nga Lorjan Agalliu
Pak gjëra janë më të nevojshme për ta lartësuar një shtet në shkallën më të lartë të mirëqenies prej barbarizmit më të ulët, sesa paqja, taksat e lehta, dhe një administrim i kënaqshëm i drejtësisë; gjithçka tjetër vjen si rrjedhojë e natyrshmërisë së gjërave. Të gjitha qeveritë që pengojnë këtë natyrshmëri, dhe i shtyjnë gjërat në kanale të tjera, ose synojnë të pengojnë progresin e shoqërisë në një pikë të caktuar, bëhen të panatyrshme, dhe për të qëndruar në këmbë detyrohen to bëhen shtypëse dhe tiranike.
Adam Smith
Midis tre domosdoshmërive të parashtruar në doktrinën liberale të Smith-it, paqe; taksa; dhe drejtësi, mund të thuhet se shtetit shqiptar i ka rënë barra e plotë e menaxhimit vetëm në dy prej tyre: vjelja e taksave, dhe drejtësi për qytetarët e vet. Kurse garantimin e paqes, ai e ndan si përgjegjësi me partneritetin e huaj (North Atlantic Treaty), të cilët i sigurojnë si mbrojtjen prej rrezikut të jashtëm, ashtu edhe stabilitetin e brendshëm të dëshiruar prej vetë partnerëve në funksion të paqes.
E megjithatë pozicioni përfundimtar i shtetit shqiptar kundrejt “kauzës” liberale, si në funksion të taksave, ashtu edhe të drejtësisë, duhet thënë sot nuk është i qartë. As edhe ka mundur shteti shqiptar në këto vite “tranzicioni” post-totalitarist të përftojë një formë qeverisje të dallueshme (recognizable), përkundër formave amorfe, hibride, të paqarta dhe të paekuilibruara jo vetëm në aspektin politik por edhe shoqëror. Dhe nëse e marrim të mirëqenë se tranzicioni shqiptar po shkon, apo do shkojë drejt një ekuilibri, cila është forma përfundimtare që ai synon? Është kjo një formë qeverisje e demokracisë, aristokracisë, oligarkisë, apo tiranisë? (Sa për të marrë vetëm disa shembuj klasikë qeverisjeje, dhe po të përjashtonim këtu ri-ngjizjen e një shteti totalitar). Dhe akoma më e rëndësishme, a do jetë kjo zgjedhje me apo pa pëlqimin e qytetarëve dhe elitave?
Duhet thënë se forma e qeverisjes përcaktohet në ballafaqimin e shtetit me subjektin, pushtetit me qytetarin. Vetëm kështu mund të kuptohet rëndësia e paqes, e taksave, dhe drejtësisë si tregues të besimit dhe interesit të qytetarit mbi shtetin e vet, dhe anasjelltas.
Mendoj se disa ngjarje të fundit mund të shërbejnë për të kuptuar marrëdhëniet e shtetit me subjektin dhe qytetarin në kuadrin e doktrinës liberale. Njëra është revolta e Kukësit për taksën e Rrugës së Kombit, kurse tjetra janë skandalet publike plotësisht të evitueshme, ku përfshihet qeveria shqiptare, pa synime të qarta, në mbrojtjen pa-precedent që po u bëhet zyrtarëve të akuzuar, njëri ish-ministër dhe tjetri ministër i brendshëm, të cilat implikojnë si politikën e jashtme dhe të brendshme, aq sa të rrezikojnë dhe të komprometojnë hapjen e negociatave me Bashkimin Europian.
Revolta e Kukësit, midis problematikave që ndërthuri dhe kërkoi t’u japë zgjidhje ka jo vetëm taksat dhe drejtësinë, por edhe mënyrën e ballafaqimit të shtetit me subjektin (qytetarin). Kjo i jep asaj një rëndësi të veçantë për të kuptuar llojin e qeverisjes që synohet dhe projektohet, si dhe peshën e vullnetit të subjektit për t’u ballafaquar me arbitraritetin e shtetit për të arritur ekuilibrin e qeverisjes.
Ndonëse tërheqja e qeverisë përballë kuksianëve u shoqërua me një kërkesë për falje, e formuluar paka a shumë si “ju kërkojmë falje që nuk iu kemi informuar për një vendimin tonë të drejtë”, origjinën dhe implikimet e të cilit do mundohem t’i sqaroj më poshtë, vlen të analizohet vullneti dhe qëndrimi i elitave shtetformuese të Tiranës, të cilët në emër të dënimit të dhunës, konfliktit, ballafaqimit, i dha këtij konflikti një fytyrë liberale, sidomos në tolerimin e marrëdhënies së qeverisë me biznesin, dhe mirëkuptimin për taksën që shteti aplikoi, ndonëse arbitrarisht, ndaj qytetarëve.
Kurse mbrojtja e rasteve individuale të ish-ministrit dhe ministrit, që pothuajse identike, janë bërë edhe këto kryesisht në emër të parimeve liberale, dhe përgjegjësisë individuale, si edhe në emër të reformës në drejtësi si një shtyllë e neo-liberalizmit shqiptar.
Në gjithë këto raste ka një trend dhe një përpjekje për ta paraqitur fytyrën e shtetit shqiptar, por edhe marrëdhëniet e tij me qytetarët, si ultra-liberale edhe kur mbrohen qëndrimet fillestare, por edhe në tërheqjet e portretizuara si lëshime kundrejt intransigjencës me të cilën përballet një shtet liberal, ndaj atyre që ose nuk e kuptojnë, ose nuk kanë interes ta kuptojnë. Ndonëse këto qëndrime bien ndesh me faktet për pozicionet që qeveria ka marrë, si kundrejt taksave, ashtu edhe kundrejt drejtësisë, që liberale nuk janë.
Aq e vërtetë është kjo mbrojtje në emër të parimeve liberale, në gjithë formën e vet, sa që në një moment kur u duk se çështja e ministrit Xhafaj mori zgjidhje përfundimtare me largimin dhe vetëdorëzimin e vëllait të ministrit drejt Italisë, dhe para daljes së dëshmitarit “X”, avokati i mirënjohur Spartak Ngjela, i cili ka marrë një pozicion të dukshëm në mbrojtje të ministrit dhe në faqen e vet në Facebook shkruan:
“Që sot, në Shqipëri gjithçka po shkon drejt një shteti borgjez… edhe Reforma është okay.
Ju përshëndes nga Borshi…”
Që Ngjela ka përdorur fjalën “shtet borgjez”, në vend se të themi “shtet demokratik” për ta ngjitur në flamurin e vet të liberalizmit, nuk mund të jetë rastësi. Vështirë të besosh se Ngjela nuk është i ndërgjegjshëm për konotacionin klasor të termit, në kuptimin që shtet borgjez do te thotë një shtet i drejtuar nga shtresa e mesme dhe e pasur.
Po ashtu, me siguri Ngjela është i ndërgjegjshëm për përcaktimin aristotelian të shtetit të drejtuar nga të pasurit si “oligarki”, kurse atë të drejtuar nga të varfrit si “demokraci”.
Por, kjo lyp pyetjen se nëse vërtet shteti shqiptar po shkon drejt një shteti borgjez, siç thotë Ngjela, pra shtetit të drejtuar nga një klase e paracaktuar si e mesme apo edhe e pasur që na drejton, cili do jetë shteti i shumicës së varfër shqiptare, dhe i kuksianëve, simboli dhe mishërimi i varfërisë ndër shqiptarë? Dhe çfarë roli kanë këta në shtetin e sotëm shqiptar, në atë drejtim ku po duan ta çojnë elitat e Tiranës?
Një anekdotë rrëfen se, në një takim të vitit 1681 midis Jean-Baptiste Colbert, ministrit (Kontrollor i Përgjithshëm) të Financave në Francë dhe një grupi biznesmenësh të kryesuar nga Le Gendre, kur ky i fundit pyetet nga ministri merkantilist se si mund t’u vihej në shërbim shteti i Francës biznesmenëve të nderuar, ai i përgjigjet shumë thjesht: “laissez-nous faire” (na e lër ne këtë punë, ose na lë të qetë në këtë punë), nga thuhet se ka origjinën dhe është përshtatur edhe termi që korrespondon me një sistem ultra-liberal ekonomik “laissez-faire”.
Për të qenë historikisht të saktë, edhe Adam Smith vetë i ka marrë mësimet ekonomike të para në Francë nga ekonomistët e mirënjohur të atjeshëm, të shekullit të 18-të, por sipas të gjitha gjasave nuk e ka përdorur asnjëherë termin laissez-faire në shkrimet e veta. Me ndikimin e kalvinizmit skocez dhe të protestantizmit, ndonëse me prezencën e “dorës së padukshme të zotit” edhe ai ka predikuar një rregullator “liberal” që nuk ka nevojë për ndërhyrje. Gjithsesi, ai ka predikuar për një sistem etik dhe universal ekonomik pothuajse fetar, që nuk përputhet tërësisht me merkantilizmin, raison d’état, dhe laissez-faire.
Por shteti “borgjez” që predikon Ngjela, dhe ashtu siç e praktikon Rama e ka moton laissez-nous faire pjesë integrale të vetën. “Ju kërkojmë falje që nuk ju kemi informuar më parë për vendimet tona të drejta” – u thotë Rama kuksianëve. Çka praktikisht e kthen shtetin nga një shtet aristokrat siç e imagjinon Ngjela, në një shtet oligark siç e praktikon Rama, që për ironi është edhe kryetari i një partie të majtë.
Në fakt kjo vetëdije klasore jo vetëm e Ramës por e gjithë elitës së Tiranës, bie ndesh me realitetin ekonomik të Shqipërisë, duke qenë se ndonëse oligarki, apo borgjezi, apo çdo lloj emërtimi klasor, përveç demokraci (e cila sipas tyre nënkupton varfëri që duhet t’i rrish larg), Shqipëria përsëri ngelet një vend i botës së tretë. Harrohet se duke eliminuar nocionin e demokracinë nga funksioni i shtetit dhe qeverisjes ke eliminuar edhe nevojën e barazimit politik (political equality), por edhe nocionin e mobilitetit social (social mobility).
Çka do ishte edhe fatkeqësia më e madhe në Shqipëri: ringjallja e një tjetër lufte klasash, por tashmë jo më në emër të parimeve të vetë luftës së klasave, por të “LAISSEZ-NOUS FAIRE”.
© 2018, autori.
Reference
Adam Smith on the need for “peace, easy taxes, and a tolerable administration of justice” (1755)
https://en.Wikipedia.org/Wiki/Laissez-faire
Hannah Arendt Thinking Without a Banister, Essays in Understanding, 1953-1975 f.14
Xhafen po e mbrojne edhe disa kritike te qeverise si puna e Ngjeles, meqe qarkullon teza se Xhafen e vuri amerikan , Rama nuk e do dhe ia ka shitur PD-se, duke bere keshtu loje te dyfishte. Besoj se me shtet borgjez Ngjela kupton shtet liberal, duke qene ky formati ideal I borgjezise, sepse sa me pak fuqi ushtron shteti aq me shume ushtron borgjezia. E thene ndryshe sa me pak fuqi ushtron klasa politike aq me shume ushtron paria ekonomike. Ne vendet qe jane ne lufte ka edhe nje elite ushtarake, qe synon edhe ajo nje parcele fuqie, qe mund t’ia marre klases politike, meqe klasa politike ka prerogativen e fuqise ( mund edhe ta nenshtroje apo zevendesoje plotesisht klasen politike). Ngjela ka te drejte per instalimin ne Shqiperi te shtetit borgjez apo liberal , biles te koheve kur shteti liberal dergonte policine e ndonjehere ushtrine kunder punetoreve ne greve, kur greva ishte e paligjshme. Kuksianet jane “punetoret ne greve”, meqe ne Shqiperi asnje punetori nuk ia mban te beje greve.
Nuk komentohet Ngjela, Zheji e Nano, jane te rrjedhur. Ne nje vend normal do i ngrysnin ditet ne cmendine, po ketu nuk ka kush ti diagnostikoj te atille.
Po ne nuk jemi as laissez faire, të ishim ashtu, gjysma e të keqes… laissez faire nuk do të ishte sistemi optimal për shoqërinë dhe vendin, do të krijonte pabarazi sociale, ekstreme dhe kriza që vijnë kur ekonomia kapitaliste zhvillohet pa kontroll, do të na linte prapë të varfër si shoqëri, por të paktën do të ishte sistem i drejtë në kuptimin darvinist: në një shoqëri kapitaliste del më i fituar kush është më i zoti në treg. Sistemi i ngritur në Shqipëri nuk është laissez faire por oligarkik, ku elita politike dhe ajo ekonomike janë bërë bashkë për të ndarë mes veti pasurinë e shqiptarëve, me fuqinë dhe mjetet që u jep pushteti politik; është një sistem ku nuk fiton më i zoti por më kopili.
Kjo as u intereson fare atyre, që Shqipëria është vend i botës së tretë, sa kohë që ata me pasuritë dhe privilegjet që kanë jetojnë si sivëllezërit e tyre në botën e parë, madje më mirë se ata, sepse rentat dhe fitimet nga bizneset me shtetin shqiptar janë free of risk dhe drejtësinë, që mund t’u nxirrte ndonjë problem, e kanë futur në xhep.
Vetëm falje që nuk ishte kjo. Arrogancë shqeto e stilit Rama që lexohet si: “vendimet tona janë të drejta por jeni ju të leshtë që s’i kuptoni; prandaj ne do t’ju informojmë më shumë derisa ju t’i kuptoni”. Se Ramës as që i shkon ndërmend se t’u kërkosh kuksianëve 10 euro për një vajtje-ardhje në autostradë mund të ishte vendim i gabuar.
Sa për Ngjelën, unë nuk do e sillja fare këtu, do e kisha lënë më mirë në Borsh të bënte banjo… 🙂
“i drejtë në kuptimin darvinist”
nuk te duket kjo si nje contradictio in adiecto?
“është një sistem ku nuk fiton më i zoti por më kopili”
po kjo nuk te duket si tautologji darviniste?
Jam dakort që në Shqipëri nuk ka as laissez faire. Në fakt Shqipërisë unë i adresova shprehjen me përemër (nous) në kuptimin që “liria ekonomike” në këtë rast është privilegj që i jepet vetëm një grupi me akses tek pushteti. (ky po që është contradictio in adiecto)
Ndërsa për Ngjelën, jam përpjekur të kuptoj arsyen e propagandës që ai bën, sidomos për reformën në drejtësi. Vetë dua të kuptoj rolin e kësaj reforme në formën e qeverisjes pasi kjo të ketë marrë formë. Përse bëhet fjalë? Për dorëzim sovraniteti? Apo thjeshtë për një sheshim të institucionit të drejtësisë? Ka dikush, me njohuri mbi ligjin, të japë një informacion se përse bëhet fjalë? Siç thashë, Ngjela bën propagandë dhe nuk sqaron.
Jo, nuk me duket, nese merr parasysh kontekstin ne te cilin eshte vendosur.
Ke te drejte, ne desha te thoja vete qe ne fillim si paranteze, megjithse nuk eshte krejt i qarte konteksti darvinist.
Per ta sqaruar kontekstin, desha me dijte: a te duket i drejtë sistemi në kuptimin darvinist qe fiton me i zoti?
Pastaj ne kuptimin darvinist sikur eshte anapulla: ai qe fiton eshte me i zoti, qe mund te jete edhe me kopili.
Biles mund te fitoje sepse eshte me kopil.
Jo, personalisht sistemi laissez faire nuk më duket aspak i drejtë, as model që ia vlen ta ndjekim; nuk është ekonomikisht optimal për zhvillimin e një vendi, as është i moralshëm për një komunitet që e mban veten për të tillë. Por nëse ne si shoqëri biem dakort që laissez faire është sistemi që duam të ndjekim, atëhere ai bëhet me përkufizim i drejtë, pavarësisht preferncave tona personale. Fitimtarët dhe humbësit në këtë sistem i përcakton tregu, sipas zotësive që ka secili (në këtë kuptim darvinist), por rregullat e lojës janë të njëjta për të gjithë. Shteti është i vogël dhe neutral: taksa të ulta, pa rishpërndarje të vlerave materiale të krijuara në treg, pa sektor shtetëror në ekonomi, pa subvencione etj. Por shteti garanton që rregullat vlejnë njësoj për të gjithë, jo ca të nënës dhe ca të njerkës, as bëhet ortak me njërën palë, siç bëjnë kopilët politikanë dhe oligarkë të Tiranës, për të zhvatur pjesën tjetër me koncesione, tendera dhe renta shtetërore, dhe këtë ta shesin si ekonomi e lirë e tregut.
“Por nëse ne si shoqëri biem dakort që laissez faire është sistemi që duam të ndjekim, atëhere ai bëhet me përkufizim i drejtë, pavarësisht preferncave tona personale.”
Arsyetimit i shkohet deri ne fund. Sqaro (me teper “vetes”, se te tjereve) nese “i drejte” apo “i padrejte” jane preferenca personale, apo nocione objektive, per te cilat mund te kene preference disa persona, ose asnje person, ose nje shoqeri e tere me persone. Dmth e drejte dhe e vertete nuk varet nga preferencat dhe sasia e tyre, biles nuk varet as nga ekzistenca e shoqerise me persona qe preferojne.
Ose me fjale te tjera dakordesia shoqerore nuk trasfomon dot me shkop magjik te padrejten ne te drejte. Pra duke e çuar deri ne fund arsyetimin tend, kopila rezultojne te gjithe laissez faire, vetem se jane kopila ndryshe.
Kopila janë ata që u bëjnë hile rregullave të lojës, të sistemit që shoqëria ka zgjedhur të ndjek, pavarësisht nëse ky sistem më duket apo jo i drejtë mua, ty apo tjetrit. Kaq.
Laissez faire eshte thjesht nje abstraksion teorik, popullorçe endrra ne diell ose qiqra ne hell.
Shteti duhet te ekzistoje e sikur 1 takse te vetme te kete per kete qellim, menyra si do e vendose kete takse jep 100 efekte ne ekonomi. Taksat kryesore jane disa keshtu qe efektet jane me mijera. Nqs taksat do jene te uleta dhe shteti i vogel, atehere shteti do mbante vetem ushtrine, policine, politiken e jashtme ndersa sherbimet do kalojne ne duart e privatit, duke lene psh gjithe te varferit analfabete per shkak te kostove te shkolles private dhe ne dore te zotit per mjekesine, serisht per shkak te kostove.
Pra, shteti eshte i detyruar te kete shume lloje taksash dhe te njefare madhesie, keshtu qe sistemi i taksimit me ato mijera menyrat qe japin efekte ne ekonomi e ben ”laissez faire” thjesht nje enderr ne diell. Pa permendur ketu kontrollin e monedhes, perjashtimet nga taksa te ndryshme, subvencionet, incentivi/incentives, kuotat e prodhimit, kuotat e importit, kuotat e eksportit, tarifat doganore etj,etj,e….tj. Per t’u permendur edhe qe nje ekonomi me taksa me te larta, nxit efiçencen dhe cilesine e produktit per te qene konkurrues,perndryshe mbytet nga eksportet e nje vendi me taksa me te uleta, çka ne afatgjate krijon probleme te medha per shtetet me taksa te uleta, se kane prodhim me pak cilesor ( taksa me te larta, produkt me i shtrenjte, per te qene konkurrues ne tregun boteror, duhet te jete cilesor).
Ndersa jane te pafundme arsyet pse laissez faire eshte thjesht nje ushtrim i mendjes, madje me pak rezultativ se nje loje shahu, çuditerisht ende sot, ne vend qe te dikutojme sesi duhet te nderhyrje shteti, diskutojme a eshte mire te nderhyje. Nuk zgjidhet problemi i hajduterise se politikaneve duke thene sa e mire eshte nje utopi (laissez faire) apo tjetra ( komunizmi), por duke u marre me çeshtjet praktike te nderhyrjes, ku duhet te nderhyje e si te nderhyje. Eshte paradoksale qe emigrantet , te cilet e dine shume mire sa nderhyn shteti dhe si nderhyn shteti ne vendet perkatese, te flasin ende sot njesoj si ata ne Shqiperi, qe dalin jashte vetem per turizem.
Hyllin,
Nuk e di se si e ke lexuar, por më duket se po ta lexosh të plotë e kupton që u jam drejtuar parimeve liberale, por jo patjetër parimeve të laissez faire. Përkundrazi, mendoj se çështjet sociale nuk mund t’i lihen konkurrencës – shih shkëmbimin këtu midis Gjilpërës dhe Psikopatit për darvinizmin.
Po t’i shohësh idetë liberale të Smith si rrjedhojë e Reformës dhe Kalvinizmit atëherë e kupton se përse po flas, se e kam përmendur edhe në shkrim. Një nga elementët teologjikë të ndarjes së Reformës me kishën Katolike, është se Katolikët besojnë se shpëtimi njeriut i vjen vetëm nëpërmjet ndërmjetësimit të institucionit të kishës, priftit, gjatë ritualit Eukarist dhe Baptizmit. Kurse reformistët dhe Luther besonin në mardhënien e drejtëpërdrejtë të individit me Zotin, edhe në kuptimin që çdo njeri është prift i vetes. Kurse dy reformistët zviceriane Zwing dhe Calvin e çuan edhe më larg intrepretimin e këtyre ritualeve duke i konsideruar ato si thjeshtë komemorativë dhe simbolikë, që përkujtojnë vdekjen dhe ngjalljene Krishtit, por jo patjetër ripërsëritjen e aktit me prezencën e Krishtit, për ta larguar nga idhujtaria (signified transcends the signifier). Në këtë kuptim, shpëtimi i vjen njeriut për hir të Providencës, por jo për shkak të veprës së vet.
Janë disa evenimente historike të paparashikuara që i kanë pasuar këto interpretime teologjike të reformistëve, siç janë: printimi në masë i shkrimeve e shënjta në gjuhët vernakulare; përhapja e shkrim-dhe-këndimit, shtypshkronjat dhe nxitja e revolucionit industrial (mass-production); zhvillimi i shkences; stimulimi i gjuheve dhe monedhave kombëtare; pranimin e fajdeve si pasojë a parimit se shpëtimi vjen nga hiri i zotit dhe jo vepra e njeriut, shkëmbimet monetare capital & money markets; dhe në fund (last but not least) edhe ateizmi.
Të vetmen gjë që këto aktivitete kanë të përbashkët është liria e njeriut për t’i ushtruar këto pavarësisht Institucionit (a.k.a. teoría e liberalizmit), por jo patjetër në funksion të konkurrencës ekonomike dhe darvinizmit social, që predikohet nga laissez-faire. Përkundrazi, ndaj është e nevojshme krijimi i një shteti liberal, që aktivitetet që nuk stimulohen, por ndoshta edhe dëmtohen nga konkurrenca, të mbrohen e promovohen nga programet sociale.
Për tu kthyer tek taksat: teorikisht një taksë është me efekte pozitive apo negative vetëm kundrejt një takse tjetër. Përndryshe të gjitha taksat kanë efekt negativ në ekonomi. Nëse dikush beson në mbështetjen e një shtet liberal, atëherë taksat duhet të mblidhen në atë masë që të sigurojnë vetëm për mbarëvajtjen e aktiviteteve që nuk mbështeten nga konkurrenca, por jo më tepër se kaq sepse i kundërvihen ekonomisë.
Ndërkohë, edhe një gjë të fundit. Ndryshimi midis teorive ekonomike liberale, dhe atyre të majta, ose të planifikuara, është se këto të fundit besojnë në stimulimin e kërkesës-offertës, kurse teoritë liberale besojnë në stimulimin e konkurrencës.
Ne fakt L.A midis utopive liberale dhe komuniste ka lulezuar e ashtuquajtura ekonomi mikse, e cila praktikohet ne gjithe shtetet kapitaliste. Idete e Smithit mund te lexohen edhe si thua ti, po kjo nuk I ben me pak utopike. Nevojat e shtetit prodhojne taksa dhe menyrat si vendosen keto heqin qe ne themel cdo mundesi per ekzistencen e nje ekonomie smithiane. Por politikisht liberalet kane ekzistuar dhe do ekzistojne, meqe kapitalistet mjaftohen edhe me ulje taksash per te investuar ne politike, parti e individe te ndryshem. Por ulja e taksave nuk eshte ndonje fenomen I kulluar liberal se njerezit ne te gjithe historine jane per uljen e taksave qe paguajne. Po ashtu ulja apo edhe perjashtimi nga taksat per bizneset e reja eshte nje nga menyrat subvencionuese te ekonomise nga ana e qeverise, pra jo cdo ulje taksash eshte liberalizem. Nga ana tjeter produktet cilesore duket te lulezojne ne shtete me taksa te larta, psh makinat cilesore ne Gjermani, ato sportivet ne Itali, profumet ne France, veshjet ne Itali, oret ne Zvicer etj. Pra konkurrenca gjen menyrat e veta te shprehet edhe ne mjedise me taksa te larta. Praktika boterore eshte treguesi me I mire se cfare vlen e cfare nuk vlen ne ekonomi dhe me duket se Smithin nuk e merr njeri seriozisht perderisa nuk ia kane bere qejfin ne asnje shtet te vetem.
Meqe gjithe-gjithe Smithi ne praktike reduktohet ne taksa te uleta dhe mungese kontrolli per bankat dhe institutet financiare , pra ne flamur te korporatave , atehere le te perqendrohemi pak me teper te taksat. Gjysma e taksave qe mbledhin shtetet jane tashme ato te konsumit TVSH e akciza te cilat as qe ekzistonin ne kohen e Smithit. Keto jane taksa te sheshta qe paguhen prej te gjitheve. Nqs nje i pasur paguan me shume ne vlere monetare kjo vjen se ha havjar dhe jo buke thekre, sepse bredh me Ferrari e Bentley e jo me autobuzin e linjes. Mund ta evitoje pagesen duke ngrene buke thekre dhe duke perdorur autobus. Gjithsesi ne teresi konsumi ne nje shtet behet nga te varferit e shtresa e mesme sepse jane shume me teper sesa te pasurit. Taksat e rendesishme direkte jane sigurimet shoqerore e shendetesore qe paguhen serisht nga te gjithe e jane taksa te sheshta. E vetmja takse e rendesishme direkte per te cilen behet gjullurdia eshte tatimi mbi te ardhurat, per biznesin mbi fitimin, e cila eshte e rendesishme por ze nje vend te vogel ne te ardhurat shteterore. Ndersa te varferit dhe te mesmit mbajne barren e madhe fiskale te shtetit dhe s’bezajne duke paguar nje thes me taksa te sheshta direkte dhe indirekte , te pasurit hidhen perpjete per nje takse te vetme, qe zakonisht eshte progresive. Se ketu eshte katandisur Smithi te tatimi I fitimit. Mirepo tatimi I fitimit duke qene I ndryshem nga shteti ne shtet ne fakt ne tregtine boterore krijon pabarazi, se biznesi I nje vendi me tatim te ulet perfiton dhe mund te shese mallin me cmim me te ulet. Ja ku edhe ne kete pike Smithin nuk e pyet kush. Eshte e pabesueshme qe duhet te degjojme ende per Smithin, i cili ka teorine me te pamundur ekonomike qe mund te ekzistoje.
Hyllin,
Formulimi i një shteti bëhet me koncepte, jo me copy-paste. Në kuptimin që duhet një marrveshje se çfarë shteti do ndërtojmë, dhe mbi ç’baza morale.
Nuk thashë që taksat e ulëta janë liberale. Thashë që nuk kanë ndonjë ndikim pozitiv në ekonomi. Për këtë nuk ka ndonjë diskutim midis ekonomistëve.
E majta thjesht akuzohet se e përdor taksën për rishpërndarje në hierarkinë socialë, dhe kjo vlen për t’u diskutuar, dhe më duket se e permendi edhe Gjilpëra në nje koment.
Por në Shqipëri ne nuk jemi në këtë fazë diskutimi midis të majtës dhe të djathtës. Sot, në nivel intelektual, parlamenti drejtohet nga Gramoz Ruci dhe Taulant Balla, politikat ekonomike nga Ahmetaj dhe Gjiknuri, kurse shtresa “borgjeze” a.k.a oligarkët janë të nivelit të Manes dhe Gaz Demit, që edhe një deklaratë publike nuk e frmulojnë dot, lëre më pastaj të flasin për ekonominë.
Në këtë situatë, çfarëdo që të thuash mund të konsiderohet utopike, sepse realiteti me këmbë në tokë nuk të lë të ngrihesh. Në këtë kuptim idiotë dhe të çmendur (utopik) sigurisht që do jemi ne dhe jo ato.
Taksa e konsumit nuk ka vlerë për të pasurit, sepse si përqindje e të ardhurave është shumë më e ulwt tek ato në krahasim me shtresat e tjera të popullsisë. Pra nuk kemi fair tax në një shoqëri me diferenca të mëdha, nëse nisemi vetëm nga taksa e konsumit.
Hyllin,
Edhe një herë, nuk është njeri kundër taksave, por duhet të biem dakort se përse përdoren taksat. Nëse e majta do t’i përdori taksat për t’i rishpërndar tëk shtresat e varfëra, nuk ka asnjë problem sepse ka marrë votën për këtë. Por nëse fillon dhe i shpërndan tek miqtë e pushtetit nëpërmjet koncensioneve, atëherë ka një problem shumë të madh. As a majta, dhe as e djathta nuk e kanë këtë tagër në një shtet liberal-demokrat.
Ekonomia mikse ndiqet nga te gjithe, pra eshte si puna e rrotes, keshtu qe nuk na duhet te shpikim prape rroten dhe te vendosim bazat morale. Taksat e uleta I heqin mundesine shtetit te merret me infrastrukturen dhe kam degjuar qe Amerika ka probleme te medha me infrastrukturen, qe eshte prapa vendeve europiane. Po keshtu po shihja listen e shpenzimeve mjekesore ne perqindje GDP-je dhe Amerika ishte ne vend te pare me 17% te GDP , bollshem larg vendit te dyte Luksemburgut me 11% dhe mesatares europiane me 8%. Pra sektori privat ne mjekesi eshte deficent, me kosto te larta madje jashtezakonisht te larta ( komplotistet do thonin qe fitimet shkojne ne xhepat e cifuteve). Pra, keto perfitimet e nje privati ca me te madh, nuk duken asgjekundi ne Amerike, meqe infrastruktura dhe mjekesia jane dy nga arsyet kryesore te diferencave euroamerikane. Persa I perket Shqiperise ke te drejte,nqs nuk nderrojme qasje, qe t’i kerkojme llogari qeverise per cdo shpenzim, per cdo license monopoli per importet, per marreveshjet skandaloze me BE-ne, per mosmbrojtjen e prodhimit vendas, per mosnxitjen e eksporteve, per mungesen e nje strategjie zhvillimi etj atehere keshtu ka per te vazhduar gjendja. Po kerkesa e llogarise nuk behet kur pas 30 vjeteve merremi ende me moralin e Smithit apo moralin e komunizmit.
Ne fakt taksat e konsumit t’i permenda pikerisht per te thene qe barren fiskale e mbajne te varferit dhe te mesmit dhe se rrjedhimisht progresiviteti I tatimit mbi te ardhurat/fitimet eshte e vetmja menyre qe te paguajne edhe te pasurit per t’i dhene sistemit te taksimit njefare ndershmerie. Nuk I referohem Shqiperise ku si e kane vene ne dukje te shumte, nje profesionist i shtreses se mesme paguan 23% kurse nje pasanik paguan 15%. Ky lloj progresiviteti I bie ne qafe shtreses se mesme.
Hyllin,
Kam frikë se po ngatërron konceptet. Nëse flasim për stimulim të ekonomisë, atëherë ekonomia mikse siç e quani ju nuk mund të ketë të bëjë me taksat, por me mënyrën se si stimulohen investimet. E përmenda edhe më parë në një koment tjetër, dy janë përqasjet në stimulimin e ekonomisë, nëpërmjet stimulimit të kërkesë-ofertës, siç janë politikat planifikuese të së majtës, ose nxitjes së konkurrencës, politika klasike liberale.
Në rastin e parë, rritja e kërkesë-ofertës bëhet nëpërmjet investimeve buxhetore, rrugë, infrastructure etj. Në rastin e dytë bëhet nëpërmjet mbajtjes së rregullave në minimum dhe nxitjes së konkurrencës ekonomike me politika dhe marrëveshje tregtare. Të dyja këto përqasje kanë efekt mbi taksat. Në rastin e parë taksat rriten sepse rriten investimet buxhetore, në rastin e dytë ulen. Por taksa në të dy rastet është secondare (byproduct). Kuptohet se futja e shtetit si palë, ose investitor në ekonomi përkon me zbehjen e rolit të investitorit privat dhe tregut të lirë, sepse shteti detyrohet ta bëjë këtë nëprmjet taksave të larta. Pra efektet e stimulimit të kërkesë-ofertës janë të dyshimta.
Edhe në US ka pasur politika të djathta me argumentin e rritjes së kërkesë ofertës, nëpërmjet uljes së taksave, me besimin se njerzit do shpenzojnë më shumë duke qënë se kanë më shumë para në xhep. Këto politka i ndoqi Bush II, dhe nuk ka asnjë evidencë që kanë funksionuar.
Përsa i përket shpenzimeve në shëndetësi, në US ato janë të larta sepse ka një numër të madh kompanish sigurimesh, dhe kompanish farmaceutike. Më rastin e parë, shteti e ka më të lehtë për të menaxhuar kostot e insurancës, sepse e ka mbrojtjen nga ligji më të lartë se privati – dhe këtu bie dakort me ty që mund të ndërhyjë shteti për të ulur kostot. Kurse kompanitë farmaceutike në US kanë një përqindje mjaft të lart të shpenzimeve në R&D (research & development) që nuk i ka as Luxemburgu, por as edhe Europa. Po ashtu vlera e ketyre kompanive janë të stimuluara edhe nga patentat dhe investimet e spekulimet në Stock Market. Pra nuk jemi duke krahasuar “apple to apple”.
Je duke i perdorur konceptet e se djathtes e se majtes me shume liberalizem. Investimet shteterore dhe kerkesa agregate jane te Kejnesit jo te se majtes. Ta solla shembullin e Amerikes me infrastrukturat e ngelura prapa Europes, pikerisht per te thene se modeli kejnesian i Europes eshte me eficent. Kur Trampi tha se do investoheshin 1 mije miliard ne infrastrukture tregjet financiare reaguan pozitivisht, pra ekzistonte besimi se ishte levizje e duhur. Pastaj Trampi u terhoq, se ne fakt ia futi kot, pasi s’kishte ku t’i gjente leket,ndersa po ulte taksat per korporatat, po kjo eshte çeshtje tjeter, e rendesishme eshte qe infrastruktura e prapambetur ka nevoje per shtetin dhe tregjet financiare reaguan me besim kejnesian.
Per Luksemburgun u gabova,( perzier listat), Luksemburgu ishte 6.6%, ishte Suedia me 12 % e mesatarja europiane me 9-10 %.
Per barnat mjekesore, Europa ze vendin e pare ne eksportet boterore, vendi i trete USA, vendi i dyte Zvicra (qe eshte nje bythe vend me shpenzime shendetesore 11.7% te GDP-se).
http://www.quotidianosanita.it/scienza-e-farmaci/articolo.php?articolo_id=51662
Brenda Europes, vendi i dyte pas Gjermanise per eksportet e barnave eshte Italia, e cila ne listen e shpenzimeve mjekesore eshte me 9.2% te GDP-se.
Per te rrezuar kete mitin farmaceutik te Amerikes, artikulli thote se Amerika eksporton 46.7 miliard dollare e importon 86.7 miliard dollare.:
Per gli Stati Uniti invece primato assoluto per l’import (86,7 miliardi) e terzo posto per l’export con 46,7 miliardi.
Nderkaq Zvicra eksport 64.8 miliard dollare, pra 40% me shume se Amerika.
Deficenza amerikane ne shpenzimet mjekesore duket e qarte, aq me teper kur ne tregtine e barnave del me deficit prej 40 miliarde dollaresh ( 86.7 mld import – 46.7 mld eksport).
Pra L.A. duket se Europa pergjithesisht e vende te caktuara vecanerisht t’i rrezojne argumentet e taksimit me nje lehtesi qe duhet te te shqetesoje.
Ne Shqiperi cfare ndodh me koncesionet eshte maja e ajzbergut prej 1 miliard dollaresh abuzime qe gjeti KLSH-ja vitin e kaluar. Por keto s’jane gje fare ne krahasim me bastisjen qe i behet vendit nga deficiti tregtar dhe pengimin qe i behet prodhimit ne cdo sektor.
Shihi keto dy zera:
GDP – composition, by sector of origin:
agriculture: 22.6%
industry: 23.8%
services: 53.7%
(2017 est.)
Labor force – by occupation:
agriculture: 41.8%
industry: 11.4%
services: 46.8% (2017 est.)
Bie ne sy qe bujqesia eshte dy here me pak produktive sesa mesatarja dhe 4 here me pak produktive sesa industria. Industria nga ana e saj eshte dy here me produktive sesa sherbimet.
A nuk eshte qartazi ky nje atentat ndaj industrise qe eshte sektori me produktiv i vendit, 2 here me produktiv sesa sherbimet dhe 4 here me produktiv sesa bujqesia ?
Koncesionet jane çikerrima ne krahasim me litarin ne fyt qe po i mbahet industrise, pèr te favorizuar gjithfare importuesish. Nuk jane koncesionet, madje as abuzimi 1 miliarde dollaresh buxhetin e kaluar, por shifra te tilla punesimi dhe rendimenti per punetor, ato qe te bejne te shkulesh floket e te çjerresh faqet.
Nuk e di nqs me kupton problemi eshte struktural, jo pse vjedhin taksat tona sa shemben, por sepse frenojne ekonomine, e mbajne perdhe me kemben ne fyt.
Hyllin,
Nuk thashë eksporte barnash, thashë R&D. Patentat shtrihen edhe në prodimet Europiane. Sa për ta kuptuar, në rang global nga 2001 në 2010 US kryeson me 57% të ilaceve të reja, Zvicra me 26%, Japonia me 18%. Pastaj, nëse do të masësh ndonjë gjë në total prodhimi duhet të jetë tregues më i saktë, jo exportet.
Kurse Trump, nuk u zgjodh me politika të djathta në ekonomi. Infrastruktura ishte prmtim edhe i Obamës. Por shpenzimet buxhetore miratohen nga kongresi, ndaj nuk besoj se ka shance për shpenzime në infrastrukturë.
Kurse për analizën në Shqipëri, bëj kujdes se industria konsiston në sumicën e vetë në shfrytëzimin e lëndëve të para. Nuk është manifaktura dhe prodhimtaria ajo që e nget këtë zë. Kjo është karakteristikë e vëndeve të botës së tretë. Biles, ka një argument që këto të ardhura nuk duhet të llogariten si pjesë e prodhimit GDP, pikërisht për të shmangur një keqkuptim si ky që sapo bëtë ju.
Eksporti tregon vemendjen e peshen qe i jep nje ekonomi sektorit, pra eshte tregues me vlere, me siguri me me vlere sesa numri i ilaceve dhe patentave te reja.
Nuk e kuptova se cfare leximi te GDP-se dhe produktivitetit ben ti dhe ku i gjen keta talente te interpretimit te GDP-se, por per krahasim po te sjell Maqedonine
GDP – composition, by sector of origin:
agriculture: 10%
industry: 30%
services: 60% (2017 est.)
Labor force – by occupation:
agriculture: 16.6%
industry: 29.6%
services: 53.8% (2017 est.)
Ku si shihet Industria jep 30% te GDP-se dhe puneson 29.6% te fuqise punetore, pra ne mesataren e vendit.
ketu ke Bosnjen
GDP – composition, by sector of origin:
agriculture: 7.8%
industry: 26.8%
services: 65.4% (2017 est.)
Labor force – by occupation:
agriculture: 19%
industry: 30%
services: 51% (2017 est.)
Si shihet 30% e fuqise punetore japin 26.8 te GDP-se, pra lehte nen mesataren e produktivitetit te vendit.
Tani t’i mund te nxjerresh teza e kunderteza teorike, kurse une jap shifra dhe krahasime praktike, Me duket se keqkuptimet i kane tezat e kundertezat qe lexon ti, se ky eshte dallimi mes utopise dhe realitetit.
Nje argument tjeter ky qe sapo te solla, se problemi ne Shqiperi eshte me i thelle sesa Ruci, eshte nje vend qe sheh endrra ne diell dhe ku shitet tymi i gomes se makines per temjan.
E kam marrë nga Principles of Microeconomics Ben Bernanke and Robert H. Frank 2001.
Arsyeja se përse nuk duhet të konsiderohet shfrytëzimi i burimeve natyrore në Gross Domestic Product është se burimet natyrore janë të parikuperueshme. Për të mos folur për kostot e shfrytëzimit dhe investimet për rigjenerim ambiental që janë minimale në vëndet e botës së tretë.
Është njësoj si të thuash se meqënëse ke shitur shtëpinë për €100,000 këtë vit (hipotetikisht po flasim) dhe nga rroga ke marrë €20,000 të ardhurat, atëherë të ardhurat e tuaja vjetore janë €120,000. Çfarë është e vërtet, porse vitin tjetër ju prap do keni vetëm €20,000 të ardhurat. Këto para ishin pjesë e kursimeve tuja në formë imobiliare, dhe ashtu mbeten edhe pasi e keni shitur shtëpinë por në formë liquide.
Hyllin,
Me fal se i bera copy paste librit te gabuar me pare eshte Macroeconomics, Andrew B. Abel, Ben S. Bernanke.
Ja ku e ke linkun:
Natural Resources, the Environment, and the National Income Accounts
Nqs argumenti eshte ky i kostove ambjentale dhe shitjes se shtepise, ky eshte muhabet kot, sa per t’u gjendur ne muhabet e per te marre duartrokitje.
Produktiviteti ketu numerohet me shifra, jo me sllogane.
“Kopila janë ata që u bëjnë hile rregullave të lojës, të sistemit që shoqëria ka zgjedhur të ndjek, pavarësisht nëse ky sistem më duket apo jo i drejtë mua, ty apo tjetrit. Kaq.”
Jo eshte me teper se kaq, sistemi SISTEMI (dhe per pasoje percaktimi kush eshte kopili) eshte koncept me i gjere sistemet e lodrimeve shoqerore (magazinat e gjizes) qe mbeshteten tek pelqimet se çfare i duket e drejte njerzve.
Kush i ben hile rregullave te ketij SISTEMI eshte KOPILI, te tjeret pastaj jane kopila te perlyer me gjize sistemesh.
L.A. admiroj komentin tend, me teper sigurine dhe qartesine qe je shprehur, se per konceptet as vete nuk jam aq i sigurte. Ekonomia me duket akoma ne fazen e alkimise ne raport me kimine. Parashkence, ose shkence ne faze fillestare.
Kam vetem nje siguri, qe sfera e politikes me te ekonomise jane te ndryshme edhe si diference niveli. Biznesmeni i politikosur Berluskoni ne fillim dhe tani Trump, jane shenja se keto dy sfera po perzjehen. E nuk di si ta interpretoj kete fenomen.
Psikopati,
Faleminderit për komplimentin.
Nuk e njoh Berluskonin, por Trump nuk është liberal. Përshembull, për mendimin tim Trump ka shumë gjasa të arrijë një marrveshje me Kinën në balancën tregtare sepse ai dhe Xi Jinping flasin të njëjtën gjuhë, atë të tarifave dhe subvencioneve. Problemi është që në strukturën ligjore në US këto ndërhyrje të Trump nuk pranohen, nuk janë të natyrshme, ndaj edhe tarifat po implementohen në emër të ligjeve të “sigurimit kombëtar”. Kjo kuptohet se i ka alarmuar liberalët më shumë sesa demokratët në US. Po të ishte nga krahu i majtë, e djathta do thërriste “Ujku” natë e ditë. Por, ka qëlluar që është i tyri. U ka ngelur dobiçi në derë me një fjalë.
L.A., nuk jemi kuptuar, e ndoshta per kete e kam fajin une qe nuk sqarova me teper, qe Berluskoni dhe Trump kane te perbashket qe jane biznesmene te sukseshme qe braktisin biznesin per tu merre me politike. Sipas tyre sakrifikojne biznesin (ekonomine) per politiken.
Kurse ne kto muhabetet i majte i djathte nuk du me hy fare, vetem per te prish pune jane.
Dakort, edhe një gjë të përbashkët kanë Trump dhe Berluskoni: Televizionin dhe shown, pra manipulimin. Por kjo është një temë tjetër, ndaj edhe ngela tek ekonomia.
Ke pa ti qe qejfi me i madh behet jasht teme, njesoj si lezeti me i madh eshte jashtmoral?