“Deri vonë, midis tregtarit dhe piratit nuk ekzistonte asnjë lloj dallimi….Edhe në ditët tona struktura morale e merkantilizmit nuk është gjë tjetër përvecse një përpunim i moralit piratesk.”
Friedrich Nietzsche
Si fillim dy sqarime paraprake: 1) ideja që vijon me poshtë nuk bazohet në populizëm. Besoj pa rezerva tek elita intelektuale dhe jam i bindur në aftësinë e saj për t’u gjetur zgjidhjen pyetjeve me të rëndësishme për njerëzimin. Nuk ka mjet me të fuqishëm se aftësia e njeriut për të krijuar. 2) argumentet e mëposhtme nuk bazohen mbi metoda të sakta shkencore; janë thjesht një përmbledhje e vezhgimeve të mia personale. Si të tilla, presupozimet e tyre mund të debatohen lirisht pasi nuk bazohen në fakte të patundshme. Megjithatë, presupozimet që vijojnë janë të rralla, kështu që së paku zvogëlojnë mundësinë e rënies në gabime logjike.
Në librin e tyre “Origjina ekonomike e diktaturës dhe demokracisë” Acemoglu & Robinson e trajtojnë procesin politik të demokracisë si një konflikt midis elitës dhe pjesës tjetër të popullsisë; një lloj shtyse para-mbrapa, rrjedha e së cilës bëhet përcaktuese e së ardhmes politike të një shoqërie. Hipoteza bazë e tyre është që elitat priren të mbrojnë me çdo kusht pushtetin dhe e vetmja mënyrë për t’i shfuqizuar politikisht dhe ekonomisht është përballja me revoltën e masave ose revolucioni. Kjo nënkupton që pushteti nuk dorëzohet asnjëherë me dëshirë, por merret e fitohet me kërcënim e dhunë. Shkak për revolucion bëhet ose vetëbesimi i tepruar i elitave në fuqinë e tyre për të ndrydhur e kontrolluar masat, ose paaftësia e tyre për të llogaritur saktë sasinë e pushtetit që duhet të dorëzojnë për parandalimin e një përmbysjeje totale.
Përkufizimi që autorët i bëjnë elitës është i thjeshtë. Zakonisht kjo përbëhet nga pronarë të fuqishëm që kanë në dorë arterjet kryesore ekonomike të një shteti dhe që mundohen me çdo kusht të ruajnë privilegjet. Duke qenë se në sistemin e sotëm ekonomik pronarët e mëdhenj të tokave nuk kanë fuqinë e dikurshme politike dhe financiare, në vende si Shqipëria, “elitat” përbëhen nga grupe që përfaqësojnë interesat tregtare. Me pak fjalë, këta janë individë që mbikqyrin çdo shkëmbim të madh tregtar dhe kontrollojnë ndarjen e fitimeve. Pak a shumë kjo situatë është mbizoteruese në vendet me të varfra të Amerikës Latine dhe Afrikës. Në një fare mënyre çdo mall, që nga cigaret e deri tek frigoriferët, kalon në duart e anëtarëve të këtij grupi, të cilët zakonisht janë figura të njohura për publikun, ndonëse shumat e sakta për të cilat luftohet janë objekt thashethemesh.
I njohur publikisht është gjithashtu edhe fakti që, me disa përjashtime të vogla, klasa e re politike shqiptare është vazhdimësi e asaj që sundoi vendin për rreth 50 vjet. “Revolucioni” shqiptar i viteve 90 nuk pati forcën e nevojshme për të përmbysur nga themeli sistemin të cilit iu kundërvu. Për më tepër, ky “revolucion” nuk mund t’i jepte vendit atë ringjallje të ndërgjegjes qyetetare për të cilën ne kishim aq shumë nevojë. Shqipërisë i mungonin Dubçeku, Haveli, Kundera, Nagy e Geremeku, burra me ndershmëri dhe kurajo të vërtetë intelektuale mbi të cilët mund të ndërtohej një opozitë e mirëfilltë. Njerëz të tillë regjimi i kish zhdukur prej kohësh, madje edhe me parë se ata të bëheshin me të vërtetë të rrezikshëm për të. Kjo mungesë e ndërgjegjes qytetare pas rënies së komunizmit, u dha mundësi ish-aparatçikëve që të viheshin në krye të opozitës, pasi të paktë ishin ata që mund t’u kundërviheshin me ndergjegje të pastër. Oportunizmi është veçori e rrallë, dhe bëhet armë shumë e fuqishme kur zbardhja e së vertetës nuk i intereson kurrkujt.
Ky grup e kuptoi menjeherë potencialin ekonomik të pozitës së tij dhe themeloi ose u lidh fort me partitë kryesore. Nëse ndonjë syresh është i çoroditur nga mungesa e dallimeve ideologjike midis dy partive kryesore, duhet pasur e qartë që një dallim i tillë nuk ekziston. Deri me sot nuk ka patur debate mbi rolin e ndërhyrjes se shtetit në ekonominë e vendit; kanë munguar diskutimet mbi meritat e sistemeve të ndryshme ekonomike sepse kufijtë ideologjikë të dy partive janë të papërcaktuara. Kjo nuk vjen nga padija, por nga mungesa e interesit. Për politikën shqiptare vizioni afatgjatë i vendit nuk është prioritet dhe shpesh imponohet nga jashtë, duke mos qenë kështu produkt i vullnetit demokratik shqiptar.
Në këto rrethana klasa e re politike, çalë-çalë, mësoi se si të kontrollonte levat kryesore të ekonomisë shqiptare. E nxitur nga një dëshirë e marrë për të konfirmuar përkatësinë e tyre në kontinentin europian, prirja shqiptare për kursim u përmbys pothuaj menjeherë. Me ndihmën e valutës së huaj që vinte nga emigrantët dhe burime të tjera pak me të dyshimta, shqiptari i ri e zgjidhi qesen. Për të shuar këtë etje mbarëkombëtare, me qindra sipërmarrje import-eksporti filluan të lëvrijnë në tregun shqiptar. Herë me zgjuarsi e herë me dhunë, sipërmarrësit e rinj shqiptarë krijuan një sasi të konsiderueshme kapitali për investim. Skemat piramidale zhdukën një pjesë të madhe të këtij kapitali, ndonëse të dhëna zyrtare mbi shumat e sakta nuk ekzistojnë. Më pas procesi filloi rishtaz, por u vu re që numri i firmave ishte më i vogël, edhe pse firmat vetë kishin përmasa më të mëdha. Në përgjithësi, pas një katastrofe financiare, kjo i detyrohet nevojës për konsolidim që vjen nga gjallëria e sistemit kapitalist. Por në Shqipëri kjo ndodhi më shumë si pasojë e një lloj armëpushimi politik. Në një farë mënyre elitat shqiptare arritën në përfundimin se lufta e hapur për ndarjen e fitimeve nuk ishte logjike nga ana financiare. Kështu që dy kampet ndanë zonat e influencës në heshtje dhe me një farë kompromisi, që të mos përsëritej një episod i tillë i përgjakur.
Sistemi ekonomik: merkantilizmi
Në thelb, merkantilizmi është në kundërshtim me forcën krijuese që motivon kapitalizmin. Ky sistem krijon një qark të mbyllur ku vleresohet vetëm shkëmbimi i drejtpërdrejtë i mallrave dhe çdo sipërmarje e re e bazuar në progresin teknologjik është e papranueshme. Kjo në përgjithësi nuk ndodh si rrjedhojë e padijes (megjithëse në Shqipëri në shumë raste padija është shkaku kryesor), por sepse ky qark kërkon medoemos të paralizojë çdo lloj grupi të ri që mund t’ia rrezikojë privilegjin dhe postin. Merkantilizmi është një formë shumë e rrezikshme e anti-kapitalizmit, madje më e rrezikshme se kripto-socializmi, sepse nuk krijon asnjë mundësi ekonomike për shtresat e ulëta. Kripto-socializmi, së paku për sy e faqe, mund të krijojë mundësi të tilla. Elitat merkantiliste në përgjithësi janë pengesa më e madhe ndaj zhvillimit ekonomik, dhe për këtë kanë arsye të forta.
Si sistem ekonomik merkantilizmi e ka origjinën në Europën e Mesjetës, në një kohë kur europianët zbuluan rrugë të reja për tregti. Këto rrugë krijuan mundësi deri në atë kohë të pashfrytëzuara për zgjerimin e tregjeve dhe shportës së mallrave që mund të shkëmbeheshin. Ndërkohë shtetet e porsalindura europiano-perëndimore shfrytëzuan kërkesën për këto mallra që të përligjnin përqendrimin e fuqisë ekonomike dhe politike në dorë të qeverisë. Në përgjithësi merkantilizmi sherbeu si një forcë ekonomike për ngjizjen e shteteve të reja dhe për konsolidimin e fuqisë ekonomike. Në fund të shekullit XVII ky ishte sistemi mbizoterues në Europën perëndimore dhe atë veriore. Në fund të shekullit XVIII ishte kthyer tashmë në një forcë regresive. Një nga figurat më të shquara të këtij shekulli, Adam Smith, flet me pezmatim për mbrapshtinë e këtij sistemi:
“Bashkëbisedimi i tregtarëve të të njëjtit mall, edhe kur ata takohen për festa apo për kënaqësi, përfundon gjithnjë në një konspiracion që dëmton publikun, ose në një marrëveshje për ngritje çmimesh. Një ligj që ndalon takime të tilla është i pamundshëm, sepse nuk mund të vihet praktikisht në zbatim, dhe sepse do të binte ndesh me parimin e drejtësisë dhe lirisë vetjake. Megjithatë, ndonëse një ligj i tillë nuk i parandalon dot këto takime, shteti kurrë nuk duhet t’i lehtësojë e as t’i bëjë ato të nevojshme.”
Në përgjithësi analiza historike është e kufizuar në këndvështrimin e saj. Disa dukuri përsëriten në trajta të ndryshme gjatë viteve, por karakteristikat e tyre kryesore mbeten të njëjta, duke i dhënë mundësi studiuesit që të sjelle dukuri të së kaluarës në të tashmen. Sipas Hecksher-it (Eli Heckscher: Merkantilizmi)
“….çdokush duhet të jetë i lirë t’i japë merkantilizmit përkufizimin dhe për më tepër hapësirën që përputhet me qëllimin që ai i ve vetvetes.”
Në këtë prizëm nuk ishim ne ata që zbuluam merkantilizmin, por e anasjellta. Historia ekonomike e ka treguar se një fazë e tillë është e pashmangshme, dhe funksioni i elitave gjatë këtij tranzicioni është që ta bëjnë kapërcimin në ekonominë e tregut sa më të shpejtë dhe të suksesshëm.
Merkantilizmi i sotëm është forma më pak efikase e ekonomisë së tregut. Si sistem nuk e shton pasurinë, thjesht e riqarkullon atë. E thënë me saktë, në trajtën e sotme, merkantilizmi shqiptar është një sistem ekonomik i mbështetur nga forcat politike që ka për qëllim kryesor përfitimin e çastit. Në një atmosferë ku pozita dhe lidhjet politike janë jetëshkurtra, vendimet ekonomike nuk mund të jenë afatgjatë. Për shembull, qeveria nxjerr në shitje një pronë që vlen € 15 milion. Si zakonisht, kjo pronë do të shitet për shumë më pak se vlera e saj e vërtetë, supozojmë për € 5 milion. Ata “fatlumët” që patën mundësi ta blejnë investojnë për rinovime me një vlerë prej € 5 milion dhe ia shesin më pas ndërtesën për € 20 milion një firme të huaj. Teknikisht, € 15 milion u shënuan si fitim; në të vërtetë kjo nuk ishte gjë tjetër përveçse një transferim pasurie nga duart e taksapaguesit shqiptar (i cili është vetë krijesë mitologjike) tek duart e një njeriu pa ndonjë meritë të veçantë përveç asaj të hajdutit të zakonshëm. Shitblerja e mësipërme nuk krijon asnjë sipërmarrje afatgjatë në vend, asnjë mundësi që të ardhurat të përdoren për të financuar diçka tjetër, duke penguar kështu procesin zinxhir për të cilin flasin aq shumë ekonomistët. “Fatlumët” që përmenda më lart do të kërkojnë një mundësi tjetër të ngjashme dhe kështu i njëjti process nis nga fillimi.
Është më se logjike që ky lloj shkëmbimi është arsyeja kryesore e mungesës se ligjit të plotë të pronave në Shqipëri. Vendosja e një ligji mbi pronat dhe zbatimi rigoroz i tij do t’i hiqte nga duart klasës politike një nga copat me të majme fitimprurëse që ende ekzistojnë në Ballkan. Lufta nuk bëhet se si të ndahen pronat në Pukë; konflikti qëndron në mënyrën e copëtimit të bregdetit. Kjo për arsye se potenciali i përfitimit nga bregdeti është i pamatë ndaj dhe interesi i përbashkët për ta zgjidhur këtë çështje nuk ekziston. Problemin e thellojnë më tej shndërrimet demografike të papërmbajtshme që po ndodhin në Shqipëri. Durrësi dhe Tirana kanë arritur të strehojnë rreth një të tretën e popullsisë, duke krijuar kështu lagje të tëra periferike ku ligji për pronat është arbitrar.
Dukuria është bërë shkas që fjalorit të shqipes t’i shtohet një fjalë e re: “çeçenë”, pas së cilës fshihet një klasë e tërë ilegalësh. Këta të fundit punojnë e jetojnë mbi një truall që nuk u përket ligjërisht, të cilin në të shumtën e rasteve e zotëron ligjërisht dikush tjetër. Kesaj dukurie duhet t’i kushtohet vemëndje e veçantë, pasi jetëgjatësia e saj ndikon negativisht në gjetjen e një zgjidhjeje paqësore. Këta njerëz të cilëve drejtësia u ka mbyllur dyert, kanë mundësi shumë të kufizuara zhvillimi ekonomik. Në këtë grup investimet afatgjata ekonomike janë të pamundura, sepse pasiguria ligjore nuk lejon të investohet për të ardhmen. Kjo e bën kapitalin e tyre të pavlefshëm. Ky kapital mbetet i ngrirë dhe përbën një humbje të madhe të potencialit ekonomik. (Këto ide nuk janë të miat; të interesuarit mund të lexojnë me shumë mbi këtë dukuri në librin e Hernando de Sotos “The Mystery of Capital”)
[vijon]
Shënim: Kjo ese është përkthyer nga anglishtja prej vetë autorit. Peizazhe të Fjalës do ta botojë në dy pjesë, në një kohë që origjinalin të plotë mund ta lexoni këtu.
Qe nga fillimi ne fund me la nje shije mosbesimi. Jo se me pelqejne tregtaret,perkundrazi tregtaret e gazetaret(hiq analistet qe nuk jane te mirefillte) per mua jane si parazitet e nevojshem te stomakut e zorreve ,por sepse akuzohet e vetmja rruge reale e mbledhjes se kapitalit ne diktaturen e tregut.
Ne nje sistem ekonimik si i joni ku u shkaterrua si industria ashtu edhe bujqesia e vetmja menyre mbledhjeje kapitali ishte merkantilizmi. Me duket e pavlefshme te behet krahasimi me vendet e tjera te lindjes e te permenden Vasela e Kundera,pasi ne vendet e tjera ‘nuk’ u rrenua industria , keshtu qe me ane te saj u be mbledhja e kapitalit,sigurisht pa harruar merkantilizmin qe eshte menyra me e thjeshte e mbledhjes se kapitalit.
Ne cdo qytet, tregtaret ishin te paret qe mblodhen para e vete parate e korrupsionit – e ky perben menyren tjeter te rendesishme te mbledhjes se kapitalit ne Shqiperi- investoheshin/investohen me se shumti ne tregti.
Ende debatohet gjeresisht mbi origjinen e kapitalit por pak a shume merkantilizmi pranohet gjeresisht si ‘nena’ e kapitalit,kurse babai s’dihet.
Ceshtja ligjore e pronave pastaj eshte muhabet tjeter. Ligji perfundimtar i pronave eshte i domosdoshem por i pamundur e ne do rrojme me kete paradoks,derisa pas 50 vjetesh kush fitoi,fitoi e kush humbi,humbi ; keshtu qe eshte me mire te mos permendet fare kjo puna e pronave se vetem sa behet zhurme kot. Shqiperia duhet te hece me kete situate,ska cfare ben. Zgjidhjen e shpejte ta jep sakrifikimi i demokracise, kush do qe ta beje sakrificen te ngreje doren.
Z. Dusha, me pelqeu shkrimi yt dhe problemi qe kishe nxjerr mu duk shume aktual. Por meqe une jam nje cik zevzek dhe e kam shume merak trajtimin teorik, kam deshire fillimisht te keshilloja nje shkencetar shume te njohur ne teorite merkantiliste nga universiteti yt, pra ne Toronto, Robert Cox, nje neogramscian i “italian school of international relations theories”, dhe librin e tij mesimdhenes: “Power, Production, and World Order.” New York 1987 (shih. disa citate tek mua: http://docs.google.com/Doc?id=dg4mph6q_1c3qq5n , por te keshilloj ta lexosh librin). (Xhaxha, une jam akoma ne fazen e polemikes, dhe jo te krijimit, madje po filloj te ushtrohem ne kete mjeshteri. Keshtu qe mos u merzit me shkrimin, edhe pse do te jete paksa e gjate dhe teper analitike e teorike.)
Pervec kesaj sot kam shume nge dhe shume deshire te merrem me nje pune shkencore, se kam nja dy jave qe nuk kam prekur gje me dore.
1. Por le ta fillojme nga pikenisja, teza mbi revolucionin.
Shkak për revolucion bëhet ose vetëbesimi i tepruar i elitave në fuqinë e tyre për të ndrydhur e kontrolluar masat, ose paaftësia e tyre për të llogaritur saktë sasinë e pushtetit që duhet të dorëzojnë për parandalimin e një përmbysjeje totale.
Revolucionet ndodhin se ka elemente ne sistem (establishment) qe krijojne mundesite strukturore (oppurtunity structures, shih. S. Tarrow, cdo liber. ose “Power in Movements: Social movements, collective actions and politics. 1994, dhe Ch. Tilly, From Mobilization to Revolution, 1978). Ne fakt eshte nje loje e dyanshme (interaction) midis establishment dhe sfidanteve (contenders) dhe kurrsesi i njeanshem. Dy jane faktoret kryesore: resource mobilisation (mobilizimi i burimeve, mjeteve, nga sfiduesit e sistemit) dhe oppurtunity structure (hapesirat strukturore qe krijohen nga elemente ne sistemin politik.). Librat qe permenda me pare jane studime empirike dhe jo premisa teorike, Ch. Tilly ne Italine e viteve 60-70, dhe S. Tarrow sjell shume shembuj nga Europa Lindore, Afriken e Jugut etj. Si pasoj edhe ne Shqiperi nuk ndodhi ndryshe. Pati patjeter elemente nga sistemi qe bashkepunuan me kundershtaret (Gegenspieler) te sistemit. Mundesite, hapesirat ne sistem krijohen edhe nga trysnia nderkombetare (nderhyrjet), por edhe nga trysnia nga poshte, pra “bottom-up”, por sido qe te jete eshte gjithmone nje interaksion i shume elementeve, dhe e jo i dy kundershtareve te “perbetuar”. Mitet e Revolucioneve, si ai i Tetorit ne Rusi, lufta ne pallatin mbreteror ne Kremlin, jane varrosur nga historia me kohe. Ketu perfundojne dhe Mite si Havel etc., qe faktikisht kishin kontakte me sigurimet e shteteve perkatese.
2. Cfare eshte shteti merkantilist, ose protostate?
“në vende si Shqipëria, “elitat” përbëhen nga grupe që përfaqësojnë interesat tregtare. Me pak fjalë, këta janë individë që mbikqyrin çdo shkëmbim të madh tregtar dhe kontrollojnë ndarjen e fitimeve. Pak a shumë kjo situatë është mbizoteruese në vendet me të varfra të Amerikës Latine dhe Afrikës. Në një fare mënyre çdo mall, që nga cigaret e deri tek frigoriferët, kalon në duart e anëtarëve të këtij grupi, të cilët zakonisht janë figura të njohura për publikun, ndonëse shumat e sakta për të cilat luftohet janë objekt thashethemesh.”
Por a eshte shqiperia nje shtet merkantilist, neomerkantilist, apo eshte ai protoshtet?
Fillojme nga perkufizimi (definition), cfare Cox i quan jo merkantelist, porse neomerkantilist, perkunder pra merkantilsmit te A. Smith, nga ekonomia klasike (qe ta dish, eshte kjo premisa jote nga teorite te ekonomise klasike, cfare perben problem per mua, me keto nuk mund te sqarosh asnje zhvillim ne historine moderne shqiptare):
– Protostate: Sipas R. Cox (ibid.) Protoshtet, strukturat shteterore, ose klasa politike, perpiqen te ushtrojne pushtetin e tyre politik mbi nje territor te caktuar, por qe u mungon konsensi mbareshoqeror dhe kapaciteti administrative. ( “political structures try more or less successfully to monopolize the capacity for exercising political force within the national territory but have not acquired either a firm social basis of consent or the administrative capacity to formulate and apply effective economic policies.” S. 218) . Nje protoshtet mund te mbledhi taksa (sidomos ato tarifore ne dogana) por ne kundershtim nga nje shtet neoliberal (diferencimi teorik!) nuk gezon kapacitetin te ristrukturoj shoqerine, ose strukturat politike. (“…can extract tribute, forms of state power exists, “but lacks the capability or incentive to reshape society, and society is neither strong enough nor coherent enough either to manage itself or to fashion a state in its own image.” S. 231). Ketu luan rrol edhe sistemi kapitalist i perendimit, te cilet jane te interesuar ne stabilitetin politik te vendit. ( “The primary concern of the world-economy managers with the reference to these protostates is to prevent the situation within these countries form deteriorating to the point where it might constitute a political threat to the world order on which the world economy is based.” S. 219). Cfare realizohet nepermjet ndihmes financiare dhe penetrimit te strukturave shteterore dhe instutucioneve, pra nepermjet imponimit te rregullave dhe rregullimit (per me teper ne “regulations theories” shih. the regulation approach nga S. Gill, koleg i R. Cox, mos harro se ne kete rryme nuk je ne ekonomineklasike porse ne ate marksiste.). Shkurt : “In political terms, the power holders in the state apparatus can gain enough credit and enough arms from external sponsors not to have to mobilize society so that it will produce a surplus under state auspices. The protostate is symptomatic of an impasse in the relationship of state to society.” S. 231)
Dhe si pasoj edhe shoqeria civile eshte pothuajse inekzistente dhe apatike: There is no active civil society in this national states: “The social groups upon which such an emergent state based its support [petty-bourgeois leaders, incorporated in the nationalist coalitions, government officials, military officers, indigenous businessman] were not themselves hegemonic. Nor were the political parties that monopolized participation in such states disciplined monoliths like those that carried out revolutions founding distributive systems.” S. 236
Shkurt, edhe ketu kemi nje interplay nga shume aktore dhe penetrime te sistemit, pra asnje aktor nuk vepron me koke te vete, porse brenda kushtezimeve institucionale (institutional constrains.)
3. Ti bazohesh ne vezhgimet e tua, porse nuk jep emra, ose fakte (aq sa “interpretimet” mund te quhen fakte). Kjo kritike vlen edhe per shume gazetar. Mund ta besh Ph.d. per kete teme, “Plackitja e Ekonomise Socialiste Shqiptare”. Ja nje liber shume i mire si fillim qe nepermjet kesaj teorie sqaron shume bukur “batackinjte” dhe baterdine qe iu be ekonomise ruse, me fakte: Andreff W. (2007) „Transition through different corporate governance structures in postsocialists economies: which convergence? “ In: Overbeek H.; v. Apeldoorn B.; Nölke A. (Hrsg.) The Transnational Politics of Corporate Governance Regulation. Routledge: London. Shih psh. Andreff (2007:167) qe nepermjet skemave te tilla si “loans for shares” u vodh sistemi bankar rus ne pak vite: „All the winnings banks were owned by a small group of financial oligarchs [E. Ananiev, B. Berezovski, O. Deripaska, M. Fridman, V. Goussinski, M. Khodorkovski etc.] well acquainted with the President of the Russian Federation [B. Yeltsin].“
Cfare mund te mesojme nga ky liber? Se nje studim empirik fillon nga menyra e qeverisjes se kompanive dhe holding, rregullat, institucionet, kush jane personat, organizatat, nga vjen kapitali, kush jane bankat qe i ushqejne me kapital, sa taksa paguaj, sa marrin, te gjitha keto te dhena, qe jane shume thjeshte per tu marre, etj. … (Edhe ketu sillesh ne rrafshin politiko teorik te neogramscianeve dhe te “regulations approach” nga S. Gill., jo ne teorite e ekonomise klasike.)
Per nje zhvillim teorik te metejshem te sugjeroj nje trajtim teorik mbi shtetin neopatriarkal qe kam bere diku ketu tek xhaxhai.wordpress.com nga maji ose nga qershori.
4. Ky grup e kuptoi menjeherë potencialin ekonomik të pozitës së tij dhe themeloi ose u lidh fort me partitë kryesore. Nëse ndonjë syresh është i çoroditur nga mungesa e dallimeve ideologjike midis dy partive kryesore, duhet pasur e qartë që një dallim i tillë nuk ekziston. Deri me sot nuk ka patur debate mbi rolin e ndërhyrjes se shtetit në ekonominë e vendit; kanë munguar diskutimet mbi meritat e sistemeve të ndryshme ekonomike sepse kufijtë ideologjikë të dy partive janë të papërcaktuara. Kjo nuk vjen nga padija, por nga mungesa e interesit. Për politikën shqiptare vizioni afatgjatë i vendit nuk është prioritet dhe shpesh imponohet nga jashtë, duke mos qenë kështu produkt i vullnetit demokratik shqiptar.
Para ca kohesh lexova dicka te tille tek Peshkupauje.com, ku dikush i indinjuar kishte shtruar nje teze te njejte mbi zhvillimin e sistemit te partive ne Shqiperi. Por duhet te dime, se perpara se te veshtrohen dimensionet e ndarjes se sistemit, duhet sqaruar premisa historike e dimensioneve te ndarjes. Pa histori, nuk sqarojme te ardhme, prandaj na duken partite tona sikur kane rrene si gura nga qielli.
Ne Perendim kemi nje tjeter zhvillim te sistemi te partive, te panderprer, pervec se ne Itali. Edhe ketu ka shume teori, por kryesorja eshte ajo e Lipset & Rokkan, qe bazohet ne teorine markisiste te konfliktit midis klasave. Ku mbas revolucionit industrial dhe revolucionit kombetar (nacional) u kristalizuan kater (4) linja konfliktesh: Shtet laik/Sekular, Fshat/Qytet, Pronar/punetor, Borgjezi/Aristrokaci, ketu mund te fusim edhe dy linja konflikti nga Italia: ProKushtetutes/Kunder Kushtetutes, dhe Pro politikes se jashtme (psh. futjes ne NATO, ne itali DC) / kunder politikes se jashtme (ne itali PCI)
Si mund pra te pretendojme se nuk kemi ndarje ideologjike ne Shqiperi. Premisa teorike e Lipset & Rokkan, qe eshte nga standartet ne teorite e politikes, nuk vlen per shqiperine. Mbase duhet te shohim nga nje tjeter perspektive teorike, dikush mund ta zhvilloj. Njeriu politik (homo politicus) merret me problemet qe zgjdh, me ato ku bie drita, dhe jo me ato qe nuk i zgjidh, dhe ndodhen large veshtrimit dhe perceptimit te tij. Nuk mund te pretendojme nje ndarje te tille ideologjike, porse ne Shqiperi kemi nje zhvillimi jo me pak modern, sistemit kartel te partive (Kirchheimer). Pra partite u sherbejne klienteles se tyre, si te ishin firma te cilat menaxhojne kapitalin politik te klienteles se tyre. Nuk mund te pretendosh ne Shqiperi ndarje ideologjike kur 1. nuk ka histori te konflikteve te tilla si ne Lipset & Rokkan 2. nuk ka kulture politike (demokratike) me tradite 200 vjecare etj… faktore qe nuk me vijne ndermend. Ndersa persa i perket ndarjes te se majtes nga e djathta, ju sugjeroj ty dhe atij qe ka shkruar artikullin tek peshkupauje.com te lexojne N. Bobbio, E Majta dhe E Djathta. N. Bobbio i hedh poshte kritere te tilla si “mjeti i dhunes”, si instrument i politikes eksluziv i se majtes ose i te djathtes, ose si nacionalizmi (gjendet ne te dyja ekstremet), Zgjedhjen midis lirise ose barazise se shanseve etj.. Kriteri kryesor sipas Bobbios eshte Barazia, socialistet jane gjithmone per barazi dhe nuk besojne se eshte “natyra” ose Zoti ose rastesia qe i rregullon kushtet e njerzve, porse nderhyrja ne keto mundesi.
Pastaj po te shohim klientelen e Sales dhe fjalimet e tij, ai gjithmone ka levizur nga e djathta: tek decentralizimi, neomerkantilismi, ka zvogeluar administraten etj…Shkurt duhen pare si programet e partive por edhe klientet dhe politikat e tyre konkrete per te arritur ne nje gjykim, dhe jo keshtu kot…
….. vazhdojme rradhes tjeter, se tani u lodha……
Nja dy korrigjime, se ne ate moment po me vinte nje gjume i tmershem.
1. aty tek dallimet ne dimensionin historik te sistemit partiak ne Shqiperi, jo Shteti laik vs. sekular, se eshte e njejta gje, porse laik (sekular) vs. nderhyrjes se fese psh. DC vs. PCI ne Itali, ose CDU vs. FDP ne Gjermani,
2. me siguri ka gabime te tjera, por pertoj ta lexoj edhe njeher tekstin
Rregulli i gishtave është një rregull i thjeshtë që u mësohet fëmijëve për të zgjedhur një libër të përshtatshëm. Hapet një faqe rastësore dhe fëmija lexon duke numëruar me gishtat e dorës fjalët që nuk i kupton. Me tre-katër fjalë të tilla në faqe libri quhet i papërshtatshëm. Ndonëse duket sikur mësuesit kështu dënojnë fëmijët për të lexuar atë që i tërheq, ky rregull është kundërpërgjigjia indirekte, dënimi me moslexim që u jepet autorëve.
Po ta shtrish rregullin e gishtave në botimet e të rriturve, me ndryshimin e vogël që ato tre-katër fjalët e pakuptueshme, të jenë fjalë të kuptueshme por të përdorura pa kuptim, shprehje pakuptim, paranteza të stërgjata, citime për vlerë, referime të tepërta dhe me terpi, fjali të mëvetëshme mbyllur në një paragraf si gardalina për shitje, paragrafë të cilëve fillin u a gjen o dy paragrafë më lart o në mendjen e autorit, etj. tmerre të tilla, gjen se çfarë është e përshtatshme dhe çfarë është e papërshtatshme për të lexuar.
Si është ky shkrim?
Titulli pretendon se elitat shqiptare janë qënie mitologjike, pavërtetësi që autori e kundërshton vetë sa herë nuk komenton libra autorësh e ngjarje joshqiptare; përveçse në titull qënie mitologjike, nuk përmendet. Përse elitat dhe jo elita? “… e të tjera qënie mitologjike” shkruar kështu fut dhunshëm këdo që përmendet në vazhdim në një botë ireale.
Sqarimet janë krejt të panevojshme, ai me numur 2 të fton të debatosh mbi presupozime që nuk bazohen mbi fakte (nuk ka fakt të tundshëm), apo të debatosh mbi fantazinë e autorit. Sqarimet nuk janë as paraprake. Ato mund të ishin të tilla, me një titull asnjëanës e pa barazimin Niçean të piratit me tregëtarin, të cilit i takon të rrijë nën “Sistemi ekonomik-merkantilizmi”.
Në paragrafin e tretë autori kërcen nga “Përkufizimi që autorët i bëjnë elitës..” tek “në vende si Shqipëria” duke miksur fjalët e tyre me të tijat ai maskon gabimin e parë të mundshëm: “…në sistemin e sotëm ekonomik pronarët e mëdhenj të tokave nuk kanë fuqinë e dikurshme politike dhe financiare…” Nuk e di autori se Sabri Godoja është pronar i madh tokash, apo i duket se nuk ka fuqinë e dikurshme? Kush e përjashton të qënit njëkohësisht pronar, merkantilist, elite, dhe aristokraci?
Paragrafi që nis me “I njohur publikisht” është lëmsh i ngatëruar fijesh të ndryshme për të cilin mund të duhet sa vetë shkrimi ta shkokodredhësh.
“Ky grup” nis paragrafi tjetër. Dy paragrafe me sipër grup “grupe që përfaqsojnë interesat tregtare” ka përfaqsuar “individë që mbikqyrin çdo shkëmbim të madh tregtar”, ndërsa një paragraf më sipër thuhet “klasa e re politike” apo e “ish-aparatçikëve” që me dashje i lihet në derë vetëm opozitës. Cili nga këto grupe? Në është i njëjti grup pse nuk shkruhet?
“Nëse ndonjë syresh është i çoroditur” siç shkruhet nuk duhet sqaruar as lexuesi as vetë autori me “duhet pasur qartë se”,
“Në këto rrethana klasa e re politike…” Në cilat rrethana? Po e rimarr shkrimin prej fillimit:
titulli – nuk përmban, ta zemë: Elitat shqiptare mbas 1990,
paragrafi i parë ka vetëm sqarimet,
i dyti koment mbi librin e dy autorëve
i treti presupozimin e gabuar se “elitat” (pse në thonjza?) përbëhen nga grupe … dhe janë individë…; çmendohet se mbizotëron në Amerikën Latine dhe Afrikë
i katërti ka këto rrethana:
– të gjithë politikanët e sotëm kanë lindur dje
– “revolucioni” nuk përmbysi nga themeli sistemin që ju kundërvu
– nuk i dha vendit ringjalljen e ndërgjegjies qytetare
– Shqipërisë i mungojnë emra që nuk i përkasin
Të cilave ju dhashë këtë ton për parëndësinë e tyre në krahasim me rrethanat e rënda dhe të vërteta që nuk përmenden e në të cilat klasa e re politike mësoi si të kontrollonte levat kryesore të ekonomisë shqiptare.
…prirja shqiptare për kursim u përmbys menjëherë… Ky gabim ishte dhe fundi i asaj që unë lexova pandërprerje prej shkrimit, e duke hequr sytë e lënë në rënie të lirë, dhe gabimin tjetër se të dhëna zyrtare mbi kapitalin e zhdukur në skemat piramidale nuk ekzistojë. Për kursimet shifrat thonë krejtësisht të kundërtën, autori në pamundësi ti siguronte ato mund të kishte vrarë pak mendjen se si lulëzoi sistemi bankar në Shqipëri, ndërsa kapitali që zhdukën skemat piramidale është shpallur zyrtarisht, në publik, kuvend e media.
“Elitat shqiptare dhe të tjera qënie mitologjike” vazhdon në po të njëjtin kaos prej të cilit mund të kishte dalë një studim ashtu si doli bota në mitologji për grekët.
CD, qellimi im ishte ti tregoja artikullshkruesit nje perspektive teorike, nga ku shume mire mund te sqarojme disa zhvillime ne keto kohe ne Shqiperi. Nuk eshte e vetmja, por une them se eshte nje perspektive pak a shume realiste. Tezat, te cilat mund te dalin nga kjo perspektive, mund ti nenshtrohen nje studimi empirik. Ndersa hedhja e citateve si lume ishte per te ilustruar librin, se nuk desha te flisja une, por Libri, plus qe edhe pertoja te shkruaja ndonje essay.
Dhe here tjeter shkruaj me qarte, ne menyre qe fjala jote te shkoj atje ku duhet, dhe une mos ta lodh koken te te kuptoj ty.
PS. harrova me pare te sqaroj edhe mbi nje gabim qe bejne disa. Shume i shohin teorite e ndryshme sikur te jene edhe “udhezime”. Pervetem nese kjo teori eshte normative, pra jep nje vleresim pozitiv ose negativ per procesin ose objektin ne studim, nje teori nuk jep vleresime, porse sqaron/kategorizon ose interpreton. Pra qe nje teori, si ajo e ndarjes se sistemit partiak ne te majte dhe te djathte (dhe ajo e konflikteve), nuk gjen zbatim ne realitet, nuk do te thote qe realiteti eshte per tu vleresuar “negativ”, porqe teoria duhet perpunuar ose hedhur poshte. Edhe teorite kane kufizimet e tyre, ne hapesire (kontext) apo kohe. Une nuk e kuptoj dot se cfare ka per tu vleresuar negativ ketu, nese si Sala por edhe Rama kerkojne te zhvillojne politika sociale. Dalin disa e thone nuk kemi te djathte ose te majte ideologjike. E cfare? Keto jane “cilesime”, kategori, e mund edhe te mos kene kurrfare relevance me realitetin.
Po kapem pas p.s se kapedanit per te thene se vertet realiteti nuk eshte per tu vleresuar negativ ne konflikti e majte- e djathte nuk eshte ideologjik , por pa kete konflikt demokracia humbet nje pike kyce te zhvillimit te saj.
Qe ne demokracine greke kemi kundervenien e aristokrateve me ‘demokratet’ si te thuash ne vija te trasha e djathta me te majten apo ne Rome patrice-plebej , ne shek 19 kemi proletare e mikroborgjeze – kapitaliste e aristokrate.
Qe demokracia eshte produkt i mbrojtjes se interesave te plebejve ndaj supremacise patrice (aristokrate) kjo duket qarte nga zhvillimet historike te saj.
Politikat sociale nuk jane tager e se majtes por meshimi mbi politikat sociale ku demtohet shtresa e pasur eshte politike e majte e cila e gjen shprehjen me te persosur tek lufta e klasave gjate komunizmit.
Nese Sala do meshoje mbi politika te tilla atehere eshte duke dale ideologjikisht nga e djathta ne menyre te frikshme per fatet e se djathtes, por gjithsesi ne Shqiperi nuk sundon fare ideologjia por ‘vullneti per pushtet’ ne formen primitive te tij, dmth ku nuk ka rregulla .
Gjithe elita shqiptare ndodhet ne fazen e ketij vullneti per pushtet te fazes primitive, por gradualisht do kemi njefare pozicionimi ideologjik kur ne politike te futen njerez qe pergatiten per politike si puna e kapedanit psh (mos je gje kryeplaku i fsh ? ) si dhe te jete qartesuar mjegulla elitare shqiptare apo ‘ngurtesuar ne yje e planete nebuloza kozmike’.
Por, kjo humbje e ketij konflikti ideologjik shihet deri diku edhe ne europe(aspak ne nivelet e shqiperise) keto 50 vjetet e fundit (gradualisht) e besoj vjen si pasoje e tkurrjes se numrit te fuqise punetore ne industri ne favor te mikroborgjezise se sherbimeve dmth aleanca antike apo ‘qenia simbiotike’ proletare-mikroborgjez eshte duke u brejtur si pasoje e cbalancimit numerik ne favor te mikroborgjezeve te cilet jane me te prirur te shohin drejt borgjezise e me tej aristokracise sesa poshte e kete e tregon edhe konsumi modern ku mikroborgjezet per te qene pak ‘te ngritur’ blejne veshje e acesore jashte fuqise se tyre blerese apo nje ‘konsumi logjik’.
Nese konflikti e majte- e djathte shter atehere te pergatitemi ti japim lamtumiren e fundit demokracise.
Duke kerkuar falje qe u vonova ne pergjigje po mundohem t’i rikthehem ca komenteve:
CD’ne nuk e kuptova dot mire. M’u duk me shume si nje kritike letrare per nje argument ekonomik, keshtu qe nuk mund t’i pergjigjem dot qarte sepse nuk di se si. Megjithate, nje gje qe ishte e qarte ishte kritika e tij ndaj mos-citimit te shifrave per shkak te mungeses se tyre. Ndoshta une jam treguar dembel, megjithate kjo pike nuk eshte jetesore per argumentin. Ta zeme se shifra qe citohet gjithandej (2 miliarde) eshte e sakte. Rrjedha llogjike e argumentit nuk cenohet nga nje konstatim i tille.
Atehere, kapedan, me hape pune se nuk mendoja se komentet do te ishin me te gjata se eseja vete (kjo nuk eshte e keqe, perkundrazi eshte cytje qe une te hap syte edhe nje here per c’kam brockullisur; per kohen e shpenzuar te falenderoj.)
Me duket se argumenti midis mejtimit tend dhe timit qendron tek dallimi midis funksionit dhe formes. Per ty eshte me interesant argumenti i formes qe merr shteti (ky me duket dhe fokusi yt), kurse per mua eshte me interesant funksioni ekonomik qe kryen ky shtet. Sic me keshillon edhe ti, le te fillojme me perkufizimet: shteti eshte merkantilist kur ka per qellim kryesor ekonomik lehtesimin e tregtise, pra merkantilizmin. Menyra e venies ne pushtet te nje elite merkantiliste nuk eshte thelbesore ne funksionin ekonomik qe kryen shteti, me I rendesishem eshte fakti qe shteti nuk eshte neoliberal (pra ne funksion antikapitalist).
Ky eshte per muar rreziku me I madh qe I kanoset Shqiperise, ngecja ne nje sistem qe perjashton progresin teknologjik. Jam krejtesisht dakort me ty qe:
“Protoshtet, strukturat shteterore, ose klasa politike, perpiqen te ushtrojne pushtetin e tyre politik mbi nje territor te caktuar, por qe u mungon konsensi mbareshoqeror dhe kapaciteti administrative.”
Dhe qe:
“Nje protoshtet mund te mbledhi taksa (sidomos ato tarifore ne dogana) por ne kundershtim nga nje shtet neoliberal (diferencimi teorik!) nuk gezon kapacitetin te ristrukturoj shoqerine, ose strukturat politike.”
Me duket nje pershkrim pothuajse i sakte i natyres se politikes Shqiptare. Por argumenti im ekonomik qendron ne konstatimin qe nuk flitet vetem per pamundesi, por per mosdashje te ristrukturimit shoqeror. Me duket me llogjike qe ristrukturimi shoqeror te jete i rrezikshem per pushtetaret e sotem dhe prandaj ata i kundervihen atij, sesa teza se ata nuk kane mandatin politik per ta kryer kete ristrukturim. Prape tek forma dhe funksioni, forma e protoshtetit nuk mund ta perligje gjendjen pezull; eshte funksioni merkantilist qe qendron pas saj.
Persa I perket:
“In political terms, the power holders in the state apparatus can gain enough credit and enough arms from external sponsors not to have to mobilize society so that it will produce a surplus under state auspices. The protostate is symptomatic of an impasse in the relationship of state to society.” S. 231)
Jam ne kundershtim me kete pohim. Eshte e vertete qe ndihma e aktoreve te huaj zgjat jeten nje sistemi te tille, por jo duke ndaluar mobilizimin e pergjithshem, por duke bllokuar incentives (motivet, cytjet s’di si ta perkthej) private te homo-economicus, dhe duke krijuar nje ekonomi qe bazohet ne rent-seeking (as e kam idene si mund ta perkthej) dhe jo ne nje treg te hapur. Ketu ngul kembe tek edukimi im neoklasik. Ekonomia neoklasike eshte nje nga strukturat me te pasura per shpjegimin e dukurive te tilla ekonomike. Ajo ka fleksibilitetin qe i lejon te pranoje edhe ferkime ne treg, edhe deshtime te kapitalizmit pa u dyshuar presupozimet baze te saj. Nuk dua t’i futemi ketij muhabeti se do ngelemi pa pare televizor.
3. Mungesa e fakteve eshte ndoshta dobesia me e madhe e esese, kete e di. Por emra nuk kam se si jap, sepse do te ishte spekullim, dhe keshtu do ta fuste te tere argumentin ne kllapat e dyshimit. Mund te behej nje studim empirik, per kete kam folur edhe me profesore te mij. Por kur edhe shifrat e INSTAT-it jane te dyshimta edhe sot, imagjino c’burim mund te kem per vitet 90-2000.
“Para ca kohesh lexova dicka te tille tek Peshkupauje.com, ku dikush i indinjuar kishte shtruar nje teze te njejte mbi zhvillimin e sistemit te partive ne Shqiperi. Por duhet te dime, se perpara se te veshtrohen dimensionet e ndarjes se sistemit, duhet sqaruar premisa historike e dimensioneve te ndarjes. Pa histori, nuk sqarojme te ardhme, prandaj na duken partite tona sikur kane rrene si gura nga qielli. ”
Premisa historike ekziston; te djathtet u pozicionuan si ata qe kundershtuan sistemin dhe te majtet si ata qe do ta reformonin ate. Nje histori politike qe nuk perfshin argumente te sofistikuar per te djathten apo te majten nuk perjashton ekzistencen e ketyre dy kampeve. Ne thelb dalim prape tek forma dhe funksioni, ketu funksioni i te dy kampeve eshte merkantilizmi, kurse forma eshte e parendesishme. Ne te vertete mungesa e ndarjes ideologjike nuk eshte semundje por simptomat e saj. Do te isha i lumtur sikur politika Shqiptare te ekzistonte pertej ideologjise, dhe te merrte vendime vetem duke i pare nga merita praktike; por kjo eshte e pamundur ne shqiperi. Mungesa e ndarjes ideologjike eshte simptome e mocalit merkantilist qe ekziston ne vend.
Dhe se fundi:
Ne fakt eshte nje loje e dyanshme (interaction) midis establishment dhe sfidanteve (contenders) dhe kurrsesi i njeanshem. Dy jane faktoret kryesore: resource mobilisation (mobilizimi i burimeve, mjeteve, nga sfiduesit e sistemit) dhe oppurtunity structure (hapesirat strukturore qe krijohen nga elemente ne sistemin politik.).
Me duket se edhe une kete po them; loja eshte e dyanshme midis atyre qe kerkojne pushtet dhe atyre qe i sfidojne ata. Revolucioni ndodh kur pushtetaret i bejne llogarite gabim dhe kur ata qe I sfidojne krijojne mundesi organizimi. Per kete jam dakort, dhe vete si ide mund te kerkoje faqe te tera shtjellimi, po eshte e pamundur qe ta bej kete pa humbur thukshmerine e esese.
Qellimi kryesor i esese ishte te bente te qarte nderlidhjen midis merkantilizmit dhe elitave shqiptare. Duke bere kete ideja ishte qe, sado pak, te qartesohej sistemi ekonomik qe mbizoteron ne vend. Jam i ndergjegjshem qe jane me dhjetra ide brenda argumentit, qe ne vetvete kerkojne thellim te vecante. Nga ana ekonomike ka vend sa te duash per studim teorik te efektit negativ te merkantilizmit. Kjo pune ka filluar ne qarqet ekonomike, dhe bile ideja me lindi nga nje kumtim qe Prof Acemoglu mbajti tek universiteti i Torontos. So stay tuned..
Edhe une te falenderoj per pergjigjen. Edhe monologjet behen nganjeher te merzitshme.
Problemi qe shume teoricien marxist kane me klasiket ose neoklasiket eshte se keta ne llogaritjet e tyre nuk e fusin fare faktorin “Force”: qofte kjo e ushtruar ne formen e dhunes institucionale (penetrim te sistemit ekonomik nepermjet institucioneve dhe rregullave), ne formen e dhunes se paster pra te kercenimit me ose te ushtrimit te dhunes ushtarake dhe formave te ndryshme mjeteve ekonomike sic jane barrierat tarifore dhe ato jo-tarifore, te kamofluara me subvencionime, kontrata etj., pra shkurt politikat protektioniste te nje shteti. Troc, pushteti, forca eshte nje nga mjetet efikase te politikave ekonomike, sic eshte edhe tregu. Kjo perspektive, nga ajo e forces, eshte mendoj une kriteri ndares i ketyre teorive te ashtuquajtura “neutrale” ose “empirike” ndaj ato marxiste, qe cilesohen si teori “kritike”. Ne Shqip do te theshim: kush ka gurin, ka edhe arren.
Ti pretendon qe elita jone i sherben llogjikes se merkantilizmit, pra te tregut dhe nevojave te ekonomise. Dhe e le me kaq. Po a eshte kjo e vetmja logjike e sistemit tone politike? Une dyshoj shume.
E para sepse sistemi yne politik dhe aktoret jane te kushtezuar nga kufizimet e institucioneve nderkombetare, ne te cilat Shqiperia eshte integruar teresisht, madje qe para se ti nenshkruaj ato kontrata. E dyta klasa jone politike duke qene se ka pasur nje tradite te meparshme te perfshirjes ne politike, eshte e emancipuar nga klasa ekonomike (nese do te dallonim midis klases ekonomike, politike, dhe asaj shoqerore). Ketu mund te me korrigjoj dikush qe e njeh me mire klasen politike shqiptare, menyren sesi partite atje organizohen dhe mobilizohen. Porse une mendoj se partite tona kryesore (PS dhe PD) kane nje “pool” zgjedhesish te tyren, besueshmeria e te cilave i nenshtrohet ose logjikes se klientelizmit (reciprocitetit) ose logjikes se Idhujtarise (Figura e Sali Berishes, personalizimi i fushatave elektorale ne Shqiperi). Patjeter qe edhe klasa ekonomike ka nje ndikim, ajo fundja financon fushatat. Porse te pretendosh qe klasa jone politike i eshte nenshtruar kesaj klase, me duket mua paksa e ekzagjeruar (fat fetched). Sic shkruajta me pare, mua me duket se sistemi partiak atje eshte shume klientelist dhe klanor, pra i bazuar ne logjiken e loyalitetit te gjakut dhe te grupit, dhe jo te paras. Por sic kam shkruar me pare, kjo shpjegohet shume mire me teorite “neo-patrimoniale” (me falni per gabimet e meparshme, se vazhdoj ta shkruaj neo-patriarkale, ngase kam ca teori feministesh tani ne koke.) Diku ketu kam cituar edhe nje liber: Meyer, Gerd. (2006) Formal institutions and informal politics in Central and Eastern Europe.
Kritika ime Elton, ishte qe autori, te hiqte letrarizmat e te nxirrte ne pah argumentet, shembujt e mi ishin fjalet e tua. Mos pretendo te mbrosh tezat e tua pa i shkruar ato qarte. Pse duhet te vije deri tek komenti i komenteve per te thene se qellimi yt ishte lidhja e elites shqiptare me merkantilizmin.
Nejse,
Si dhe me se e mbron deklarimin se merkantilizmi shqiptar eshte nje sistem ekonomik qe mbeshtet nga forcat politike, dhe tjetrin se elitat merkantiliste jane ne pergjithesi (pergjithesia ketu eshte elita shqiptare, qe i bie se ajo, dmth forcat politike jane:) pengesa me e madhe e zhvillimit ekonomik?
Shpjegimet i mirepres pa shifra.