Vitet e fundit jo fare rrallë më ka ndodhur të kaloj afër Bulevardit të Ri – atij që në Google Maps e shënjojnë si “New Blvd Tirana” – dhe të pyes veten pse janë ende të paktë ata që shëtitin aty në mbrëmje; sepse ndoshta është e vetmja rrugë në kryeqytet, me përjashtim të zonës “nga Liqeni”, ku mund të shëtisë njeriu lirisht, pa ia ndërprerë fillin e qenies trafiku. Të thuash që bulevardi nuk të shpie gjëkundi, si zor të jetë argument, sepse edhe Bulevardi i Madh para 1990-ës nuk të shpinte gjëkundi, por ishte plot; madje kjo, që “nuk të shpie gjëkundi”, mund të shërbejë edhe si argument në favor të shëtitjes.
Mbase lagjja përreth është thjesht e një tonaliteti tjetër, rrethinë e kapur në befasi nga zgjerimi drejtvizor i Tiranës; mbase bulevardi vetë është i shëmtuar, mbase tiranasit dhe tirônsit sot nuk shëtisin më – por rrinë në kafe ose vrapojnë në treadmill për të mbajtur formën “qytetare”, mbase mbase… Ngaqë nuk ka shumë shëtitës, ata pak njerëz që kuturisen atje se ç’marrin një pamje si prej figurantësh në videolojë: babai që i mëson të bijës biçikletën, gruaja me flokë të prera shkurt, që flet në telefon me forcën metalike të një altoparlanti, plaku nervoz me syze të errëta dhe bastun, që mund të jetë edhe i verbër. Për pak mund t’ia behin zombies…
Edhe ky është bulevard pa qytet, si ai tjetri; por nëse i vjetri, bulevardi i xhiros së mbrëmjes, i kundërvihej në mënyrën e vet paradës totalitare, ky tjetri i kundërvihet sivëllait të vet në antipodet, që tani gëlon nga një tym i pluhurt benzine të keqe dhe ajri të rremë. Janë dy skajet e një shigjete që e ka përshkuar qytetin tejpërtej gjoksit, skaje edhe të njëjtë, edhe krejt të ndryshëm mes tyre, me këtë të riun, të New Blvd-it, çuditërisht të përgjakur. Dhe unë, që vij nga një Tiranë tjetër tashmë praktikisht bardhezi, ende dua të përfytyroj e të përjetoj çapitje madhështore, përshëndetje në distancë (salutime) dhe zëra të rrëzuar përdhé, por nuk ua gjej dot më vendin.
Kjo hapësirë, New Blvd Tirana, më duket sikur e ndërpret keq dritën, kushedi ngaqë nuk ka asgjë anash që përligjë – të paktën ai tjetri kishte I Pini di Roma, nota të një poeme simfonike që arritën të bëjnë muzikë edhe në mes të kakofonisë totalitare. Ndërsa ky asgjë, me përjashtim të ca leheve të pikëlluara, ku mbaj mend të kem shquar etiketa me emrat shkencorë të bimëve në latinisht. Rosemarinus officinalis: Oh my! Pemët anemike – tash për tash të mbrojtura me kafaz – një ditë do të trashen mbroth. Dikur do të afrohen edhe autobusët, të joshur nga shenjat dhe tabelat e qarkullimit rrugor dhe semaforët që kapsalliten, si në një nga ato qytetet butaforike të Nevadës, me të cilat testonin dikur efektet urbane të shpërthimit atomik.
Një shkrepëtimë dielli autentike, mes pemëve të imagjinuara në pllakat. Amortizimi si ndërhyrje artistike në fantazitë e pushtetit urban.
Më pëlqen të sodit fushëtirën përreth, natyrë e qetë me lopë brinjëdalë, çernobiliane, një hapësirë që nuk arrin të negociojë dot konfliktin mes qytetit dhe jo-qytetit, dhe që mua më lë gjithnjë të kuptoj se kam hyrë gabim, kam shkelur diku ku nuk duhej, madje edhe nëpërmjet një dimensioni escherian, të tillë që të më japë një perspektivë vështrimi të kithtë, gjithsesi të mbrapshtë. Sakaq më kujtohet edhe që frëngjishtja banlieue, “periferi”, e përmban etimologjikisht kuptimin e të dëbuarit (bannir), një hapësirë e rezervuar për të gjithë të shmangurit e qytetit; dhe bulevardi ku eci më vjen në trajtat e një ballkoni a lozhe të një teatri gjatësor, nga ku ende mund të kundrohet Tirana që nuk. Edhe perëndimi i Diellit, gjithnjë i lavdishëm edhe kur në kontrast me perëndimin e peizazhit vetë, shijohet njëlloj edhe kur drita e shpon tejpërtej një nga renderimet tashmë krejt të amortizuara ngjitur mbi telat.
E sodit lopën melankolike (e sodit melankolik lopën), mbase edhe ajo më sodit mua, përmes një grile të sertë metalike ku deri pak kohë më parë afishoheshin renderimet shumëngjyrëshe të Bashkisë së Tiranës, plot optimizëm futurist – por që tani janë shqyer, pezhishka që nuk i kanë më merimangat për t’i mirëmbajtur. Renderimet e tregojnë New Blvd Tirana plot ndërtesa llamburitëse dhe gjallëri me djegie të brendshme, njëlloj si në Tiranën e renderimeve të tjera të kudogjendshme, foto të një dasme të ngecur pezull mes rrokaqiejve dhe diellit. Paçka se dielli – ai i vërteti – ia ka zbehur e zbërdhylur makijazhin qytetit imagjinar, duke ia penguar fëmijës përjetimin e rritjes.
Te Google Maps lagjen e bulevardit e gjen të emërtuar “Stacioni i trenit”, emër tashmë po aq fantomatik sa edhe bulevardi vetë – por të paktën i përfaqësuar nga instalacioni “Lokomotiva”, i vetmi objekt gjenuin në butaforinë e përgjithshme, i rekrutuar për të qenë shenjë e vetvetes (edhe pse, ashtu e vendosur në beton, më kujton një mace të shthonjëzuar). Tirana është i vetmi kryeqytet në Europë – besoj – që sot nuk e ka një stacion treni, paçka se emri ka mbetur, dëshmi thjesht onomastike e një kulture që tashmë qyteti e ka lënë pas.
Kujtoj mbrëmjet e shumë viteve më parë, kur më qëllonte t’i zbrisja trenit që më sillte nga Durrësi, dhe bashkë me udhëtarë të tjerë i ngjitesha të përpjetës që të nxirrte tek unaza dhe pastaj në bulevardin (dje Stalin, sot Zogu i Parë). Ndihesha gjymtyrë e një turme që “kthehej”, ashtu e ushqyer me vendosmëri dhe pikësynime të qarta; dhe që ia jepte Tiranës një farë moderniteti prej filmi dokumentar sovjetik. Dua ta krahasoj rrymën e njerëzve të atëhershme me këta të tjerët, që hyjnë e dalin nga rrokaqiejt në renderimet e Bashkisë – njëlloj siç dua të krahasoj irrealitetin e të parëve, me të së dytëve. E kaluara me të ardhmen më ngatërrohen, njëlloj si anët e horizontit; por nuk habitem dhe aq, sepse qyteti që ende e quaj timin mbase tashmë ia ka arritur që, me gjeste gjimnastikore prej heroi, t’ia kthejë shpinën vetvetes.
Ata që e fantazuan dhe e ngritën New Blvd Tirana e menduan si armaturën fillestare të një arterieje urbane të shëndetshme, që do të ushqente me popull dhe ide zgjerimin e radhës së Tiranës. Por sa herë që e kam shkelur, më është dukur sikur i ka marrë tashmë atributet e një diçkaje të rrjepur dhe fosile, mbi të cilën e shumta mund të rindërtohet, kushedi kur. Bulevardin e mbyt trishtimi për gjithçka që nuk e pati dot. Edhe unë vetë, që shkoj atje për të shëtitur, e shoh veten si zgavër, boshllëk, mungesë; artifakt nga një renderim tjetër.
© 2023 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
Kopertina dhe fotot e tjera janë nga Elona Pira.
Bulevardi. Asgje me shume se nja rruge disi stermadhe qe te shpie diku. Te pakten ka emertim perendimor. Nuk quhet sokak si ne turqisht. Quhet boulevard dhe ndoshta rrjedh prej anglishtes britanike ose amerikane. Persa i perket shetitjeve, ato te shijojne me shume kur shetit ne nje park sado te madh ose te vogel, park natyror ose i krijuar nga dora e njeriut. Te shetisesh ne bulevard, kete e ben nga halli. Edhe te burgosruit dalin per ajrim dhe shetisin ne oborrin e burgut grupe – grupe ne forme vajtje -ardhje. Nuk e kam hasur ende te burgosur qe thone se po dalin ne bulevard. Dikur “shetitej” ne bulevard ne nje ritem levizjeje nga fillimi i bulevardit drejt fundit te tij, dhe anasjelltas. Ne ter vertete i nghante shume levizjeve te te burgosurve ne oborrin e burgut. Ndonese se personalisht perapelqej qe “shetitjen” e dikurshme ne bulevard ta krhasoj me levizjen ne forme pak a shume rrethore qe kryejne patinatoret amatore ne (rink) sheshin perballe nderteses se bashkise se Torontos ne Kanada ne dimer kur eshte i mbuluar me akull. Ne vere siperfaqja ne fjale eshte e mbushur me uje, dhe njerezit ulen te shlodhen ne stolat perreth.
Në fakt, unë nuk mund ta pranoj idenë që ajo rrugë përdoret realisht për shëtitje. Së pari, pjesa e lagjes së rrugës Jordan Misja dhe Siri Kodra, e ndoshta dhe pak më tutje në Allias, Don Bosko, zonat te Treni e te shkolla Harry Fultz, nuk kanë asnjë zonë tjetër për të ecur sepse nuk ka asnjë park. Janë këta banorë që frekuentojnë me raste dhe bëjnë xhiro në këtë rrugë. Të tjerë, janë djem që parkojnë makinat e tyre të shtrenjta ose jo dhe pinë aty alkool e substanca të tjera, ‘nën hundën’ e drejtorisë së Policisë Bashkiake, që gjendet ironikisht aty. Një institucion joreal, pa ndonjë legjitimitet të madh.
Lokomotiva është dhe mbetet për mua shenja e perversitetit të modernizmit ku pamja mund funksionin. Do preferoja të mos e shihja më kurrë, por nuk po më pyet kush, e kështu, aty mbetet ai objekt që të kujton dhimbshëm se një selfie është më e rëndësishme se një rrugë për Durrës.
Për të dënuar banorët që jetojnë në krahun e majtë të bulevardit, dikush, nuk di se kush, vendosi që t’i linte ata, pas humbjes së gjyqit për shpronësim, pa rrugë për të hyrë direkt në Bulevard. Disa shkallë druri mund t’i kqyrësh gjatë një ecjeje, të kapura te gardhet ku varen ende si në foto këtu, pikturat e printuara në flamujt sintetikë, tashmë të zverdhur, grisur dhe copëtuar nga koha.
I konceptuar si një park botanik, le të themi që tashmë, nuk ka mbetur asgjë botanike në park, pemët po rriten, pa emra, dhe bimët aromatike që kanë mbijetuar, kanë pësuar mutacione dhe rritje sipas qejfit, sepse nuk duket të kujdeset më kush për to. Ngjashëm me ato të sheshit Skënderbej, ideja u la pas dore, siç do lihej, sepse nuk është ide e mirë. Vetëm parqet e mbyllura kanë mundësinë që të qëndrojnë në kohë, pasi vetë aksesi i lirshëm nga shumë njerëz, mungesa e kamerave dhe kontrollit, nuk lejon dot që diçka aq delikate, të mirëmbahet.
Në fakt, unë nuk shoh shpresa për ndonjë autobus tani shpejt në atë rrugë. Pavarësisht se të nxjerr kollaj si tek Jordan Misja, si tek Siri Kodra, as taksi e as makina nuk e preferojnë, ‘ka shumë semaforë’, deklarojnë shoferët. Në dy krahët, është e pamundur të zhvillosh biznes për sa kohë që nuk ka lëvizje të njerëzve. Pavarësisht të gjithave, unë mendoj që Bulevardi vuan nga sëmundja e dy lagjeve ku gjenden, internimi, pisllëku dhe trajtimi si geto nga Bashkia Tiranë. Të shohësh çfarë bëhet në zonën e këtyre rrugëve, duke vazhduar deri në Paskuqan, mund lehtësisht të kuptosh interesin që ka bashkia për t’u lehtësuar jetën atyre që blejnë apartamente të reja me 1200euro metri. Ka katër autobuse në qarkullim që të çojnë te Jordan Misja. Janë plot, të merret fryma. Po fundja, bli makinë. Apo jo?