Muajin e kaluar u gjenda në një qytet provincial në Greqinë e veriut, ku pashë një biznes – tashmë i mbyllur – me mbishkrimin “ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ” dhe poshtë saj, si një lloj përkthimi, frazën “DOKUMENTA PER SHQIPETARE”. Përkthimi është, natyrisht, i pasaktë, por nëse merret parasysh fakti që në këtë zonë, prej më shumë se tridhjetë vitesh, shumica dërrmuese e emigrantëve vijnë nga Shqipëria, është krejtësisht e logjikshme që kjo ndërmarrje t’i drejtohej kryesisht emigrantëve shqiptarë.
Fjala hartia — dokumenta ose thjesht letra në shqip — ishte ndoshta fjala më e rëndësishme për emigrantët shqiptarë në Greqi. Një fjalë-kyç që përmblidhte një identitet, një status, por edhe një kujtesë të përhershme të odiseut që përjetuan. Ishte sinonim i ankthit, pasigurisë dhe shqetësimit për qëndrimin, një gjendje që nuk pushoi kurrë, kudo që të ndodhej emiganti.
Deri në vitin 1998, vetëm një numër shumë i vogël shqiptarësh dhe emigrantësh të tjerë qëndronin ligjërisht në Greqi. Për vite me radhë, shteti grek i la emigrantët në një regjim parregullsie, pa mbrojtje, pa njohje, pa të drejta. Nga ky regjim nuk u përjashtua as minoriteti grek i Shqipërisë. Të cilët u detyruan të ndjekin të njëjtën procedurë rraskapitëse legalizimi si gjithë të tjerët. Shteti grek refuzoi t’u japë shtetësinë deri edhe në vitin 2008, duke i mbajtur për gati dy dekada në një gjendje pritjeje dhe pasigurie[1].
Statusi i parregullt në të cilin ndodheshin për vite me radhë emigrantët — pra mungesa e dokumenteve — u shërbente, natyrisht, interesave të caktuara ekonomike, pasi mbante pagat ditore në nivele jashtëzakonisht të ulëta. Frika më e madhe e çdo emigranti ishte deportimi, një fakt që e bënte veçanërisht të cenueshëm ndaj shfrytëzimit, siç mund ta kuptojë lehtësisht kushdo.
Me rastin e kremtimit të sivjetshëm të 1 Majit, më erdhi në mend një grevë që kishin organizuar në zonën ku u rrita punëtorët shqiptarë që punonin në bujqësi, duke kërkuar paga ditore më të larta. Për shembull, ata paguheshin nga 2.000 deri në 4.000 dhrahmi në ditë, ndërkohë që paga minimale ditore, sipas OAED-it (Shërbimi Shtetëror i Punësimit) në atë kohë, ishte 5.700 dhrahmi.
Kam një respekt dhe admirim të thellë për greva të tilla — veprime dinjitoze dhe kolektive të kërkesave — veçanërisht kur ndodhin nën një regjim pasigurie të tillë!
Në kontrollet policore në Greqi ndaj emigrantëve, pyetja e parë ishte gjithmonë e njëjtë — e shkurtër, e rreptë, pothuajse mekanike: Letra? Një fjalë që për shumëkënd mund të duket formale, por për ne emigrantët mbante gjithmonë brenda saj ankth, frikë dhe atë ndjesinë se në çdo moment mund të ndodhesh “jashtë” — jashtë ligjit, jashtë shoqërisë, jashtë vendit.
Isha adoleshent kur më ndodhi për herë të parë. Nuk i kisha me vete letrat e mia – pasaportën, brenda së cilës ndodhej edhe leja e qëndrimit tim në Greqi. Mungesa e këtyre dokumenteve mjaftoi që të përfundoja në komisariatin e policisë. Nuk kishte rëndësi që rritesha atje, që shkoja në shkollë greke, që flisja gjuhën. E vetmja gjë që kishte rëndësi ishin ato letrat e mia.
Fjala “letra” është ngulitur thellë në kujtesën kolektive të emigrantëve si diçka veçanërisht e dhimbshme, një plagë e vërtetë. Nuk të shkon mendja te dokumentacioni kur e dëgjon, por te pasiguria dhe ankthi. Është gjëja e parë që mendon kur kalon rrugën dhe sheh një makinë policie· gjëja e fundit që kontrollon para se të dalësh nga shtëpia. Dhe edhe kur i kishe letrat me vete, kontrolli nuk ishte kurrë një përvojë e këndshme. Më kujtohet një herë në stacionin e autobusëve në Selanik, po flisja në telefon në shqip, kur m’u afrua një burrë me rroba civile. Kur mbylla telefonatën, më tregoi diçka që nuk arrita të shquaj dhe më tha se ishte nga policia. Më kërkoi me ton të prerë të shihte letrat. Kur ia dhashë dhe ndërsa i kontrollonte, më përgëzoi që flisja greqisht kaq mirë, madje — siç tha — më mirë edhe se ai vetë! Nuk thashë asgjë· kjo heshtje duket se e bëri të kuptonte që u ndjeva i fyer. “Punën time po bëj”, më tha duke u larguar me kujdes, ndërsa kërkonte me sy e vesh kush tjetër nuk fliste greqisht.
Fakti që një komunitet e përjeton burokracinë si kërcënim, nuk është aspak rastësi; është rezultat i zgjedhjeve të caktuara politike, të përsëritura dhe sistematike. Procesi i ngadaltë, rraskapitës dhe shpesh poshtërues i legalizimit, kur kombinohet me frikën e vazhdueshme nga kontrollet, mungesën e perspektivës së integrimit dhe rinovimin e vazhdueshëm të një statusi të përkohshëm, përfundimisht formon një realitet të pasigurisë së përhershme. Kjo është një gjendje që nuk vjen nga paaftësia e shtetit, por nga një zgjedhje e qëllimshme: të mbajë mijëra njerëz “në pritje”, të pambrojtur, të varur nga ligjet dhe kodet e emigracionit që ndërrohen rregullisht, lehtësisht të kontrollueshëm — duke u ofruar çdo disa vite një “letër” të re. Një letër që nuk premton asgjë më shumë përveç pranimit të përkohshëm të ekzistencës së tyre.
“Në vitin 1998, emigrantët u legalizuan për herë të parë në Greqi. Në atë kohë, për 2-3 vjet, kontrollet e policisë ishin sikur donin të na thyenin. Ndalonin autobusët dhe trolejtë dhe na zbrisnin për kontroll”, shkruan Fatos Rosa në librin e tij Unë, emigranti i paligjshëm[2].
Kur filloi legalizimi i parë i emigrantëve në Greqi isha në shkollën fillore[3], kisha plotësuar shumë aplikime për të famshmen “kartën e gjelbër” për bashkatdhetarët e mi. Fillimisht për bashkëfshatarët tanë, të njohur dhe miq të familjes, dhe më pas, ndërsa “fama” ime rritej, edhe për të panjohur. Shumica më jepnin ndonjë lek të vogël si shpërblim ose më blinin një akullore për të më falënderuar. Sa herë që nisej një proces i ri legalizimi, dilnin si kërpudhat pas shiut “shërbime” dhe biznese të vogla që premtonin ndihmë për emigrantët – si në vendin pritës, ashtu edhe në vendin e origjinës. Emigracioni, siç shihet, nuk ofron mundësi për fitim të shpejtë vetëm kur është i paligjshëm.
Kur fillova të studioj, sipas ligjit duhej të merrja një leje qëndrimi të pavarur nga prindërit. U desh të udhëtoja tre herë brenda dhjetë ditëve mes vendbanimit të prindërve dhe qytetit ku do të studioja, sepse nëpunësit nuk binin dakord se ku duhej bërë aplikimi. Shumica i brezit të parë i emigrantëve shqiptarë në Greqi mësuan të lexojnë greqisht, por për shkak të pasigurisë, emigrantët në shumë raste do të preferojnë të paguajnë dikë për të plotësuar dhe dorëzuar dokumentet e tyre. Kështu, kur mora në dorë aplikacionin për leje qëndrimi, udhëzimi nga prindërit e mi ishte i qartë: ta plotësojë një kontabilist. Edhe pse u habita me kontabilistin, e ndoqa këshillën e tyre dhe shkova në zyrën e përshtatshme. Ai më tha menjëherë se shërbimi do të kushtonte 10 euro. Pas disa minutash më pyeti nëse dija të lexoja dhe të shkruaja greqisht, i habitur nga mënyra se si flisja. Kur i thashë se isha gati të filloja studimet, ai më ktheu 10 eurot dhe më tha se e bënte këtë shërbim vetëm sepse shumë emigrantë nuk dinin të lexonin greqisht dhe bënin gabime në aplikacion. Kështu, nga nevojat dhe ankthi i emigrantëve kishte lindur një tjetër aktivitet fitimprurës.
Procesi i legalizimit (i pari) të emigrantëve bëhej përmes OAED-it (Shërbimi Shtetëror i Punësimit), ku bëhej regjistrimi i parë dhe merrej një vërtetim, një letër në thelb, e quajtura “vërtetim i bardhë”. Kjo do të thoshte në praktikë se emigranti tashmë ishte i ligjshëm pasi konsiderohej i siguruar. Pas kësaj emigrantët merrnin “vërtetimin blu”, një letër blu pra. Ky vërtetim ishte pararendës i lejes së qëndrimit, të quajtur “karta e gjelbër” (greqisht: prasini karta). Por për të marrë këtë vërtetim blu kërkohej një vërtetim për “dëshminë e penalitetit” nga Ministria e Rendit Publik dhe një vërtetim mjekësor nga një spital shtetëror. Aty pikërisht lulëzonin, sidomos në qytetet e mëdha, “bizneset fitimprurëse”, bakshishet për mjekët dhe shpërblimet për ndërmjetësit. “Kur shkova të merrja vërtetimin mjekësor nga spitali kishte shumë njerëz, por nëse kishe para mbaroje punë më shpejt”, shkruan Rosa në librin e tij. E gjithë kjo për të marrë emigrantët, zakonisht, një leje qëndrimi njëvjeçare! Pas kësaj emigrantëve u nevojitej edhe një vërtetim tjetër, kësaj here nga IKA (Instituti i Sigurimeve Shoqërore) ku duhej të dukeshin kontributet, por jo të gjashtëmujorit të fundit – këto duhej t’i mblidhnin vetë nga punëdhënësit dhe vendet ku kishin punuar. “Në çdo zyrë”, domethënë aty ku mblidheshin shumë emigrantë, “kishin lindur rrjete për të përfituar para”, vazhdon Rosa.
Në rastin tim personal, që shpëtova edhe ato 10 eurot për kontabilistin, i vetmi shpenzim ishin biletat e autobusit për në dhe nga qyteti ku do të studioja. Por nuk ishte saktësisht kështu. Gjashtë muaj më vonë, gjatë pushimeve të Pashkëve, u gjenda në Shqipëri. Kur mbërrita në kufi për të hyrë në Greqi, pala shqiptare nuk më lejonte të dal nga vendi sepse nuk kisha përfunduar detyrimin ushtarak. Kisha me vete një vërtetim studimi, por polici shqiptar nuk e pranoi sepse ishte vetëm në greqisht. “Përkthimi” aty për aty më kushtoi 20 euro. Kur mbërrita në anën greke, polici grek më tha se nuk mund të hyja në Greqi sepse kishte një boshllëk dhjetëditor midis skadimit të lejes të mëparshme të qëndrimit (si i mitur, varur nga prindërit) dhe fillimit të lejes së re (si student). Ishin pikërisht ato udhëtime që më kishin detyruar të bëja nëpër dy qytetet nga nëpunësit deri sa të vendosnin se duhet të aplikoja në qytetin ku do të studioja. Kontabilistin, ndërkohë, për pak sa nuk e pagova në qytetin ku banonin prindërit e mi. Kështu, u ktheva pas, kalova natën në Bilisht dhe hyra në Greqi nga një pikë tjetër kufitare. Aty, në anën shqiptare, më duhej të bëja përsëri një “përkthim” të vërtetimit të studimit, më lirë këtë herë. Në anën greke nuk pata problem dhe u futa në Greqi për të vazhduar studimet, ku çdo vit duhej të rinovoja lejen e qëndrimit duke paguar edhe tarifën përkatëse.
Muajt e fundit para zgjedhjeve parlamentare gjermane të shkurtit të kaluar, më dilnin në ekranin e kompjuterit dhe të telefonit tim celular reklama të ndryshme nga zyra që ofronin shërbime për “mbështetje” në aplikimin për marrjen e shtetësisë gjermane, madje në disa raste ofertat ishin te specifikuara për shqiptarët. “Pas OAED-it, na kaluan në Prefekturë dhe në Bashki. Papritur u shfaqën dhjetëra zyra avokatësh në gjithë Athinën”, shkruan Rosa në librin e tij.
Në shumë grupe të rrjeteve sociale të emigrantëve — grekë dhe shqiptarë, në rastin tim — shumica e mesazheve ose pyetjeve kanë të bëjnë me çështje “letrash”: me aplikime dhe dokumente që duhen për këtë apo atë shërbim. Shumë mesazhe kanë të bëjnë gjithashtu me gjetjen e strehimit, një problem tashmë pan-evropian, një problem që për emigrantët është edhe më i madh. Kam vënë re se, edhe kur gjërat janë të qarta, emigrantët e kanë ende atë pasiguri se mos bëjnë ndonjë gabim, mos keqkuptojnë diçka në një gjuhë të huaj dhe mos e humbin ndonjë mundësi — dhe kështu vazhdojnë të pyesin në grupe me bashkatdhetarët e tyre.
“Sa i përket shtetësisë, unë dhe familja ime kemi kaluar shumë vështirësi… çdo dy vjet duhej të rinovonim lejen e qëndrimit për të qëndruar ligjërisht këtu – një çështje vërtet e dhimbshme. Ishte momenti që unë mund të shkoja të përfaqësoja Greqinë në Eurovizion, dhe ndërkohë unë vuaja çdo vit, çdo dy vjet për të rinovuar lejen e qëndrimit tim. Fatmirësisht, në vitin 2022 mora më në fund shtetësinë greke dhe nuk mund të fsheh që ka qenë shumë e vështirë për ne, sidomos në fillim. Akoma është e vështirë për mamanë time, për shembull, e cila kaloi këto provime me 85% sukses, me shpresën se do të merrte shtetësinë. Një njeri në moshën 72-vjeçare mësoi historinë dhe gjeografinë greke. Ishte shumë krenare kur më tha se kaloi me 85%, dhe edhe unë isha shumë krenare për të. Pavarësisht kësaj, nuk arritëm që ajo të marrë shtetësinë greke, dhe ajo që më prek më shumë është se nuk është se mamaja ime ka ndonjë nevojë të ngutshme për shtetësinë për ndonjë arsye praktike — ajo qëndron ligjërisht — por është një lodhje shumë e madhe çdo vit, çdo dy vjet të hyjë sërish në këtë proces për të mbledhur të gjitha ato dokumente. Ligjet ndryshojnë vazhdimisht. Një ditë vlen një gjë, të nesërmen diçka tjetër. Kështu që ka vazhdimisht stres, ankth dhe frikë se mos papritur të kërkojnë diçka (dokument) që, ndonëse ke jetuar këtu për 30 vjet, që nuk ke mundësi ta sigurosh dhe detyrohesh të largohesh. Është shumë stresuese. Unë i kujtoj të gjitha këto dhe brenda meje ekziston ende një frikë”, deklaroi këngëtarja Tamta, me origjinë nga Gjeorgjia, në një intervistë në kanalin televiziv MEGA me 15 maj 2025 [4].
Rasti i Greqisë është veçanërisht zhgënjyes, pasi nuk duket që mëson nga përvoja dhe gabimet e së kaluarës në politikën e saj të emigracionit. Edhe emigrantët me mbi tridhjetë vite qëndrimi në vend, me kontribute të rëndësishme në ekonomi dhe në fusha të tjera, detyrohen të paraqesin një sërë dokumentesh për të rinovuar lejet e qëndrimit të tyre, të cilat kanë afat të shkurtër vlefshmërie. Kjo ndodh sepse lejet për qëndrim afatgjatë janë hequr me Kodin e fundit të Migracionit[5][6]. Ndërkohë, me ndryshimet e ligjit nr. 4735/2020 (Ministri i Brendshëm ishte Makis Voridis), përfitimi i shtetësisë është bërë edhe më i vështirë, pasi për herë të parë janë vendosur kritere të caktuara dhe tepër të ashpra ekonomike[7]. Për më tepër, që prej marrjes së postit si ministër i Emigracionit, Makis Voridis, që vjen nga e djathta ekstreme, nuk ka reshtur së artikuluari qëndrime dhe ndërmarrë veprime me karakter antimigrant[8].
Siç thekson Kosmas Marinakis, Profesor i Shkencave Ekonomike në Universitetin e Menaxhimit të Singaporit, tërheqja e emigrantëve që plotësojnë nevoja reale të tregut e punës, në kushte të ligjshme dhe me mundësi për përfshirje sociale, përbën zgjidhjen më efikase dhe të menjëhershme për përballimin e plakjes demografike dhe krizës së sigurimeve shoqërore. Sipas tij, emigracioni është dëshmuar historikisht si një shtysë thelbësore e zhvillimit ekonomik në shumë vende të zhvilluara, duke kontribuar si në shpëtimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore, ashtu edhe në përparimin ekonomik në tërësi.
“Në Greqi, për shembull, studimi aktuarial i vitit 2024 vlerëson se rritja e flukseve migratore mund të përmirësojë shpenzimet për pensione me 2,2% të PBB-së — diçka aspak e papërfillshme, dhe nëse ndodhte, do ta vinte sistemin në një rrugë qëndrueshmërie me një ulje shumë më të vogël të pensioneve nga ajo që imponuan memorandumet (për arsye së krizës financiare greke me 2010)[9]”.
Kështu, fjala “letra” — apo “dokumente për të huajt”, siç përmendte dhe mbishkrimi i fotografisë në fillim të këtij shkrimi — mbetet një fjalë e ngarkuar me ankth të përbashkët, me frikë e pasiguri. Nuk është thjesht një term burokratik; është një kujtesë e vazhdueshme se prania e imigrantëve në këtë vend, pavarësisht sa vite kanë kaluar apo çfarë kontributesh kanë dhënë, nuk merret kurrë e mirëqenë. Brenda kësaj fjale të vetme fshihet pesha e një jete të padukshme: pritje pafund, kontrolle të vazhdueshme, ankthi mos mungon ndonjë dokument apo vërtetim, frika se mos bëhet ndonjë gabim. Dhe sa më shumë që ky realitet vazhdon të përjetësohet, aq më shumë integrimi do të mbetet një objektiv teorik, pa ndonjë kuptim real në praktikë. Është aq absurd gjithë kjo çështje me “letrat” sa më kujton mitin e Sizifit[10], eseja për absurditetin që shkroi Albert Camus dhe u botua për herë të parë në vitin 1942.
(c) 2025 Elson Zguri. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Imazhi në kopertinë është përfytyruar me
Referencat:
[1]“Kush është qytetar grek? Dy shekuj nënshtetësi”, D. Christopoulos, Vivliorama, 2019 (“Ποιος είναι Έλληνας πολίτης; Δυο αιώνες ιθαγένεια”, Δ. Χριστόπουλος, Βιβλιόραμα, 2019).
[2]“Unë, emigranti i paligjshëm”, Fatos Rosa, Eleftheros Tipos, 2017 (“Εγώ ο λαθρομετανάστης”, Ελεύθερος Τύπος, 2017).
[3]https://www.tanea.gr/1998/10/01/greece/oi-80-prwtes-prasines-kartes/
[6]https://www.tribuna-news.com/news/me-kodin-e-ri-t-emigracionit-leje-10-vje-are
[7]https://g2red.org/el/is-naturalization-finally-abolished/
[9]https://www.youtube.com/watch?v=pAL7fzaqrww
[10]“Miti i Sizifit”, Albert Camus, Fan Noli, 2016.
Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës
Pajtohuni, që të merrni postimet më të reja dërguar drejt e në email-in tuaj.
