Sa komode është t’ia delegosh gjuhës aktivitetin, të thuash ajo na flet e na radhit si instrument të pushtetit të saj. Doemos ka doza vërtetësie në idenë e Unit të nënshtruar ndaj sistemit komunikativ të komunitetit përkatës, e prapësëprapë “gjuha na flet” është pas gjase slogani më perfid i vetëviktimizimit të një mendësie që e ka kthyer viktimizimin në karrierë ose në atë që letërsia e quan Bildung.

E pakundërshtueshme që gjuha thërret në jetë: diçka e paemërtuar nuk ekziston, pa etiketë s’mund të komunikohet, dhe diçka e pakomunikuar nuk mund të qarkullojë, të krijojë lidhjet e saja e të amalgamohet me ide jashtë vetes. Mirëpo nga ana tjetër, emërtimi kushtëzohet nga nevoja: a i nevojitet një kulture një X a Y emërtim për diçka a dikë? Nëse po, atëherë, në mos herët vonë do t’ia gjej etiketën linguistike. Në këtë rast, ndjenja do e ngjizë formën, diskursi kulturor do e krijojë gjuhën.

Meqë e kemi te ngjyrat, dhe javët e fundit kemi përmendur stilistë italianë, më vjen në mendje Giorgio Armani, i famshëm për krijimin e një nuance të re, e cila mbeti e papërcaktuar fillimisht, derisa dikush propozoi neologjilzmin jo origjinal “grezhë”, për të dhënë përzjerjen mes grisë dhe bezhës që përfaqësonte. Etikimi tradhëton më fshehurazi nevojën e një kulture e të një komuniteti, kur i atashohen vlera normative: për shembull, vite më vonë, kur grezha e Armanit qe bërë e parashikueshme, an old hat, u duk qartë se industria kishte nevojë për të tjera nuanca dhe, sigurisht, jo se vjetërsia ishte cilësi ontologjike e grezhës.

Ngjashëm, historia e Little Tom-it më mësoi mua, që ende nuk kisha parë afrikan a indian me sy, se në këtë dynja kishte njerëz të zinj, dhe se të zinjtë degradoheshin në bodrumet e shoqërisë, aq sa u hiqej edhe e drejta e pronësisë mbi trupin e tyre. Kishte një paradoks këtu: kur trupi me ngjyrë qe kaq inferior pse nuk iu lihej atyre që ua kishte dhënë perëndia, por konfiskohej xhelozisht pikërisht prej përbuzësve? Ç’lidhje kishte lëkura? Ndoshta si grezha, lëkura mbushte nevojën e një mentaliteti që donte ta qarkullonte si kategori më vete, ndër të tjera, për të zbërthyer atë që lëkura përkonturon: natyrën njerëzore.

Kur ndesha komentare rreth teksteve klasike, të cilat e kishin imagjinuar trupin afrikan si mbajtës të një natyre të zgjuar, politikanësh të zotë, madje edhe të thatë, të përmbajtur, melankolik, duke qenë se ekspozimi ndaj diellit ia nxjerr trupit lagështinë dhe i jep qëndrueshmëri, pyeta veten në se kishte ndonjë grimë të këtyre teorive tek Little Tom-i. E qartë, që s’kam mundësi ta verifikoj. As të kundërtën e këtij botëkuptimi gjeo-moral, të cilit Leo Africanus i kundërvihet me një tablo denigruese në Një Histori Gjeografike e Afrikës (1524): xheloza, leshko, të paarsyeshëm, të paditur, e të kapur në rrjetën e pasioneve i përshkruan ai afrikanët. Ekspertë të Rilindjes evropiane thonë se historiografia e Leos, lindur si al-Fāsī në Granada dhe shkolluar në Marok, mbart influencat e historianëve arabë. Ndoshta prandaj Otelloja ka provokuar reagime të kundërta, sepse luhatet mes dualitetit të këtyre përqasjeve: politikanit të suksesshëm dhe xhelozit sylesh.

Në kohën kur spektatorët ndiqnin shkëlqimin dhe shkatërrimin e Otellos, Arapit të Venedikut (1603), në Angli qarkullonin predikime në mbrojtje të drejtësisë së skllavërisë transatlantike. Këto predikime merrnin municion nga interpretime të dyshimta të Biblës e deri atëherë në gjendje latente. Bibla ofronte me historinë e Kamit, djalit të Noeut, një pikënisje nga ku diskriminimi dhe shfrytëzimi i afrikanëve mund të justifikohej si fat i të zinjve, në mos mision për të bardhët, i vulosur prej vetë Hyjit. Sipas këtyre interpretimeve, lëkurzinjtë ishin pasardhës të Kamit, djalit që Noeu mallkoi, sepse ky e kishte parë të atin e dehur lakuriq dhe kishte thirrur vëllezërit e tij, të cilët ndryshe nga Kami, ia mbuluan Noeut lakuriqësinë duke ecur mbrapsht, për të mos e parë në atë gjendje të zbuluar. Noeu e ndërshkoi të birin cipëplasur dhe pasardhësit e tij duke i mallkuar që në jetë të jetëve të ishin shërbëtorët e të tjerëve.

David M. Goldenberg argumenton, pas trembëdhjetë vjetëve punë kërkimore, se në tekstet e hershme biblike e post-biblike nuk gjendet asnjë lidhje mes Kamit, ngjyrës së lëkurës dhe justifikimit të skllavërisë. Vetëm andej nga shekullit i IV, hasen tekstet e para ndër të krishterët sirianë, ku Kami del lëkurerrët. Kjo si pasojë e një keqinterpretimi gjatë kalimit të emrit “Kam” nga forma gojore në atë të shkruar. Nesër mund të dalë (ose mund të ketë dalë që sot) një ekspert tjetër që i relativizon ose kundërshton gjetjet e Goldenberg, por riciklimi i hipotezës së ndërshkimit hyjnor që gërsheton skllavërinë me të qenurin i zi, pikërisht në ato shekuj kur Evropa mbushte barqet e anijeve me afrikanë dhe tregjet kombëtare me mallra të përgjakura, nuk është koincidencë.

A thua të jetë koincidencë që keqinterpretimi i emrit “Kam” riaktivizohet tre shekuj më vonë, në shekullin e VII, si provë pamore e mallkimit të dyfishtë që e përkufizon skallëvërinë si sine qua non të ngjyrës së zezë? Ky është pikërisht shekulli që dëshmoi fillimin e zgjerimit të territoreve arabe si edhe rritjen e ndjeshme të skllavërimit të afrikanëve. Ndonëse fillimisht lidhja e dyfishtë e ngjyrës me skllavërinë ndeshet në tekste islamike, përhapja e sa vijon edhe në ato të krishterëve sirianë.

Shoh paralele mes këtij përkthimi të gabuar dhe krijimit të fjalës “kanibal”, në origjinë përdorur për të përshkruar banorët e Antilës, të cilët i futi në historinë e njerëzimit ditari i Kristofor Kolombit, kundra bindjes së këtij, si antropofagë, njerëz që hanë njerëz. Në fakt, njerëzimit nuk i ka arritur origjinali i ditarit, por edhe po t’i kishte, aty do ndeshnim vetëm raportimin e një raportimi, fjalët e indianëve që shoqëronin Kolombin, të përkthyera nga një gjuhë që detari evropian njihte veç prej gjashtë javësh. Përshkrimin e indianëve, se ishujt e Karibeve i zotëronin njerëz-ngrënës, edhe Kolombi vetë, siç e kam lexuar në Colonial Encouters: Europe and the Caribbean 1429-1797 (1992) të Peter Hulme, i mori me rezerva dhe i raportonte si fjalët e të tjerëve.

Aq më tepër, sepse Kolombi e perceptonte veten jo duke prekur brigjet e Botës së Re, por asaj të vjetrës, së largët Lindore, ku priste të shihte me sytë e tij ushtarët legjendarë të Kan-it të Madh, për të cilët Marco Polo kishte hedhur farën e kureshtjes. Kështu që në gjenezë, konkurruan dy referentë për etiketën e kanibalit, të dy fantastikë: ushtarët e Kanit që kërkonte Kolombi dhe njerëz-ngrënësit që ndoshta imagjinonin indianët (Hulme 22). E megjithë dyshimet e Kolombit ndaj antropofagëve dhe këmbënguljen e tij të përsëritur se “Canibat” nuk ishin askush tjetër përveç se njerëzit e Kan-it të Madh, konkursin në repertorin gjuhësor të Perëndimit e fitoi kanibali njeri-ngrënës, a thua sikur për këtë fantazi diskursi imperialist kishte kaq nevojë, sa paraprakisht ia kishte gdhendur vendin fjalës ku ajo mund të ulej këmbëkryq.

[fund]