Është vetëm një ngjarja të cilën shqiptarët, si rrallë herë, do binin dakord ta konsideronin më të rëndësishmen e vitit që po mbyllim: 100-vjetori i pavarësisë. Nuk po e shkruaj me të madhe në këtë rast, sepse nuk po e përdor në kuptimin e festës apo një ngjarjeje ikonike, por në kuptimin e procesit që të bën të pavarur dhe ushtrimit të konditës së të qenit i pavarur në jetën e përditshme. Do doja shumë që, sa herë njerëzit e përdornin këtë fjalë, ta shfrynin nga pompoziteti qesharak që politika jonë (e mbështetur shpesh nga mediat) i dha për një vit rresht, dhe e bëri kala në nëntor. Nëse e kuptojmë në variantin e saj me gërmë të vogël, ndoshta do ndihemi vërtet të pavarur dhe ndoshta këta 100 vjet do dukeshin shumë më kuptimplotë sesa u dëshmuan në paradat dhe dyndjet masive në nëntor, kur shqiptarët zunë me flamur, jo veç dritaret, por edhe sytë e vet.
Fund-viti është i rëndësishëm edhe sepse, tamam atëherë, shumë prej nesh e mbajnë pak vrapin dhe i falin disa çaste reflektimit të asaj që ka ndodhur gjatë vitit. Festimet e Pavarësisë meritojnë një reflektim popullor këto ditë, atë reflektim që na shpëtoi pa bërë në nëntor, kur treguam rishtaz se nuk kemi harruar të turremi krenarë, por pa krye mbi supe. Tani kur pritet që shirat e dimrit të shpëlajnë të kuqtë e Pavarësisë, mendoj rishtaz përse u dynd njerëzia për në Vlorë sikur diçka kuptimplote sapo kish ndodhur; përse qendra e Tiranës u nis si nuse naziste dhe më pas u konsumua popullarisht si e zbukuruar dhe atdhetare; përse u ri-përjetua emulacioni socialist i ngritur mbi bosh si në ditët e veta më të këqia, me fletëlavdërime e deklamime susksesi individual e masiv të stisura, pa reagimin kritik të njerëzve. Dhe kjo nuk është një “përse” në kuptimin mohor, apo të qortimit. Është kuptimi origjinal i fjalës, ai që përdoret kur do të marrësh vesh se çfarë ndodh. Vërtet përpiqem të kuptoj çfarë e shkaktoi histerinë kolektive të nëntorit dhe verbërinë e vanitetin e njerëzve që duhet të ishin tashmë të imunizuar.
Nga fundi i nëntorit kur si zakonisht flisja në skype me time më, “pavarësia” ishte në ajër. Mbesa ime që s’i kish bërë ende tre vjet, një mëngjes këndonte “xhamadani vija-vija, është Kosova, është Shqipëria”. Pyeta ku e kish mësuar këngën, dhe më thanë “në kopsht”. Ato muaj mësime të tilla “patriotike” kishin zënë të gjitha programet shkollore dhe ndihej qartë e zëshëm në të gjitha transmetimet telelvizive ku tufa të rinjsh të ekzaltuar bënin shenja shqiponjash me të njëjtin eksitim e krenari që do demonstronin gjeste me gishta të tipit hip-hop apo rap. Politikanët, institucionet, mediat ia kishin dalë jo veç të prodhonin një psikologji masive që e shihte festimin e 100-vjetorit të pavarësisë si ngjarjen më të madhe të këtyre 100 vjetëve, por edhe si një ngjarje ‘cool’ për të gjitha moshat, edhe si një revolucion që për herë të parë i lidhte gjithë shqiptarët në diçka të re që më parë s’e kishin pasur, edhe si një premisë që krijonte mundësinë e përdorimit të justifikuar të termit “Shqipëri etnike” apo “e Madhe”, edhe si një alibi për të sjellë në diskutimin publik diskurse deri tashmë fajtore të tipit “çfarë ishte e jona, mbetet e jona”, edhe si rast për t’u ankuar për padrejtësitë e bëra para 100 vjetësh e më pas, e për t’u justifikuar me to për mungesën e ecjes përpara. Shkurt: gjithë energjitë tona në një moment të tillë nuk ishin drejtuar drejt reflektimit kritik, një epifanie të mundshme dhe ndërtimit të diçkaje të re kur ekzistonte një momentum për të, por ishin një masturbim total dhe pa fryt që jo vetëm nuk rezulton në kënaqësi e çlirim, por të lë të lënduar e gjytyrym për disa javë rresht. Pa e kuptuar shqiptarët po bindnin veten se kjo ish rruga për t’u fuqizuar shpirtërisht dhe rikrijuar identitetin e munguar: po të rrahësh gjoksin, do me thënë që ke një gjoks e që ke edhe arsye për ta rrahur. Gjoksin në fakt rrahën të mëdhenj e të vegjël, të shkolluar e analfabetë. Pak kush u ndal të merret me historinë e vërtetë të asaj që ka ndodhur këta 100 vjet, pak kush ndër ne e konceptoi 100-vjetorin si një vit për t’u njohur me aq figura të fshira, të harruara, të deformuara nga historia, të bëra idhuj perfektë e jo-njerëzorë, për të parë çfarë kemi arritur ne si grup në këta 100 vjet (dhe këtu sigurisht nuk u referohem alibive të përdorura, si futjes në NATO apo rikonsiderimit të figurës së Ahmet Zogut), dhe sidomos çfarë NUK kemi arritur e PËRSE jemi mbrapa dhe ende veçanërisht të varfër e të paditur. Të rinjtë brohoritës e njohin aq pak historinë e vërtetë, e ky vit i duhej dedikuar njohjes. Festimi i pavarësisë do kish qenë pak më i heshtur ashtu, por më i bukur dhe ndërtues, dhe do kish pasur më pak shanse të përdorej si fushatë elektorale nga politika shqiptare me Berishën & Co në krye.
Të nesërmen e ditës kur mbesa ime këndonte bashkë me tim atë këngën e xhamadanit dhe korrigjonte gjyshin e vet krenar për mbesën atdhetare “Po jo ‘Shqipnia”, o gjyshi, po ‘Shqipëria’”, fola prapë me mamin dhe e pashë mbeskën që sillej përsëri nëpër dhomë teksa televizori ishte ndezur. Në një pikë të caktuar e vogla nisi të bërtiste me një kadencë tipike brohoritjeje: FLA-MU-RI, FLA-MU-RI. Pyeta mamin përse. Mami e justifikoi menjëherë: “ah… sapo pa një flamur në televizor, dhe këto ditë sapo sheh flamur, bërtet, duartroket e gëzohet kështu, se i kanë mësuar në kopsht”. Reagimi i mbesës sime të vogël ndaj flamurit pavllovian ato ditë dukej një fakt i trishtueshëm aspak i kufizuar ndër tre-vjeçarë, ashtu si të gjitha absurditetet e tjera formale, që nga veshjet me flamur të nudove njerëzore dhe ndërtesave, deri tek rritjet e mustaqeve, rrugëtimet më këmbë drejt Vlorës, rendjet me flamuj kuq e zi nëpër qytetet e mëdha të botës, eksitimi gëzues por pa kuptim i njerëzve, dyndjet masive turravrap për në Vlorë, prolifikimi i qytetarëve të shquar (të vdekur e të gjallë) dhe nderimi fals i tyre, ngjirrja e politikanëve, dhe megafoni propagandistik mediatik që ishte në krye të zhurmës ashtu si ia donte puna. Shqiptarët dëshmuan një rast klasik e tipik të situatës “Shumë zhurmë për asgjë”.
Të kuptohemi: unë nuk kam asgjë kundër festimit. Gjithashtu, vlerësoj dhe respektoj pavarësinë e çdo grupi që dëshiron të jetë i pavarur. Nuk ka dyshim që festa e pavarësisë për çdo vend është kuptimplote: është dëshmi lufte këmbëngulëse, është edhe fat e kombinim rrethanash të volitshme në kohën e duhur. Ajo celebron të shkuarën, njerëz largpamës e të përkushtuar që kanë punuar fort e kanë bërë sakrifica për të pasur një botë më të mirë për gjithë grupin të cilit i përkasin. Celebron edhe të ardhmen dhe u kujton pjesëtarëve më të rinj të grupit se pavarësia është e vyer dhe duhet punë për ta mbajtur dhe sidomos për t’i dhënë kuptim. Që të ndiesh në mënyrë të prekshme vlerën e të qenit të pavarur, mund të bësh një krahasim të thjeshtë me një tjetër grup etnik që mëton të jetë i pavarur politikisht, por në fakt jeton në varësinë e strukturave shtetërore kontrolluar nga një tjetër grup etnik, struktura ku nuk përfaqësohet demokratikisht ose edhe shtypet. Si shembull mund të marrim kurdët në Turqi (dhe jo vetëm atje) ose palestinezët e nëpërkëmbur në vendin e vet. Ose edhe më qartë shfaqet vlera e pavarësisë kur kujtojmë kosovarët dhe gjendjen e tyre deri para pak vjetësh. Në rastin e pavarësisë së Kosovës në shkurtin e 2008-ës, pas një periudhe të gjatë keqtrajtimi e abuzimi, shtrëngimesh e lëshimesh, vrasjesh e lëndimesh, entuziazmi dhe festimi i çmendur i kosovarëve dhe gjithë shqiptarëve pati kuptim të padiskutueshëm. Por një lloj feste e tillë sot, edhe për Kosovën do ishte boshe. Ka vetëm katër vjet Kosova, është e re, e megjithatë vlera që u ka dhënë këtyre katër vjetëve dhe kultura shtetërore ka qenë e mbrapshtë e duhet parë në mënyrë shumë kritike. Aq më shumë do parë kështu 100-vjetëshi i shqiptarëve: jemi një shtet që ka pasur e ka një thes me probleme dhe ndonjë arritje, dhe jo e kundërta. Do kuptoja edhe mbajtjen e flamurit shqiptar në shtëpitë e Kosovës për hir të historisë së këtyre 100 vjetëve kur flamuri u keqtrajtua simbolikisht nga institucionet e kontrolluara prej Serbisë; madje edhe në këto katër vjet, kur, në një farë mënyre, flamuri iu mohua kosovarëve për së dyti. Po ashtu do shihja me simpati lirinë për mbajtjen e flamurit nga shqiptarët e Maqedonisë për të njëjtën arsye: ai flamur bëhet shprehje e një lirie dhe barazie qytetare të munguar dhe të aspiruar. E kuptoj edhe nëpër shtëpitë e qytezës siqiliane Piana degli Albanesi ku i tregohet botës dhe turistëve, po ashtu simbolikisht, se kanë të bëjnë me një popullsi që mban me dashuri multietnicitetin e vet, që është pak më e ndryshme se ajo përreth, se ka një gjuhë dhe një histori pak të ndryshme, e pse jo, edhe si komoditet kulturor. Por rilindja e flamurit në nëntor si akt privat ndër ballkonet e apartamenteve shqiptare nuk mund të ishte veçse një hap mbrapa, kryesisht sepse është një akt i zhveshur nga çdo lloj kuptimi progresiv dhe dëshmon ose budallallepsjen nacionaliste, ose mungesën e vlerave të tjera të qenësishme krenari-dhënëse brenda grupit. Mbetet të shqyrtohet disi kjo çështja e krenarisë: a iu rikthyen shqiptarët flamurit (dhe gjithe diskurseve qe lidhen me të) që të dëshmonin se kanë krenari kombëtare? Po krenari kombëtare për cilat arritje, dhe kujt i drejtohej kjo paradë e kjo lloj dëshmie? Armikut të jashtëm? Nëse duam t’u tregojmë fqinjëve dhe botës se nuk jemi “racë e keqe” siç kujtojnë ata, nuk ua mbushim mendjen me shkundje flamurësh, por me vepra e suksese. Dhe festimet e 100-vjetorit mund të kishin shërbyer pikërisht për të propozuar një kulturë ndërtuese dhe krijimin e një grupi koheziv të respektuar nga brenda e nga jashtë grupit. Kjo dashuria e vonuar me flamurin është vetëm në shërbim të dritëshkurtëve, dhe ndjenja pozitive që mund t’u japë flamuri në vetvete brezave të rinj të shqiptarëve, nuk ka jetë, në mos pastë potenciale fashistizuese. Dashuritë me flamurin në vetvete janë pa vlerë jo vetëm për shqiptarët, por për këdo; janë pa vlerë edhe për amerikanët aq të mësuar me flamurin tek porta, dhe ndoshta me shumë më shumë arsye për t’u krenuar e vetë-lëvduar sesa ne.
Mënyra se si u përdor dhe u festua pavarësia e shqiptarëve në nëtor tregoi se këta 100 vjet nuk kanë mjaftuar për të na bërë vërtet të pavarur, se lehtësisht na fusin trutë e gomarit, se ende rendim të maskojmë mangësitë e problemet tona me ekzaltime masive të tipit komunist, dhe dalim vullnetarë aktivë të vetëmashtrimit. Ne zemë sytë dhe, si struci, mendojmë se nuk na sheh dot kush. Parë nga perspektiva e këtij fundviti, mënyra se si festuam 100 vjetët e pavarësisë sonë qe qesharake dhe e dëshpëruar. Dëshmuam rishtaz fazën fëmijënore të aftësisë sonë për të qenë realistë, kritikë dhe refektues. Dhe e gjitha kjo nuk zhbëhet apo bëhet e pavërtetë vetëm sepse disa zëra kontrollues në media pretendojnë të kundërtën. Henri Çili përfundon se nacionalizmi, ndryshe nga si “është krijuar ideja”, na u forcoka çdo ditë, dhe prova për këtë është mënyra se si shqiptarët festuan 100-vjetorin. Ose se është cool të jesh nacionalist, në të kundërt me sa “është krijuar ideja se është trendy të jesh kundër festimeve të pavarësisë”. Logjika e Çilit edhe kësaj radhe është e çalë: reagimi i shqiptarëve për 100 vjetorin e pavarësisë nuk vërteton asgjë; dhe, edhe sikur të ishte provë për përgjithësimet e Çilit, nuk do të thoshte aspak që reagimi popullor në vetvete, shërben edhe si përligjje e të qenit akt i drejtë. Është gjynah që publiku të blerë këtë manipulim logjik shitur si kurë progresive për dekonstruktimin e kulturave dominuese. Kjo bëhet në shumë prej copave të ciklit “Është krijuar ideja…”. Në fakt, shkrime të tilla u japin mbështetje e fuqi pikërisht grupeve që dominojnë politikën shqiptare, e, më shumë se kujtdo, Sali Berishës. Ky i fundit po e luan me shumë sukses kartën e bashkimit të gjithë shqiptarëve, dhe vërtet mund të ngelet në fuqi edhe për shumë vjet akoma po e lanë ta luajë pa ndërhyrje. Dhe cili politikan do guxonte t’i kundërvihej direkt në këtë manovrën e tij patriotike? Vetëm mediat mund t’ia zhvlerësojnë këtë kartë-çelës që do ta përdorë rishtaz kundër nesh. Por jo duke thënë se pavarësia s’ka vlerë, ose se s’duhet festuar, dhe as se shqiptarët s’duhet të bashkohen, por duke i analizuar me realizëm dhe duke përdorur një logjikë historike e kritike që i zhvesh këto koncepte nga vlerat e tyre të mbishtuara dhe i bën të kapshme, operative, reale për njerëzit. Në këtë mënyrë koncepte të tilla do humbisnin aftësinë e vet manipuluese.
Mund te jem anormal, po per mua feste do te thote gezim, hare, lenie menjane e halleve.
Ndersa ne ditet jofestive them se mund te reflektohet.
Ne ditet festive njeriu ka vetem nje Zot, te cilit duhet t’i falet, Dionisin-Bakun.
Ketu po na thua qe nuk e perjetove si ‘festen tende’, dhe ke qejf te moralizosh ata qe e konceptuan dhe e perjetuan si feste.
Ka diçka te mbrapshte tek moralizimi i te varferit kur feston apo qofte atij qe ka bere gabime. Baku eshte Zoti i te gjitheve, pa kurrfare dallimi e diskriminimi.
Shqiptaret kremtuan njeshmerine dhe veçanshmerine e tyre shpirterore e pohuan deshiren per njeshmeri dhe veçanshmeri fizike, qe permbushet vetem ne Shqiperine etnike, si shtet i gjithe shqiptareve.
Qenia shqiptare qe kerkon te qenit apo entin e vet, esenca shqiptare qe kerkon ekzistencen e vet.
Ketu nuk eshte çeshtje te drejte kombetare, kemi nje te drejte ontologjike, qe eshte edhe vete burimi i moralit.
Kemi edhe themelin ontologjik te vete se drejtes.
Kur ne pohojme njeshmerine dhe veçanshmerine kombetare, pohojme te drejten tone per te thene, ne e dime ç’eshte e mire per ne dhe kjo qe kerkojme eshte e mire per ne.
Pra, pavaresisht se ç’ere ideologjike fryn ne bote, pavaresisht se ç’thote e drejta nderkombetare, Fuqite e Medha apo vete Zoti, ne pohojme se themeli i te drejtave tona eshte brenda nesh.
Ky eshte ndergjegjesim i te qenit per qenien, i ekzistences per esencen.
Nga ky çast ne prodhojme moralin tone.
Nga ky çast nuk na intereson morali i huaj dhe as moralizuesit.
Shqiptaret per 100 vjetor dhane nje shenje pjekurie te pashembullt ne historine kombetare, tani te gjithe e dine qe ne jo vetem e dime ç’eshte e mire per ne, por e pohojme pa frike, madje edhe e festojme ne menyre spektakolare.
Shkrimi më lart nuk m’u duk se merrej aq me festën dhe të drejtën e shenjtë e gjithkujt për të festuar, sesa me kapjen peng të festës nga politika dhe imponimin e të festuarit si një shenjë e disiplinimit të turmave përballë autoritetit kombëtarist totemik.
Shkrimi kap shume tematika qe mund te trajtohen edhe veçmas.
Une e pashe te udhes te merresha me çeshtjen e moralizmit te te varferit apo atij qe ka bere gabime:
– Aq më shumë do parë kështu 100-vjetëshi i shqiptarëve: jemi një shtet që ka pasur e ka një thes me probleme dhe ndonjë arritje, dhe jo e kundërta.
Po ashtu edhe me çeshtjen e festes si akt individual:
– Por rilindja e flamurit në nëntor si akt privat ndër ballkonet e apartamenteve shqiptare nuk mund të ishte veçse një hap mbrapa, kryesisht sepse është një akt i zhveshur nga çdo lloj kuptimi progresiv dhe dëshmon ose budallallepsjen nacionaliste, ose mungesën e vlerave të tjera të qenësishme krenari-dhënëse brenda grupit.
Xha xha, nuk besoj se ka shqiptar qe e sheh historine e shtetit shqiptar si histori suksesesh te njepasnjeshme.
Mua nuk me duket e drejte qe festa te konceptohet si kremtim i arritjeve madhore. Filozofia e festes eshte mbledhja e njerezve, te ndjerit bashkesi, forcimi i marredhenieve shoqerore.
Ka disa probleme kjo perqasja, e cila tek Lubonja arrin ne kete pike:
– Njeriu kitsch, qoftë ky artisti apo shijuesi i artit të tij, pretendon se gjithkush ka shijet e veta dhe të drejtën për t’i shijuar ato, prandaj dhe askush nuk ka pse t’i ndërhyjë.
Ketu jo vetem kemi perpjekjen per te imponuar subjektiven, duke skualifikuar subjektiven e Tjetrit, si budallepsje apo kitsch, qe eshte nje gje e zakonshme, por edhe mohimin e Bakut ne emer te racionalitetit, pikerisht ne diten e Bakut.
Pra ketu, nuk kemi me thjesht nje beteje ndaj tjetrit, subjektivitetit te tij, por beteje ndaj Njeriut.
Ne fakt, nuk eshte shume e veshtire, te nxjerresh nga nje perqasje e tille cenimin e te drejtave te njeriut.
Une mund ta kuptoja po te hidhet si nje provokim per te nxjerre ne pah demet nga ekzagjerimi, por perseri jo per diten e Bakut, i cili eshte hyji i ekzagjerimit.
Baku eshte hyj interesant, dihet qe ndiqej shume nga femrat dhe pikerisht per shkak te faktit qe ato ndjeheshin krejtesisht te dhunuara ne subjektivitetin e tyre.
Pra, çasti i ekzagjerimit ne dite feste nuk eshte thjesht akt çlirimi, por akti i shfaqjes se subjektivitetit dhe si thashe me lart ndergjegjesimi se e drejta eshte brenda nesh.
Ekzagjerimi me i rendomte ne raste festash eshte pija me tepri, me te cilen shoqerohet edhe figura e Bakut.
Eshte pija me tepri,per shkak te efekteve te pijes, pikerisht per te evituar ate moralin qe e mban ekzistencen tone peng te atij realiteti, pra per te afruar esencen me ekzistencen dhe vetiu per te qene vete prodhues morali.
Per mua, analiza e ekzagjerimit gjate festimeve, mund te kuptohet nepermjet Bakut dhe forces se tij per te kontestuar nje moral te caktuar.
Madje vete reaksioni moral ndaj festes, tregon qarte se problemi eshte i natyres morale, ato tela ka prekur.
Sikur të mos e kishe të mbushur kokën me bajga racizmi, do kishe qenë një ideolog i mirë tradicional i të djathtës.
Presja nuk flet, apo më mirë, nuk përqëndrohet vetëm tek momenti dhe momentumi i festës, apo venerimi i Bakut. Që besoj se nuk tu kujtua rastësisht, apo jo? Pas dehjes nga Pani, apo nga Baku, çfarë u bë? Kërkohet një element gjithnjë rëndom mungues nëpër analiza shtypi dhe shkrime në media, për situatën në të cilën ndodhet Shqipëria, parë gjithnjë nga syri kritik. Mungesa është kaq e dukshme sa është e ligjshme ulërritja mbi të.
Pas dehjes, përsëri të esëlluar, madje me detyrim të tillë, se nuk do pimë verë e bar përditë, shfaqen disa pyetje legjitime.
– Pse përsëri të vonuar dhe në vend të fundit në Evropë?
– Pse na i mbylli dyert Perëndimi?
– Pse demokracia është në nivele kaq të ulëta në Shqipëri, dhe abuzimi me pushtetin ka marrë përmasa gjigande?
Vera e Bakut për këto pyetje, nuk të jep asnjë përgjigje. Ngushëllim po. Po që kur u bëre me të dobëtin ti, sa të ligjërosh ngushëllimin?
Julius, unë do të mundohem t’u përgjigjem, sipas perceptimit tim, pyetjeve që ti i ke shtruar Hyllinit.
1- Sepse sa herë që duhen bërë reformat që kërkon Europa, një palë përpiqet të personalizoj suksesin që derivon (opo mund të derivojë) nga kryerja e reformave. Ndërsa pala tjetër, me frikën e kryerja e reformave favorizon indirekt palën në pushtet, fut shkopinjtë ndër rrota, duke parë po aq larg saç shikon edhe një urith në mesditë.
2- Mendoj për moskryerje reformash. Por në të vërtetë, unë personalisht mendoj se, ne ende nuk e meritojmë të futemi në Europë. Shoh si pengesa, nivelin mesatar të popullatës, se si arsyeton popullata (edhe pse nuk njoh nivelin mesatar të të gjjithë vendeve europiane). Mungesë të institucioneve të pavaruara, për të cilat palët politike deri sa po flasim nuk kanë bërë asgjë për t’i përmirësuar. Në të kundërt, mundohen të gjejnë vrima, apo edhe të krijojnë vrima të paqenë, në legjislacionin që i rregullon, për t’i shfrytëzuar në favor të interesave politike apo personale. Mungesë koherence dhe integriteti, dhe kjo jo vetëm tek politika por edhe tek (ish) përfaqësues të shoq. civile, që kanë tradhëtuar besimin që populli rezervonte për ta. Nga ana morale, këta mund të quhen edhe sabotatorë, apo oportunistë (kujtoj rastin emblematik, të E.Velisë – por ky nuk është i vetmi, ka plot shokë). etj etj.
3-Abuzimi me pushtetin? Po të gjithë, nëse e vrasin pak mendjen, mund të mbërrijnë vetë tek përgjigjia. Abuzohet sepse nuk ka ndëshkim. Lidhet, sërisht, me mungesën e institucioneve të pavarura. Të gjykatave, prokurorisë, dhe po ashtu edhe të mediave, që janë të rreshtuara po politikisht – si të thuash balancojnë njra tjetrën me moralizmat që i bëjnë palëve reciprokisht. Pa harruar ndryshimet kushtetuese dhe të kodit elektoral të vitit 2008. (Këtë të fundit, e shoh edhe si shkaktaren kryesore të krizave të vazhdueshme politike, edhe mes kompetencave të institucioneve të kohëve të fundit.).
Si fillim, përpara se të hyjmë në ndonjë lloj marrëdhënie komunikimi, ti më ke borxh të më kërkosh falje, për të gjitha epitetet që ke shkruar në adresë time.
Paske kuptuar krejt te kunderten, megjithese u perpoqa te jem sa me i qarte.
I dobeti eshte privuar nga subjektiviteti, ai privim eshte edhe arsyeja pse ka per te ngelur i dobet, derisa te rebelohet e te thote, ‘une dua kete gje se kjo eshte e mire per mua’.
Krahasoje me adoleshentin, qe fillon e vendos vete ç’eshte e mire per te, duke u perplasur gjithe diten me autoritetet qe jane mesuar te vendosin ç’eshte e mire per te.
Bashke me subjektivitetin vjen vullneti i lire dhe marrja persiper e pergjegjesive dhe logjikisht perpjekja per te shtuar aftesite ne menyre qe t’i beje balle pergjegjesive e zgjedhjeve.
Aftesite shtohen kur nevojiten, nevojiten kur duhen perballuar pergjegjesite, te cilat jane me te medha, sa me shume jane produkt i zgjedhjeve individuale.
Pra, çasti i Bakut, nuk eshte çasti i pijanecit, qe te nesermen thote dite e re, gote e re, por çasti i ndergjegjesimit per te drejtat dhe pohimi me force.
Edhe shqiptaret nuk eshte se te nesermen, nxoren ne ballkon nje flamur te ri, qe ta benin si pijaneci.
Pyetje legjitime ka plot, pergjigjet duhet t’i japin kokat, se ate detyre kane.
Te pyesesh ate robin e thjeshte qe ka vene flamurin tek ballkoni, eshte si te presesh pergjigje nga zemra, biçipiti, sqetulla apo me nder teje, bytha.
Ka festa qe ne i konsiderojme si te rena nga qielli, dhe i festojme privatisht se ekzistojne qe te na bejne te festojme (ditelindjet, Viti i Ri etj). Ka te tjera qe jane festa te ndertuara (edhe ato te parat jane, por tani flas per ate lloj konstruktimi social qe eshte i dukshem per kedo) shoqerisht e politikisht nga siper per kedo. Keto lloj festash ‘celebrohen’ me shume sesa festohen. Individi di te mbaje distance me to, ashtu si edhe grupi i individeve. Kemi pas festuar keshtu psh ‘1 majet’. Festojme tani Pavaresine dhe Clirimin. Keto festa jane ndryshe nga te parat, dhe individi eshte mendimtar me shume sesa emocional. Pavaresine ketij viti shqiptareve ia nderruan ne thelb dhe ngadale, dhe ia dhane ta hane si feste te tipit te pare, kur ishte e tipit te dyte. Dhe ata e hengren dhe tani duhet te jetojne me te. Shpresoj te mos e bejne zakon, dhe as te mos i mbushin mendjen vetes se hengren dicka qe u pelqeu.(Per mua kjo eshte sikur te te perdhunojne e, me pas, kur nuk ia del psikologjikisht te dalesh nga trauma, i mbush mendjen vetes se ne fakt bere dashuri) Degjova sot kryeparalamentaren tone te thoshte madje se kjo ishte edhe arritja me e madhe e 2012… pra se shqiptaret na paskan kuptuar (sepse festuar) se qejf eshte shqiptaria! Arsyet qe ti jep Hyllin, nuk justifikojne konsumimin privat te festes. Bashkimi i gjithe shqiptareve ne nje shtet ne vetvete mua nuk me duket aspak mekat si teme abstrakte, por si teme reale me duket nje idiotesi e papare, sepse eshte e stisur: e pjelle nga mendje te semura ne rastin me te mire, dhe manipulim politik ne rastin me te keq. Ky rasti me i keq ishte arsyeja e gjullurdise se 28 nentorit.
Sa per Bakun, une atij i rri ne preher ne dite festash e jofestash, kur me do e kur me shtyn tutje, kur me thone te festoj e kur me thone se s’duhet. S’e kisha me Bakun dhe as me barkun.
Gjysh-stergjyshet tona dinin datelindjen konvencionale te Krishtit, por jo te tyren.
Historikisht, kalendari festiv perfshinte vetem festa te bashkesise (ku hyn edhe Viti i Ri).
Festa perkujtimore ka hyre shume vone ne sferen private dhe per fat te keq nga atomizimi social jane kthyer ne festa boshe, madje per ndokend datelindja eshte kthyer ne dite te parehatshme
Shqiptareve nuk u nderroi kush gje, politikanet parazituan mbi kete feste, meqe eshte historike ne te gjitha kuptimet dhe dihet qe politika ushqehet me historine.
Ne fund te fundit, as politikanet s’kane ndonje faj se ua kerkon profesioni, i cili nuk eshte i jashteligjshem. Per aq sa politikanet kane parazituar mbi festen, pa thyer ligjet, jane te pafajshem.
Ndersa aspekti moral i fajit eshte subjektiv, nqs nuk vendosim nje sistem moral si reference te perbashket, qe te na sherbeje si gjeometrise sistemi euklidian.. Por kete vullnet kompromisi nuk e shoh tek ti, prandaj diskutimi mbi aspektin moral me duket i padenje, sepse nuk ka per te rrokur ndonje te vertete morale.
”Arsyet qe ti jep Hyllin, nuk justifikojne konsumimin privat te festes. Bashkimi i gjithe shqiptareve ne nje shtet ne vetvete mua nuk me duket aspak mekat si teme abstrakte, por si teme reale me duket nje idiotesi e papare, sepse eshte e stisur: e pjelle nga mendje te semura ne rastin me te mire, dhe manipulim politik ne rastin me te keq.”’
Ketu doja te ndaloja pak si gjate.
Ne radhe te pare, nuk e mora vesh pse arsyet qe dhashe nuk e justifikojne, sepse nuk pashe ndonje kunderargumentim. E vetmja gje qe kam eshte skualifikimi i argumentimit tim me nje pohim mohues.
Megjithate une vetem sa e kam zgjidhur thesin tim dhe durim paç deri sa ta zbraz.
Raportet mes shtetit dhe etnise, jane antike e te perjetshme. Para epokes moderne, shteti e shihte etnine si nje thes nga mund te merrte gjithçka sipas nevojave te veta, gjuhen, shtresen aristokratike, klerin, ushtaret etj.
Ne kohen e sotme, raportet ndryshuan, etnite e shohin shtetin si nje thes nga mund te marrin gjithçka qe u duhet per nevojat e veta.
Me pare shteti dominonte mbi etnite, tani etnite dominojne mbi shtetin. Sa me efektiv eshte dominimi i nje etnie mbi shtetin, aq me efektiv eshte edhe dominimi i asaj etnie mbi etnite e tjera qe mund te kete shteti, sepse tashme ka ne dore shtetin.
Me pare sa me efektiv ishte dominimi i shtetit mbi etnite, aq me efektive ishte edhe zhdukja e etnive ne favor te asaj nga thesi i se ciles shteti kish marre gjuhen, aristokracine, klerin etj.
Pra, ne te dyja rastet ekzistenca e shume etnive brenda nje shteti, sjell dobesimin deri ne zhdukje te shume etnive, ne varesi te efektivitetit te dominiminit te shtetit mbi etnite apo etnise mbi shtetin.
Tani, e drejta e popujve per ekzistence, rrjedhimisht etnive, se etnia eshte automatikisht popull, nuk eshte vetem nje e drejte e pamohueshme sipas x,y,z karte, por sidomos nje arritje e jashtezakonshme e arsyes dhe moralit njerezor.
Me pare, ne baze te se drejtes se forces, qe ka sunduar e pathyeshme ne mendesine e njeriut, si e drejte natyrore, nje popull mund te ekzistonte ose jo.
Tani jo me.
Megjithate, per shkak te raporteve te sipermendura mes shtetit dhe etnise, kjo e drejte e popujve, rrjedhimisht etnive, per ekzistence, nuk mund te permbushet dot.
Prandaj, e vetmja menyre qe shteti te mos zhduke etnite, eshte qe çdo etni te kete shtetin e vet.
Ky eshte modeli ideal, ku mund te permbushet pa me te voglin dyshim e drejta e popujve per ekzistence. Ne kete model merret parasysh edhe e drejta e pakicave qe historia ka krijuar, si pjese integrale e funksionimit te modelit.
Cdo model tjeter, ka vertetim historik, dmth empirik, pra shkencor, se sjell zhdukje etnish.
Te vijme konkretisht tek shqiptaret.
E drejta e tyre per ekzistence, çon ne modelin e sipermendur, pra ne krijimin e nje shteti per te gjithe shqiptaret etnike.
Ky eshte guri i pare i themelit te Shqiperise Etnike, e drejta e pamohueshme, universale per ekzistence, kjo arritje madheshtore e arsyes dhe moralit njerezor.
Mandej themeli mbushet me gure te tjere, ngrihet muret dhe hidhet çatia, por arsyeja me kuptimplote dhe njekohesisht shkaku fillestar i Shqiperise etnike, gjendet ne çdo karte universale te te drejtave te njeriut.
Te jesh aktivist i te drejtave te njeriut, do te thote edhe te jesh per Shqiperine Etnike.
Pra, ne kete kendveshtrim festa e 100 vjetorit, eshte per t’u pare edhe si feste e te drejtave te njeriut e çdokush qe tundi me ekzagjerim nje flamur, si hero modern i te drejtave te njeriut, njesoj si ato grate greke qe ndiqnin nga pas Bakun, ato ishin heroinat antike te te drejtave te njeriut.
Ne te dyja rastet, pak rendesi ka motivi i heronjve dhe heroinave ne fjale, rendesi ka efekti.
E them kete sepse njerez qe perndryshe e kane si motiv mbrotjen e te drejtave te njeriut, mund te japin si efekt te kunderten e per te percaktuar heroin na nevojitet domosdoshmerisht efekti pozitiv.
Kur them hero modern, nenkuptoj ‘heroin e vogel’, si kundervenie ndaj heroit klasik i cili gjithnje ka qene i madh, madheshtor.
Ky arsyetim ka si autentik intepretimin e flamurtundesit, ndersa Shqiperia Etnike si çeshtje te drejtash njeriu eshte teze e vjeter sa vete shteti i Shqiperise.
Doja ta vija ne dukje, sepse po verejme ca si shume moraliste te drejtash njeriu, qe kane harruar se Shqiperia Etnike eshte ne kuader te moralizmit te tyre dhe duhet te lobojne kur te kene nge edhe per Te.
Sigurisht qe ti ke te drejte te shkruash gjate, Hyllin. Dhe une e ndiej per detyre te ta lexoj ate qe shkruan. Por shpesh nuk e kuptoj nga c’pozite shkruan. Sinqerisht, une besoj se nuk jam sic mendon ti ‘pa vullnet kompromisi’ por qe te kete kompromis palet duhet te kuptohen paraprakisht. Kur shkruan me lart shpesh me duket ose sikur me flet nga nje planet tjeter, ose sikur sistemi yt filozofik i takon romantizmit.
Megjithate ajo qe them une eshte shume e thjeshte, nuk eshte deduktive, por e lidhur direkt me boten reale: ne kushtet e sotme te hedhesh idene e bashkimit te shqiptareve ne nje shtet si mundesi reale e dites, eshte qesharake, dhe po qe se thuhet ose se merret seriozisht, problemet mund te jene nga me te ndryshmet. Le te mesojme te komunikojme me njeri tjetrin dhe te ndertojme shtete te respektueshme, dhe pastaj mund te diskutohet ndoshta per bashkim. Idealisht, nese shqiptaret kudo ku jane e deshirojne kete, ekonomikisht dhe politikisht kane struktura te shendetshme qe mund te shkojne natyrshem drejt bashkimit, dhe kjo nuk shkakton nje lufte Ballkanike, pse te mos ndodhte. Por asnje nga keto kushte nuk ka as sy te realizohet, ndaj perse flasim kot. Shtetet qe ne kemi, te rinj e me te vjeter, jane ku therret qameti. Ne ende paragjykojme thellesisht njeri-tjetrin dhe kemi deshtuar te ndertojme ura komunikimi qe s’kane aspak nevoje per nje shtet te perbashket. Por kjo i largohet temes qe une diskutova. Per ta mbyllur, te festosh pavaresine mbi bazen e eksitimit qe sjell ky lloj bashkimi, eshte qesharake dhe e papjekur… ajo qe thoja ne shkrim. Po qe te perpiqemi te kuptojme njeri-tjetrin, te respektojme gjuhen, vlerat, historine, te perkiturit ne te njejtin grup, t’ia lehtesojme jeten njeri-tjetrit etj si shqiptare, ka vec ane te mira.
Une jam qe te respektohen te gjitha te drejtat e nje etniciteti dhe qe ato te lulezojne nen cfaredo shteti qofshin. Kjo vlen po aq per pakicat. Kjo jo me qellim luften per rindarje territoriale vetem. Per ndryshe per cfare te drejtash njeriu po flasim.
Ne fakt, vullneti i kompromisit per te cilin po flisja lidhet me percaktimin e nje sistemi moral, aksiomave morale ne themel te tij, per te diskutuar mandej per fajin e politikaneve.
Persa i perket asaj qe ti e quan te lidhur direkt me boten reale, ai ne fakt eshte spekullimi yt se ç’mund te ndodhe ne te ardhmen, pa e mbeshtetur ne ndonje perqasje te natyres profesionale, madje as deduktive sikunder e pohon vete.
Perndryshe, opsioni i ndryshimit te kufijve pa lufte, eshte gjithnje i pranishem, madje historia njeh shume raste bashkimesh apo ndarjesh pa lufte.
Psh, ndarjes me lufte te Kroacise, Bosnjes e Kosoves, i perkundrojne ndarjet pa lufte te Maqedonise, Malit te Zi e Sllovenise, pa u zgjeruar ne rastin çekosllovak apo Republikat e BRSS-se.
Ti thua se perfaqeson ne debat ate qe ne italisht quhet ‘luogo comune’, i ngjashem si koncept me urtine popullore qe sot gjendet kafeneve, por çeshtjet e mprehta shpesh fshehin nje te vertete ndryshe nga ajo qe buron nga urtia popullore.
E verteta eshte se statusi nderkombetar i Kosoves nuk eshte i percaktuar, ne fakt kjo eshte lehtesisht e kapshme edhe neper kafene, per shkak te lajmeve per bisedimet mes Prishtines e Beogradit, kushtit qe ai perfaqeson per hyrjen e Serbise ne BE apo nderhyrjeve te vazhdueshme diplomatike te Amerikes e Rusise.
Kjo do te thote qe Kosova eshte e hapur per çdo opsion, madje edhe ate te nderhyrjes ushtarake serbe nqs Europa vendos t’i terheqe trupat. Kjo hipoteze eshte me pak e mundshme sepse Europa s’ka ndermend t’i terheqe trupat, por pse eshte me pak e mundshme nuk do te thote qe eshte e pamundur.
Pra, fakti qe Kosova s’ka status nderkombetar te percaktuar, i ben te gjitha hipotezat te mundshme derisa percaktimi i statusit, ti skartoje. Disa hipoteza jane me te mundshme, disa jane me pak te mundshme, por asnje nuk eshte e pamundur.
Ne, si shqiptare ne kete thes hipotezash do te perpiqemi qe te realizohet jo ajo qe eshte me e mundshme, por ajo qe eshte ne interesin tone kombetar, sepse keshtu sillet nje organizem i shendetshem, nuk ben çmos qe te realizohet hipoteza me e mundshme qe nuk eshte ne favor te tij, por perkundrazi ate qe eshte ne favor te tij, qofte ne kufijte ekstreme te se mundshmes.
Ne rast se realizohet hipoteza me e mundshme, por e pafavorshme apo me pak e favorshme per te, do te thuhet s’kemi ç’ti bejme ne e beme tonen.
Nderkaq rasti i Kosoves ne na meson qe ajo gje e cila ne 1997 dukej e pamundur, pra Pavaresia e Kosoves, ne fakt doli hipoteza qe u realizua.
Perqafimi i hipotezes me pak te favorshme, pse duket me pak e mundshme, eshte nje forme viktimizmi, nderkaq drejtimi i perpjekjeve tona si shqiptare qe te realizohet hipoteza me pak e favorshme,sepse shteti shqiptar ate po ben prej 1999, tregon qe nuk jemi mire nga shendeti mendor, dmth kemi ndonje sindrome qe me siguri psikologjia e shpjegon.
Pra, persa kohe qe statusi nderkombetar i Kosoves eshte i papercaktuar, eshte detyra jone si shqiptare qe te perpiqemi per me te favorshmen, e cila eshte bashkimi i dy shteteve shqiptare ne menyre paqesore.
Ndersa shume nga ne sillen sikur behet fjale per çeshtjen e Gjirit Persik apo gjendjes ne Somali, ku ne s’kemi kurrfare interesi, prandaj gara jone eshte kush ve bast i pari per me te mundshmen.
pra ti tani nuk po flet me per bashkimin e gjithe shqiptareve, por vec te Kosoves dhe Shqiperise. Muhabetet e kafeneve jane menyra ballkanike e perhapjes se ideve dominante. Por fakti qe muhabeti behet atje, nuk e ben ate te drejte, sic nuk e ben as edhe te qenet masiv. Kur te thashe se e nis gjykimin tim nga gjendja reale, i referohesha pikerisht asaj. Kjo eshte reale: “Shtetet qe ne kemi, te rinj e me te vjeter, jane ku therret qameti. Ne ende paragjykojme thellesisht njeri-tjetrin dhe kemi deshtuar te ndertojme ura komunikimi qe s’kane aspak nevoje per nje shtet te perbashket.” “Le te mesojme te komunikojme me njeri tjetrin dhe te ndertojme shtete te respektueshme, dhe pastaj mund te diskutohet ndoshta per bashkim.”
Rastin e Kosoves nuk mund ta aplikosh ne maqedoni, per shembull. Nese brutaliteti dhe mungesa e lirive arrin nivelin e atij qe pati ndaj kosovareve, atehere ngelet ceshtje numrash popullate. Per kete, besoj se rruget institucionale jane me te mirat.
se fundi, une besoj se shteti i palestinezeve eshte me i shpejte dhe i beshem tani per tani, sesa shteti i shqiptareve (ketu s’i referohem vec kosoves e Shqiperise). Ideja e shtetit te gjithe shqiptareve sot eshte thjesht propagandistike dhe synon te mbledhe vota.
Gezuar Vitin e Ri!
Ne radhe te pare, Gezuar Vitin e Ri!
Nuk eshte se e reduktova Bashkimin Kombetar ne Shqiperi-Kosove, thjesht kjo eshte hallka e pare.
Ndertimi i dy shteteve te respektueshem nuk eshte themel i asnje bashkimi me baze kombetare. Ne çastin qe vendos respektueshmerine e shteteve si kriter bashkimi, ke mohuar bazen kombetare.
Perndryshe baza kombetare eshte e vetemjaftueshme, nuk ka nevoje per asgje tjeter, madje as referendum, i cili ne fakt del qesharak, sepse nje Shqiperi qe eshte themeluar mbi parimin kombetar dhe ka ne Kushtetute aspiraten per bashkim kombetar, i bie te beje objekt referendumi, themelet e veta.
Pra, pyetja referendare a jeni per bashkim kombetar, del absurde, madje me shume sesa po te shtrohej ne referendum pyetja ; a jeni per sistemin demokratik.
Nuk ka gjykates kushtetues, sikur te huazohet edhe nga filifistuni qe te quaje kushtetues nje referendum te tille.
Gjithçka nevojitet nga ana e RSH-se eshte nje akt pastertisht formal i Parlamentit, pasi çeshtja te jete zgjidhur politikisht.
Ideja e bashkimit dje, sot apo neser, mund te kete edhe si synim mbledhjen e votave, kjo gje s’perjashtohet aspak, ashtu sikunder Shqiperia ne BE, mund ta kete, 300 mije te punesuar gjate nje mandati, demshperblimi i te pendjekurve prej komunizmit ne 3 vjet e me radhe.
Bashkimi kombetar mund te jete objekt propagande dhe synim per mbledhje votash sikunder çdo gje qe hyn ne sferen e politikes.
Por manipulimi i mundshem politik, nuk perben argument per skualifikim, perpos skualifikimit te politikanit apo forces politike manipulatore.
Si me thene, nqs lopa eshte objekt vjedhjeje nga ana e hajduteve, nuk eshte se do zhdukim lopet ne menyre qe te mos vidhen prej hajduteve, por do te perpiqemi te fusim hajdutet ne burg.
Nga ana tjeter, fakti qe kemi 20 vjet e s’kemi ndertuar demokraci funksionale apo 20 vjet perpjekje te deshtuara per te hyre ne BE, nuk eshte se i skualifikon perpjekjet e ardhshme ne keto 2 drejtime.
Objektiva madhore si Bashkimi Kombetar, demokracia funksionale apo hyrja ne BE, mund te kerkojne shume kohe, njehere mund te duken afer pastaj te largohen, por pikerisht pse jane objektiva thuajse teleologjike, duhet te jene perhere te pranishem.
Po ashtu pikerisht pse jane te veshtira per t’u permbushur duhet te punohet gjithnje ne keto drejtime, jo e kunderta te injorohen pse jane te veshtira.
Nje Shqiperi Etnike, me demokraci funksionale dhe brenda Europes se Kombeve eshte apo duhet te jete objektivi politik final i shqiptareve si komb.
Nje objektiv politik i natyres teleologjike, si Bashkimi, do te jete perhere i pranishem derisa te permbushet, dmth menyra e vetme e eliminimit te objektivit eshte permbushja e tij.
Ne fakt, beme 100 vjet shtet, e gjate kesaj kohe kemi pasur objektiva te shumte politike, nga me te ndryshmit shpesh kontradiktore. Nje pjese e mire e ketyre objektivave jane zhdukur,eliminuar, nje pjese ka ngelur, e ne keto qe kane ngelur kemi padyshim ate te Bashkimit.
Para 100 vjeteve, nder objektivat qe u kish lene shqiptareve faza e Rilindjes ishin Bashkimi, Demokracia, Europa, sot keto objektiva i gjejme ende, shume uje ka rrjedhur e asnje s’eshte permbushur e megjithate ato ngelen objektiva te shqiptareve per shkak te natyres politiko-teleologjike.
Ne kemi rilindur qe te permbushim keto objektiva, ky eshte qellimi i jetes sone, i rilindjes tone si komb.