kombi “YNË” në të njëjtën mënyrë duhet të imagjinohen edhe kombet e “TJERË”. Nuk ka asnjëherë “NE” pa “ATA”. Historiografia kombëtare, nëpërmjet historianëve kombëtarë luajnë një rol të pazëvendësueshëm në këtë proces.

Habia për reagimet ndaj reagimeve për emisionin e Marin Memës.

Le të jem i qartë që në fillim. Emisione të tilla nuk kanë si qëllim gjetjen e “së vërtetës historike” edhe sepse një gjë e tillë vështirë se ekziston. Qëllimi i emisioneve të tilla është të riprodhojnë atë që konsiderohet e vërtetë në një shoqëri të caktuar. Dhe ajo që konsiderohet e vërtetë në një kohë të caktuar është produkt i ndërveprimeve sociale të caktuara. Në këtë kuptim edhe vetë “e vërteta historike” është një konstruksion social. “Të vërtetat historike” të kombeve të ndryshme janë “të vërteta” për subjektet kombëtare të njërit komb por jo detyrimisht edhe për subjektet kombëtare të një kombi tjetër. E megjithatë ato konsiderohen të vërteta të paktën brenda kufijve kulturorë të kombeve të caktuara. Të vërtetat e mëdha të historisë së kombit ndërtohen dhe riprodhohen brenda kornizës ideologjike dhe diskursive të imponuar nga nacionalizmi. Mbështeten dhe forcohen nga një tërësi institucionesh sociale si dhe nga një sërë praktikash sociale. Ashtu siç përmenda në pjesën e parë, nacionalizmi ka ndërtuar mënyrën se si njeriu i sotëm mendon, flet, sillet, vepron, konsumon, vlerëson, i jep kuptim botës dhe në analizë të fundit ndërton realitetin shoqëror. Këto praktika, siç na sugjeron qasja e nacionalizmit banal, shpesh herë nuk përjetohen si eksperienca të ndërgjegjshme por funksionojnë si rutina.

Valëzimet e përditshme të nacionalizmit e kanë shndërruar këtë të fundit në një gjendje endemike të shoqërisë së sotme. Nacionalizmi gjendet nën sipërfaqen e përditshmërisë. Në kohë të zakonshme qëndron në këtë nivel por kur situata e zakonshme, kur përditshmëria ndryshon në mënyrë të befasishme si pasojë e një lufte apo pse jo edhe e një pandemie atëherë në mënyrë shumë të lehtë diskursi nacionalist fillon e bëhet më i fortë, ndjenjat nacionaliste dhe devotshmëria kombëtare që deri në atë periudhë kanë ekzistuar në një nivel të zakonshëm, banal, të përditshëm, fillojnë dhe dalin në sipërfaqe në mënyrë më të hapur. Ky kalim ama do të ishte i pamundur në qoftë se nacionalizmi do të ishte zhdukur nga përditshmëria jonë dhe nuk do të ishte banalizuar.

Reagimet që erdhën si pasojë e emisionit të Marin Memës, pra shkrimet e botuara në rrjet të cilat e kundërshtuan atë, prishën pikërisht rendin normal të gjërave në mendimin e shoqërisë shqiptare, përditshmërinë e nacionalizmit banal të shoqërisë shqiptare. Në vazhdim habia që shkaktuan reagimet e ndjekësve të cilët kundërshtuan kundërshtuesit e emisionit të Marin Memës përsëri tregon që nacionalizmi banal gjendet pikërisht nën sipërfaqen e përditshmërisë së shoqërisë shqiptare e cila në një masë të madhe e konsideron veten si imune ndaj nacionalizmit.

Le të jem i qartë edhe për diçka tjetër. Gjithë debati i zhvilluar këto ditë nuk arriti të dilte jashtë kornizave analitike të imponuara nga nacionalizmi si ideologji. Tematikat të cilat u përmendën në emision si dhe atë që zunë vendin kryesor në debatet që pasuan emisionin u fokusuan në triptikun primordialist, perenialist por edhe etnosimbolist origjinë/gjuhë[33]/territor. E gjithë kjo për të vërtetuar autoktoninë apo jo autoktoninë e komuniteteve në periudhat parakombëtare. Përpjekje për ta vlerësuar të shkuarën duke përdorur kritere të së sotmes. Gjithë kjo skemë të menduari është një produkt tipik i nacionalizmit si ideologji. Një përpjekje për të vërtetuar vazhdueshmërinë e kombit, diçka që konsiderohet e tejkaluar tashmë në studimet e nacionalizmit të paktën në pesë dhjetëvjeçarët e fundit ku qasjet moderniste dhe postmoderniste janë mbizotëruese. Përpjekja më e vlefshme për të vënë në dyshim këto qasje vazhdon të mbetet etnosimbolizmi por përsëri kjo qasje qëndron larg mënyrës se si çështja në fjalë u diskutua gjatë këtyre ditëve në Shqipëri.

Kjo ndodh kryesisht sepse studimet e mirëfillta të nacionalizmit në Shqipëri janë thuajse ekzistente dhe sepse shkencat sociale në Shqipëri janë shumë të ndikuara nga nacionalizmi metodologjik. Studimet e nacionalizmit në Shqipëri konsiderohen gabimisht si një domein i studimeve historike, të cilat edhe ato me radhën e tyre janë studime që kanë si qëllim vërtetimin dhe riprodhimin e atyre që konsiderohen “të vërteta të mëdha kombëtare”, pra riprodhimin e narratives zyrtare te nacionalizmit shqiptar. Harrojmë se historianët ashtu si të gjithë shkencëtarët e tjerë socialë nuk janë studiues të shkencave ekzakte, nuk janë të shkëputur nga konteksti social dhe historik por përkundrazi janë produkt i këtij konteksti.

Për tu kthyer te çështjet e shumë debatuara gjatë këtyre ditëve a nuk do të ishte me e vlefshme që në vend që të diskutohet për “origjinën e kombeve” të diskutohet p.sh. për proceset sociale që kanë mundësuar krijimin e konceptit “origjinë”? E them për arsyen se asnjë fenomen social (siç është edhe kombi) nuk ka origjinë por është produkt i ndërveprimit social dhe sepse kjo gjë që nga viti 1966 kur u botua libri “The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge” i Peter Berger dhe Thomas Luckman është tashmë e qartë edhe për studentët e vitit të parë të programeve të sociologjisë. A nuk do të ishte më e vlefshme që në vend që të diskutohej për gjuhën si një karakteristikë e supozuar objektive e kombeve të diskutohet për gjuhën si diskurs? Apo të diskutohej për mënyrën se si territori nga një hapësirë gjeografike shndërrohet në një koncept me rëndësi sociale?

Le të jem i qartë edhe për diçka tjetër. Siç përmenda edhe më sipër nacionalizmi është një gjendje endemike e shoqërisë së sotme dhe kjo gjë nuk është një karakteristikë ekskluzive e shoqërisë shqiptare. Ajo që e dallon shoqërinë shqiptare nga shoqëritë e tjera është fakti që diskursi nacionalist në Shqipëri është mbizotërues jo vetëm në politikë dhe debatin publik por edhe në botën akademike. Për sa kohë kjo gjë do të vazhdojë, do të vazhdojë edhe habia që shkaktohet në situata si kjo që pasoi emisionin e Marin Memës. E megjithatë kjo habi nuk duhet të habisë askënd.

Bibliografia

Alex Sager, “Methodological nationalism, migration and political theory” Political Studies 64. no.1, (November 2014): doi:10.1111/1467-9248.12167.
Andreas Wimmer, Nina Glick Schiller, “Methodological nationalism and beyond: nation-state building, migration and the social sciences.” Global network 2, no. 4, (2002): fq. 301-334
Arus Yumul, Umut Ozkirimli. Reproducing the nation: “banal nationalism” in the Turkish Press. Media, Culrute & Society. SAGE Publication, 2000
Aynur Kose, Mustafa Yilmaz, Flagging Turkishness: the reproduction of banal nationalism in the Turkish press. Nationalities Papers, Vol. 40, No. 6, November 2012, fq. 909-925
Benedict Anderson, Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Revised edition. (UK: Verso, 2006)
Christopher Airriess, Michael Hawkins, Elizabeth Vaughan, Situating banal nationalism, the culture wars and civil religion: governing localized geographies of national identity in Indiana. Social and Cultural Geography, Vol. 13, Nr. 1, 2012, fq. 49-67
Craig Calhoun, Nationalism, Universityof Minnesota Press, Minneapolis, 1997
Daniel Chernilo, “The critique of methodological nationalism: Theory and history.” Thesis Eleven 106 , no. 1, (2011): 98-2011
Daniel Chernilo, A social theory of the nation state. The political forms of modernity beyond methodological nationalism. (London: Routledge, 2007)
Daniel Hammett, Envisaging the nation: The philatelic iconography of transforming South African national narratives. Geopolitics 17 (3) 2012, fq. 526-552
Herminio Martins “Time and theory in sociology” in Approaches to Sociology ed. Jοhn Rex (London: Routledge & Kegan Paul, 1974)
Homi Bhabha, Dissemination: time, narrative and the margins of the modern nation. στο Homi Bhabha (ed) Nation and narration. Routledge, UK, 1990,
Hywel Bishop, Adam Jarowski, We beat ‘em’: nationalism and the hegemony of homogeneity in the British press reportage of Germany versus England during Euro 2000. Discourse and Society 14.3 (2003) fq. 243-271
Jan Penrose, Designing the nation. Banknotes, banal nationalism and alternative concepts of the state. Political Geography, 30 (8) 2011, fq. 429-440
Jan Penrose, Graig Cumming, Money talks: banknote iconography and symbolic construction of Scotland. Nations and Nationalism, Volume 17, Issue 4, October 2011, 821-842
Jon E. Fox, Cynthia Miller-Idriss, Everyday nationhood. Ethnicities 8 (4), 2008,
Jon E. Fox, Cynthia Miller-Idriss, The “here and now” of everyday nationhood. Ethnicities 8 (4), 2008,
Jonathan Leib,, Identity, banal nationalism, contestation, and North American license plates. Geographical Review, 101 (1), 2011, 37–52
Katerina Diamandaki, Virtual ethnicity and digital diasporas: Identity construction in cyberspace. Global Media Journal. Volume 2 (2), 2003
Kriton Kuci, Emilio Cika, Narrating Albanianism. Primordialist and perennialist themes in Albanian historiography. Balkan Studies, Vol. 53, ISSN (on line): 2241-1674, Thessaloniki, 2020,fq. 67-78
Michael Billig, Banal nationalism, SAGE, 1995
Michael Higgins, Putting the nation in the news: The role of location formation in a selection of Scottish newspapers. Discourse and Society 15.5 (2004) fq. 633-648
Michael Skey and Marco Antonsich (eds) Everyday nationhood. Theorising culture, identity and belonging after banal nationalism. Palgrave Macmillan, UK, 2017,
Michael Skey, National belonging and everyday life. The significance of nationhood in an uncertain life. Palgrave Macmillan, 2011,
Michel Laguerre, Digital Diaspora. Definitions and models.στο Andoni Alonso and Pedro J. Oirzabal (ed) Diaspora in the new media age. Identity, politics and community. University of Nevada Press, USA, 2010. fq. 49-65
Nail Elhan, Banal nationalism in Iran: Daily reproduction of national and religious identity. The Journal of Human and Society. 6 (1) 2016 fq. 119-136
Pauliina Raento, Stanley D. Brunn, Visualizing Finland: Postage stamps as political messengers. Geografiska Annaler, 87 (2) 2005, fq. 145-163
Pierre Bourdieu, The logic of practice. Cambridge, Polity Press, 1990
Rod Brookes, Newspapers and national identity: the BSE/CJD crisis and the British press. Media and Culture Society. Vol.21 (2) 1999, fq. 247-263
Rogers Brubaker, Nationalist Politics and everyday ethnicity in a Transylvanian town. Princeton University Press, 2006
Sofia Kalogeropoulou, Greek dance and everyday nationalism in contemporary Greece. Dance Research Aoteara 1, 2013;
Thomas Hylland Eriksen, Nationalism and the internet. Nations and Nationalism 13 (1), 2007, fq. 7
Tim Edensor, National identity, popular culture and everyday life. Berg Publishers, 2002,
Tim Unwinn και V. Hewitt, Banknotes and national identity in central and eastern Europe. Political Geography, Vol 20 (8) fq. 1005-1028
Umut Ozkirimli, Contemporary debates on nationalism. A critical engagement. Palgrave Macmillan, NY, 2005
Umut Ozkirimli, Θεωρίες του εθνικισμού. Μία κριτική προσέγγιση. Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 2013

Shënime
[1]Michael Billig, Banal nationalism, SAGE, 1995, fq. 38
[2] ibid
[3]ibid, fq. 174
[4]ibid, fq. 42
[5]ibid
[6] Habitus është një sistem modelesh të integruara perceptimi, mendimesh dhe veprimesh të cilat janë produkte të pranisë aktive të përvojave të së kaluarës dhe që organizon mënyrat me të cilat individët perceptojnë dhe reagojnë ndaj botës shoqërore rreth tyre. Habitus prodhon praktika individuale dhe kolektive. “Habitus, një produkt i historisë, prodhon praktika individuale dhe kolektive – më shumë histori – sipas sistemeve të prodhuara nga historia. Siguron praninë aktive të përvojave të mëparshme, të cilat, të paraqitura në formën e sistemeve të perceptimit, mendimit dhe veprimit, priren të garantojnë “korrektësinë” e praktikave dhe stabilitetin e tyre me kalimin e kohës, në mënyrë më të besueshme se të gjitha rregullat formale dhe të qarta.”
Pierre Bourdieu, The logic of practice. Cambridge, Polity Press, 1990, fq. 52-56
[7]Michael Billig, Banal nationalism, SAGE, 1995, fq. 8
[8]ibid, fq. 8
[9] Homi Bhabha e konsideron kombin një formë narrative. Kombi ndërtohet nëpërmjet narrativave. Në këtë kontekst kombi është gjithmonë subjekt ndryshimi. Bhabha analizon rolin e minoriteteve, emigrantëve dhe të “të huajve” në procesin e definimit të identitetit kombëtar. Këto popullata hibride prodhojnë nërrativat e tyre të cilat vendosin në dyshim narrativat mbizotëruese kombëtare duke përvetësuar në këtë mënyrë identitete thelbësore.
Homi Bhabha, Dissemination: time, narrative and the margins of the modern nation. στο Homi Bhabha (ed) Nation and narration. Routledge, UK, 1990, fq.291-323
[10]Craig Calhoun, Nationalism, Universityof Minnesota Press, Minneapolis, 1997, fq.1
[11] ibid
[12] ibid, fq.12
[13] ibid, fq.11
[14] ibid, fq.3
[15]Michael Billig, Banal nationalism, SAGE, 1995, fq. 55-59
[16] Craig Calhoun, Nationalism, University of Minnesota Press, Minneapolis, 1997, fq.3
[17] ibid, fq.6
[18] Umut Ozkirimli, Contemporary debates on nationalism. A critical engagement. Palgrave Macmillan, NY, 2005, fq. 28-29
[19]ibid, fq.30
[20]ibid, fq.32-33 gjithashtu Umut Ozkirimli, Θεωρίες του εθνικισμού. Μία κριτική προσέγγιση. Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 2013, fq. 282-285
[21] Ndër të tjerë
Arus Yumul, Umut Ozkirimli. Reproducing the nation: “banal nationalism” in the Turkish Press. Media, Culrute & Society. SAGE Publication, 2000
Aynur Kose, Mustafa Yilmaz, Flagging Turkishness: the reproduction of banal nationalism in the Turkish press. Nationalities Papers, Vol. 40, No. 6, November 2012, fq. 909-925
Michael Higgins, Putting the nation in the news: The role of location formation in a selection of Scottish newspapers. Discourse and Society 15.5 (2004) fq. 633-648
Rod Brookes, Newspapers and national identity: the BSE/CJD crisis and the British press. Media and Culture Society. Vol.21 (2) 1999, fq. 247-263
Hywel Bishop, Adam Jarowski, We beat ‘em’: nationalism and the hegemony of homogeneity in the British press reportage of Germany versus England during Euro 2000. Discourse and Society 14.3 (2003) fq. 243-271
[22] Ndër të tjerë
Nail Elhan, Banal nationalism in Iran: Daily reproduction of national and religious identity. The Journal of Human and Society. 6 (1) 2016 fq. 119-136
Jan Penrose, Designing the nation. Banknotes, banal nationalism and alternative concepts of the state. Political Geography, 30 (8) 2011, fq. 429-440
Jan Penrose, Graig Cumming, Money talks: banknote iconography and symbolic construction of Scotland. Nations and Nationalism, Volume 17, Issue 4, October 2011, fq. 821-842
Tim Unwinn και V. Hewitt, Banknotes and national identity in central and eastern Europe. Political Geography, Vol 20 (8) fq. 1005-1028
Pauliina Raento, Stanley D. Brunn, Visualizing Finland: Postage stamps as political messengers. Geografiska Annaler, 87 (2) 2005, fq. 145-163
Daniel Hammett, Envisaging the nation: The philatelic iconography of transforming South African national narratives. Geopolitics 17 (3) 2012, fq. 526-552
Jonathan Leib,, Identity, banal nationalism, contestation, and North American license plates. Geographical Review, 101 (1), 2011, fq. 37–52
Christopher Airriess, Michael Hawkins, Elizabeth Vaughan, Situating banal nationalism, the culture wars and civil religion: governing localized geographies of national identity in Indiana. Social and Cultural Geography, Vol. 13, Nr. 1, 2012, fq. 49-67
[23] Katerina Diamandaki, Virtual ethnicity and digital diasporas: Identity construction in cyberspace. Global Media Journal. Volume 2 (2), 2003
[24] Thomas Hylland Eriksen, Nationalism and the internet. Nations and Nationalism 13 (1), 2007, fq. 7
[25] Michel Laguerre, Digital Diaspora. Definitions and models.στο Andoni Alonso and Pedro J. Oirzabal (ed) Diaspora in the new media age. Identity, politics and community. University of Nevada Press, USA, 2010. fq. 49-65
[26]Ndër të tjerë
Michael Skey and Marco Antonsich (eds) Everyday nationhood. Theorising culture, identity and belonging after banal nationalism. Palgrave Macmillan, UK, 2017,
Tim Edensor, National identity, popular culture and everyday life. Berg Publishers, 2002,
Rogers Brubaker, Nationalist Politics and everyday ethnicity in a Transylvanian town. Princeton University Press, 2006
Michael Skey, National belonging and everyday life. The significance of nationhood in an uncertain life. Palgrave Macmillan, 2011,
Jon E. Fox, Cynthia Miller-Idriss, The “here and now” of everyday nationhood. Ethnicities 8 (4), 2008,
Jon E. Fox, Cynthia Miller-Idriss, Everyday nationhood. Ethnicities 8 (4), 2008,
Sofia Kalogeropoulou, Greek dance and everyday nationalism in contemporary Greece. Dance Research Aoteara 1, 2013;
[27] Ndër të tjerë
Herminio Martins “Time and theory in sociology” in Approaches to Sociology ed. Jοhn Rex (London: Routledge & Kegan Paul, 1974)
Daniel Chernilo, “The critique of methodological nationalism: Theory and history.” Thesis Eleven 106 , no. 1, (2011): fq. 98-2011
Alex Sager, “Methodological nationalism, migration and political theory” Political Studies 64. no.1, (November 2014): doi:10.1111/1467-9248.12167.
[28] Daniel Chernilo, A social theory of the nation state. The political forms of modernity beyond methodological nationalism. (London: Routledge, 2007), fq. 9.
[29] Andreas Wimmer, Nina Glick Schiller, “Methodological nationalism and beyond: nation-state building, migration and the social sciences.” Global network 2, no. 4, (2002): fq. 301-334
[30] Për qasjen primordialiste dhe perenialiste te historiografisë shqiptare shiko
Kriton Kuci, Emilio Cika, Narrating Albanianism. Primordialist and perennialist themes in Albanian historiography. Balkan Studies, Vol. 53, ISSN (on line): 2241-1674, Thessaloniki, 2020,
[31] Michael Billig Banal nationalism, (London: SAGE, 1995), fq. 16
[32] Benedict Anderson, Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Revised edition. (UK: Verso, 2006)
[33] Gjuhë në kuptimin e kriterit të supozuar objektiv të kombësisë dhe jo gjuhë në kuptimin e diskursit.