nga Arb Elo
1.
“Hegeli, një sharlatan i neveritshëm i paditur, pa ide dhe i sheshtë, i cili përziente me mistrecllëk të pashembullt gallatëra dhe trapllëqe, që trumbetoheshin nga adhuruesit e tij trushpëlarë si urtësi e përjetshme e pranohej nga një tufë budallenjsh si e tillë, ka shkaktuar prishjen intelektuale të një brezi të tërë”
Këtë fjali, që nuk lë vend për keqinterpretime, nuk e thotë ndonjë askush në një çast mllefi; kjo fjali është e mirëmenduar dhe dërgohet për shtyp dhe ai që e shkruan nuk është as më shumë e as më pak se Artur Shopenhaueri.
…
Prej marrëdhënieve me gjininë tjetër Hegeli i ri nuk pret kushedi se çë. Ai zhgënjehet nga djemtë e shkollës. “Zotërinjtë i marrin virgjëreshat e bëjnë me to shëtitje dhe prishin kështu pashërueshëm veten dhe kohën e tyre .”
Sidoqoftë, pas ca kohësh do të shkruajë në ditar, me rastin e një koncerti: “Kundrimi i vajzave të bukura nuk i shtoi pakogjë zbavitjes sonë”
…
Hegeli zë një vend, pas punës si redaktor në Nyrnberg, si rektor gjimnazi. Se si ai, filozofi i vështirë, e ushtron profesionin e mësuesisë së fëmijëve – dhe e duron – për këtë ka një dëshmi të hijshme të poetit Klemens fon Brentano në një letër: “Në Nyrnberg e gjeta të ndershmin e të drunjtin Hegel rektor gjimnazi. Ai lexonte “Librin e heronjve” dhe “Nibelungen” dhe i përkthente për vete, në mënyrë që t’i shijonte, në greqishte të vjetër.”
…
Karl Marksi shkruan: “Hegeli shënonte diku që të gjitha situatat e mëdha historike dhe personat e përfshirë në to ndodhin, si të thuash, dy herë. Ai ka harruar të shtojë: njërën herë si tragjedi, herën tjetër si farsë.”
Kjo vlen deri diku edhe për historinë e filozofisë, mendoj unë, por nuk e shkruaj këtë.
Po të krahasosh filozofinë antike greke me atë gjermane do ta hasësh menjëherë këtë përsëritje. Hegeli është njëfarë Platoni i kristianizuar, Fojerbahu padyshim një Protagorë modern, Marksi një farsë e Demokritit: përkitjet janë të panumërta.
Kanë vetëm një dallim filozofët e vjetër nga këta të rinjtë, në dukje të parëndësishëm, porse për mua shumë domethënës: të parët nuk e kishin filozofinë profesion, por vokacion. Në njëfarë mënyre ky është dhe dallimi mes papës dhe shën Pjetrit.
Në këtë këndvështrim historia nuk është se përsëritet; ajo vetëm kopjohet keq nga pasardhësit për qëllime të ulëta, nga të cilat më i zakonshmi është përfitimi.
Nuk e di, meqenëse nuk jam i fushës, në e ka vënë re kush se Hegeli është po aq filozof sa ç’është i tillë Jezui. Madje, shpesh konceptet e të parit janë thuajse fjalë për fjalë ato të të dytit, sikur të kishin dalë nga Ungjilli e të ishin shtjelluar ca më shumë.
Mund të shkohej edhe më tej: nëse krahasohet filozofia e Hegelit me atë të hinduve të vjetër, nuk do të gjendej ndonjë dallim i madh, pos koncepteve që vijnë në gjuhë të ndryshme.
Në ka ndonjë risi të Hegelit në tërë këtë, është kjo: “Zoti nuk është i përsosur: ai sa vjen e bëhet më i mirë”. Mendim gjenial ky, që e vendos ontologjinë e Zotit në një kornizë kuptimplote. Zoti është që të bëhet më i mirë, kjo është arsyeja e ekzistencës së tij : Parmenidi dhe Herakliti në një. Qenia në kohë për “tu bërë” – qenia dialektike pra. Qëllim final? Nuk ka sesi të ketë, me këtë arsyetim. Aty ku nuk ka mbarim, aty nuk ka as fillim. Pak a shumë kështu. Dhe të bëhet se kjo më sipër qenkësh ndonjë frazë nga Matrix-i, filmi, e thënë nga ndonjë figurë aty, kinse filozofi, kinse urtësi.
Në shqip i themi këtij kaçamaku ”turli”, ndërkohë që në kioskat këtu, më të shumtën të mbajtura nga të huaj, has tashmë fjalën turqisht ”turlu” si reklamë fast-food-i: ”TURLU TO GO!”
Ndërkohë ti mendon, dmth. mendoj unë, – korrigjohem – mendohem pra, se kështu i bie : ”APOKALIPSI JANË TË TJERËT”, – apokalipsi si zbulesë, por dhe si rrëmet, – dhe dëshiroj e dëshirohem ta patentoj këtë shprehje.
2.
Kamyja shënon te »Miti i Sizifit« se problemi kryesor i filozofisë duhej të ishte vetëvrasja. Por gabon, sepse për të arritur në këtë përfundim niset nga absurditeti i ekzistencës njerëzore. Nëse kjo do të ishte absurde, atëherë të folurit për të do të ishte i pamundur, mbasi vetë ligjërimi mbi të do të ishte i tillë, absurd pra. Pasoja logjike pra nuk do të ishte vetëvrasja, por heshtja.
Në të vërtetë çështja duhej të shtrohej kështu: ne nuk mund të themi asgjë për cilësitë e qenies, ashtu si nuk mund të vërtetojmë që dy drejtëza paralele priten apo nuk priten. Me një fjalë, ne duhet të nisemi në mënyrë aksiomatike nga fakti i marrë i dhënë që qenia ka kuptim, pasi përndryshe çdo filozofi dhe çdo fjalë po ashtu do të ishin jo vetëm edhe ato të zhveshura nga kuptimi, por edhe të tepërta.
Na duhet të marrim të dhënë gjithashtu që qenia jonë do të kishte kuptim vetëm nëse ajo mbetet edhe pas vdekjes, pasi përndryshe do të na duhej të merrnim të dhënë hiçin, mirëpo ky nuk se si të ekzistojë, pasi vetë fjala e përjashton ekzistencën e vetvetes.
E kotë të shënoj këtu se kjo është logjika e Parmenidit. Nganjëherë mbërrijmë në përfundime të njëjta edhe pa e ditur se qenkëshin menduar më parë. Dua të them: pata arritur vetë në konkluzione të ngjashme e pastaj hasa rastësisht Parmenidin.
Mirëpo filozofia e Parmenidit ka një kleçkë: qenia e tij e përjetshme e përjashton zhvillimin, bërjen, e përjashton shndërrimin e për rrjedhojë edhe kuptimësinë. Sepse mund të ketë vetëm një kuptim ajo çfarë është dhe pse është: për t’u bërë më e mirë.
Kjo duhej të vlente edhe për absoluten, për Zotin: e vetmja arsye për të ekzistuar e tij është se ai sa vjen e bëhet më i mirë. Absolutja duhej të përmbante një dialektikë të përbrendshme, një dialektikë relative në lidhje me vetveten, pasi vetëm kështu mund të përligjej ekzistenca e saj.
Me një fjalë unë besoj që jo vetëm asgjë s’zhduket, por edhe që gjithçka mëton të bëhet më e mirë se ç’është. Për ta bërë këtë qenies i duhet një përmasë lirie e kjo liri (për më mirë) mund të njëmendësohet vetëm kur qenia priret kah kuptimësia e vetes, kur ajo njësohet me veten e saj dhe nuk e kujton këtë, veten pra, për iluzionin ku janë ngërthyer më e shumta e njerëzve, të cilët më së shumti e kujtojnë veten për atë çka mendojnë.
Për t’u vetëdijësuar kësisoj qenies i duhet gjithashtu një përmasë besimi: pa besuar se në të vërtetë ne jemi ajo çka mbetet pas vdekjes sonë fizike nuk mund të ketë njohje (gnosis) të njëmendtë, madje as filozofi që e meriton të quhet kështu.
Prandaj edhe ekzistencializmi nuk e meriton të quhet filozofi e mirëfilltë, për arsyen e thjeshtë se, nëse bëhet fjalë vetëm për këtë botë e vetëm për këtë jetë, nëse ne nisemi dhe e konsiderojmë hiçin si mundësi, është e kotë edhe të flasim, pasi fjalët tona do të ishin asgjëthënëse e të tepërta, thjesht të kota. Jo vetëm ato, por çdo gjë që mund të ndërmerrnim në këtë botë do të ishte absurde.
E thënë më mirë me fjalët e Dostojevskit: »Atëherë do të ishte çdo gjë e lejueshme«. Ndërsa unë po them: »Atëherë do të ishte çdo gjë e kotë« dhe më e mira do të ishte të mos bënim asgjë fare.
Të mosbërit asgjë do të ishte rrjedhimisht virtyti më i lartë.
3.
Ca shkruajnë për 60%, të tjerë për 80% të gjindjes që do të infektohet në një të ardhme të afërt, ndërkohë që derimë tani dhe këtu ku gjendem “të infektuarit” janë në pakicë, krahasuar me pjesën që mbetet të popullatës.
Janë akoma në minoritet dhe gjithsekush ngutet të gjejë “arsyet” pse u ka ndodhur kështu, që qenkan infektuar pra; të gjejë – ndonëse ky mëtim nuk shprehet hapur – të gjejë fajtorët, të cilët tek e fundit i bie të jenë vetë personat “e infektuar” pak a shumë, që për dreq nuk venë menjëherë te organet përkatëse, por në meshë, bie fjala, apo në një tubim karnevali e kësisoj marrin edhe të tjerë në qafë, edhe literalisht.
Mirëpo, kur numri i “të sëmurëve”, siç pritet të shkruhet shumë shpejt në vend të përcaktimit “të infektuarve”, të kalojë gjysmën e këta të jenë shumica, ka shumë të ngjarë që të qenit ende i paprekur të ngjallë të njëjtat ndjesi – tanimë në kah të kundërt – e të të trokasin në derë ndonjë ditë ndoca nëpunës me maska e të të shtrojnë pyetje që nuk kanë të bëjnë me sëmundjen tënde të paqenë në këtë rast, por me faktin që vetëm ti paskëshe mbetur pa u “prekur”, për ushqimet e jetën që ke bërë e ndoshta pastaj të urdhërojnë të shkosh me ta kushedi se ku, gjëkund ku mbahesh në shqyrtim për antitrupat që mund të kesh, për gjenet e çuditshme, për palcën e kurrizit, grupin e gjakut, etj., etj.
Gjëkund ku të marrin gjak tri herë në ditë, ku nuk të lejojnë të takohesh me kënd, ku i duhesh mjekësisë dhe njerëzimit, ku të marrin kampionë nervash dhe palce, ku të fusin përditë në gypa e të hedhin pika në sy për të matur pupilën, për të të shitur pastaj te ndonjë superfuqi tjetër, pasi kanë mbaruar punë vetë, ndërkohë që koha shkon e vitet kalojnë dhe nëse tani je te të pesëdhjetat, atëherë do të bëhesh shtatë- e tetëdhjetë dhe kur të japësh dikur shpirtin nuk do merret vesh në ke qenë a jo “i prekur”, apo koha ka bërë të sajën, gjë që e bën e do ta bëjë sidoqoftë edhe kështu, vetiu.
(c) 2021, Arb Elo. Të gjitha të drejtat të rezervuara.