nga Bujar Meholli
Pjesa e dytë
Erich Fromm-i thotë se aftësitë njerëzore nuk kanë vlerë këmbimi, në kapitalizëm, nëse për to s’ka kërkesa në koniunkturën ekzistuese të tregut. Duke qenë se jetojmë përbrenda një kulture përherë e më të atrofizuar, ku dallimet dhe pabarazitë njerëzore janë evidente dhe bëhen a posteriori në emër të një lirie që ipso facto është zorrë qorre e demokracisë, e internetit si mënyrë jetese e sotme[1] – existentia e njeriut bashkëkohor që konsumon për të jetuar dhe jeton për të konsumuar. Kjo, fjala vjen, vërehet në realitetin e mistifikuar, përcjellë nga disa këngë të sotme, me tekste të një-rrokjezuara, që dëshmojnë se fjala me kuptim nuk ka dhe aq arsye që të mbijetojë, në muzikë, përtej inercisë[2]. Dhe kjo inerci përfshin një spektër më të gjerë, krijon amalgamë modalitetesh të spektaklit dhe deklamimeve sipërfaqësore që ndërveprojnë rrjedhshëm me performancën televizive; kjo e fundit, duke bërë sinkretizëm tejet heterogjen, për të kënaqur komunitetin heterogjen të shikuesve me kërkesa, shije dhe profile të ndryshme, bazohet në një përzierje art-polimediale toto-performative [3]. Polimediumet e epokës globaliste kanë kristalizuar identitetin e konsumatorit duke e përfshirë konsumin në një marrëdhënie neurotike-arbitrare dhe duke imponuar “diktaturën e trendit” mbi format dhe përmbajtjet[4].
Lehtësia me të cilën, sot, njerëzit humbin individualitetin lë mbresë. Mekanizmat e pseudo-demokracisë trumbetojnë një pseudo-liri e cila në zanafillë ka të stampuar devizën: sa më shumë liri (që i shëmbëllen anarkisë) për njerëz që ndikohen lehtë, ndryshojnë bindjet, shijet, kanë prirje dhe makutëri të pamatë për të konsumuar duke e pandehur veten të lirë, duke e pretenduar lirinë sociale – pa çka se gjithmonë dikush duhet t’i udhëzojë, duhet t’ua reklamojë këtë apo atë mall, që ata të rendin dhe ta marrin, ta konsumojnë. Kështu, përbrenda rrethit ciklik, ata çdoherë duhet të jenë në lëvizje, të prodhojnë e të konsumojnë pa pra, të jenë duke u ngutur për diçka (sepse në globalizëm koha nuk pret e gjithmonë duhet ngutur), gjërat t’i bëjnë sipërfaqësisht, vetëm sa për t’i bërë, për ta mbushur kohën. Dështimi i shkollës për ta mbrusur nxënësin me ndjenja përgjegjësie e objektiviteti, dështimi drastik i sistemit edukativ për të krijuar modelin efikas të mësimnxënies që konsiston në punë të pavarur, socializëm e fitim të përvojës, është veçse trasim rruge për ta ndjekur verbërisht masën frigjide dhe, fundazi, për t’u shndërruar kokë e këmbë në mall duke u tjetërsuar dhe reduktuar forcat humane në kapital, i cili matet, vlerësohet, me të ardhurat maksimale në sinkron me kushtet e tregut. Ndonëse ky delir nuk arrin kurrë ta sjellë lumturinë a nirvanën e një individi, prapë se prapë mbi të ndërtohen ëndrrat dhe idealet e një mase të madhe njerëzish, qysh nga shkollimi fillor, sot, që bluhen më pas në mokrat e kapitalizmit të egër, krejt dehumanizues. Ndaj dhe njeriu për të mos e parë dot veten të izoluar, sociopat mashtrues patologjik dhe parazit në relacion me “miqtë”[5], agresiv, depresiv, të huaj për të afërmin, të paaftë për të ndjerë e për t’i shfrytëzuar potencialet humane – rend pas turmës dhe me lehtësi shndërrohet në mall. Ky është skenari i lashtë i shkollës burokratike-skematike në korrelacion me tregun. Nxënësi brumoset me idenë se duhet t’i hapë dyert e shkollës, të futet në klasë, të bashkohet me të tjerët, t’i “ndjekë” leksionet – pse në fund, patjetër, do të vijë dita kur do ta marrë një copë letër (madje me temena) që quhet diplomë dhe kështu do të konsiderohet “i shkolluar”, “i nxënë”. Përgjatë rrugës shijet ndryshohen, i bashkohen masës, mendimet e bindjet po ashtu, gjithçka shkon në sinkron me masën, mjaft që vetminë ta flakësh tutje, të jesh njëri nga ta – duke e privuar kështu Unin nga materia në shoqërinë e bollëkut, ku gjithçka është e vetëmjaftueshme, sipas realitetit hibrid që ngjizet. Kjo ndrydhje arbitrare e Unit nënkupton nënshtrim ndaj kontakteve sipërfaqësore me qëllimin madhor: ikjen nga vetmia, nga devijimi i rrugës dhe bashkimi me masën ku marrëdhëniet ngelen të huaja për gjithë jetën pa arritur dot “thellim lidhjesh” sall ruajtje sjelljesh kortezie, reciproke, përpjekje të pafundme për t’ia lehtësuar barrën e për t’i bërë qejfin njëri-tjetrit[6].
Identifikimi si forma më e vjetër e lidhjes afektive ku mekanizmat e të paravetëdijshmes kanë epërsi, e shkrin Unin me cilësitë e objektit, siç shkruan Freud-i. Konceptimet sociale-kulturore të një individi që ka shkollim mesatar variojnë, në lidhje afektive, midis zotërimit (sa më të madh) të mallrave të ngurta dhe përdorimit të informacioneve që qarkullojnë sipas modeleve organike të automatizmit që edhe e determinojnë pjesëmarrjen në shoqëri dhe qytetarinë aktive. Kjo epokë digjitale po na ngjiz përherë e më fort me formën e informacionit, duke na çuar drejt një shtrirjeje teknologjike të vetëdijes[7]. Fermentet sociale të shoqërisë së sotme e stampojnë performatizmin si kulturë dhe kulturën si zinxhir të evenimenteve josubstanciale; konsumerizmi është fenomeni që ka depërtuar thellë analeve shoqërore duke i reduktuar jo vetëm përparësitë por, madje, duke e përkufizuar edhe vetë qëllimin e ekzistencës njerëzore në bazë të konsumit. Fjala vjen, nxënësi i sotëm, i riu dhe e reja, nuk mund t’i thyejnë dot muret e godinave konsumeriste – kështu e përcaktojnë itinerarin e tyre drejt qëllimit parësor: shmangien e vetmisë dhe inkuadrimin në masë. Sot kur i pyes studentët për interesimet në film, letërsi, pikturë e muzikë, pothuajse rëndom marr përgjigje se orientohen nga ato që kanë rating më të lartë; ky është dimensioni meskin i masmedias që e imponon tek audimati – i riu merret me Joyce-n vetëm po u bë trend (e kjo dihet mirëfilli se nuk bëhet), ai s’ka dot durim ta lexojë fund e krye Nënshtetasin e Heinrich Mann-it apo t’i shohë filmat horror të orëve të para të Hitchcock-ut, ai pretendon se e lexon Kafkën apo Camus-in (sipërfaqësisht e gjithsesi jo në plotni, madje rëndom duke keqlexuar e keqinterpretuar, pse këta çuditërisht kanë fituar njëfarë fame nëpër rrjete sociale dhe leximi i tyre shënjon in toto njëfarë stadi intelektual si pozicion në rreth) duke e lejuar pastaj të mburret se ka haber nga letërsia botërore. Por krejt kjo maskë është peshqesh i ideologjisë socio-kulturore konsumeriste që mbizotëron sot, manipulon dhe josh të rinjtë duke u shërbyer atyre gjëra të panevojshme.[8] Gjithë korpusi i këtyre gjërave të panevojshme, të stisura (si fjala vjen dëshmia me fotografi nëpër rrjete sociale se po e lexon Kafkën) e kanë krijuar rëndomësinë brenda rrethit vicioz, me zakonet, shprehitë, reagimet emocionale, që vazhdimisht përsëriten siç e thekson Lefebvre; derisa individi bëhet imun dhe asfiksohet kulturalisht nga produktet përreth tij që e indoktrinojnë dhe manipulojnë[9], duke e shndërruar praxisin e reklamës në mënyrë jetese. Të konsumosh, sot, konsiston në idenë se patjetër duhet të marrësh atë që ofron tregu, t’i ndjekësh trendët, ta paguash tagrin tënd përbrenda shoqërisë, ku je anëtar, dhe të investosh kapitalin tënd në shitblerje. Siç është theksuar më parë, kjo s’ka të bëjë aspak me plotësim nevojash a satisfaksion – konsumerizmi aspiron drejt krijimit të një komoditeti dhe ngritjeje (përmes patetizmit të reklamës) të këtij apo atij produkti të shitur, në mënyrë që të shitet (etablohet) edhe më tej te sovrani i veçantë, bizar[10]. Kjo vazhdon derisa shkërmoqet e hapet rruga për sjelljen e një produkti tjetër dhe ky cikël vazhdon pafundësisht, përcjellë me vulgaritetin e imponimit. Ky imponim sjell tjetërsimin e njeriut në relacion me njerëzit përreth; dhe produktet e veta shoqërore i tjetërson, siç thotë Gajo Petrović, në formë të shtetit, drejtësisë, institucioneve, ka shumë forma në të cilat njeriu i tjetërson produktet e veprimtarisë së vet personale dhe i bën një botë të veçantë, të pavarur dhe të fuqishme të sendeve, ndaj të cilave pastaj ka qëndrim të pafuqishëm dhe të varur, skllavërues.[11] Ky vetë-tjetërsim e privon njeriun nga realizimi i mundësive – që në të kundërtën do të ishte përnjëmend njeri që realizohet si qenie e lirë, krijuese e praktikës[12] – dhe gjenezën e ka qysh nga bankat e shkollës ku edhe nis nënshtrimi ndaj forcave burokratike të institucionit shkollë, për të vazhduar pastaj itinerarin drejt dinamikës dhe rritjes së prodhimeve statike ndaj të cilave bëhet fleksibël dhe e ruan statukuonë e iluzionit universal, lirisë, apriori, në varësi të shoqërisë heteronomike. Qenia njerëzore është ekuivalente me atë që prodhon përciptas për tregun aktual, ky homo-automat i paaftë për ndjenja dhe dashuri, mishëron mallin statik, gjegjësisht dualizmin me të, dhe siç thotë Theodor Adorno, prodhimi dhe shpërndarja e mallit administrohen në mënyrë të përbashkët dhe shkrihen kufijtë. Gjithçka bëhet një, antinomitë tentohet të zhduken. Peizazhi i rremë psoniset. Shoqëria e bo(sh)llëkut, egërsisht kapitaliste, e shtrembëron tërësinë brenda së cilës, në plasaritjet prej nga shihet dhe ndihet kriza, identiteti atrofizohet dhe marrëdhëniet njerëzore, po sipas Adornos, varrosen nga ato prodhimtare.
© 2024 Bujar Meholli. Të gjitha të drejtat janë të autorit. Imazhi në kopertinë është realizuar me Midjourney.
[1] Luke Amadi & James E. Agena: Globalization, Culture mutation and new identity: Implication for the Igbo cultural heritage, African Journal of History and Culture, 2015
[2] Ardian Vehbiu, Fjala e kënduar, https://peizazhe.com/2016/10/13/fjala-e-kenduar/
[3] Rexhep Murtez Shala, Metateza, teoria dhe praksisi letrar, Neokultura, Prishtinë, 2014
[4] Rexhep Murtez Shala, po aty
[5] Martha Stout, The sociopath next door, Broadway Books, New York
[6] Erich Fromm, The Art Of Loving, Harper & Row, New York, 1956, cit. nga kapitulli Love and Its Disintegration In Contemporary Western Society
[7] Marshall McLuhan, Razumijevanje medija, Golden marketing-Tehnička knjiga, 2008
[8] Zlatko Miliša, KONZUMERIZAM I PEDAGOŠKE IMPLIKACIJE, Mostariensia: časopis za društvene i humanističke znanosti, Vol. 21 No. 2, 2017.
[9] Herbert Marcuse, Čovjek jedne dimenzije, Izdavačka Preduzeće “Veselin Masleša”, Sarajevo, 1968
[10] Zygmunt Bauman, Consuming Life, Polity Press, 2007
[11] Gajo Petrović, Filozofia e Marksizmi, përkthyer nga Vehap Shita, Rilindja, Prishtinë, 1983
[12] Gajo Petrović, po aty