DIALOGË MBI SHKRIMTARËT SHQIPTARË

nga Arben Dedja

 

*

– Alo!

– Alo! Më falni, se ra linja.

– E pra, siç po thoshim, Arben i dashur, më vjen keq, por s’ta botoj dot romanin.

– Si kështu?

– Shiko. Unë botoj vetëm dy lloje librash: libra që shiten dhe libra të bukur.

– Edhe?

– Edhe, sipas meje, romani yt nuk hyn tek asnjëra nga këto kategori.

– Hmmm!

– Po ti s’ke pse mërzitesh. Ka mijëra mënyra botimi dhe mijëra botues, a derëbardhë.

– Tani edhe po më fyeni, pale!

– Si po të fyej?

– Më thatë: “derr i bardhë”.

 

*

– E dini atë batutën e Arbasino-s kur thotë që shkrimtari është në ato fillime “talent i shkëlqyer” (brillante promessa); pastaj bëhet “copë e zakonshme muti” (solito stronzo) dhe, më në fund, vetëm ndonjë fatlum arrin te niveli “mjeshtër i thellënderuar” (të ma falni neologjizmin në përkthimin e venerato maestro)?

– Natyrisht që e di. Çoku përkthej edhe unë letërsi italiane.

– E pra, në qoftë se do ta pranojmë këtë klasifikim si të vlefshëm edhe këtu te ne, mund ta them me gojën plot, se tashmë ju jeni “mjeshtër i thellënderuar”.

– Sa keq! Do të preferoja të mbetesha “copë muti”.

– Pse kjo?

– Mban më pak erë.

 

*

– E ka përmendur në disa intervista që ju konsideronte mësuesin e vet në udhën e shkrimtarisë. Por kur erdhi puna, në konkursin e fundit të Ministrisë, thonë qe pikërisht vota e tij ajo që ia hoqi çmimin romanit tuaj.

– Mos më tregoni gjëra që më bëjnë të ndihem keq!

– Ke rritur gjarpër në gji.

– Cilin?

 

*

– Në romanin tuaj të fundit disa nga personazhet më të pahijshëm e veskeqë janë lehtësisht të identifikueshëm…

– Ashtu? Më bëhet qejfi.

– Nuk më duket rasti. Shpesh, bile, nuk keni marrë mundimin as t’u ndërroni emrat, duke i lënë me emrin real.

– E pastaj?

– Po ta lëmë mënjanë njëfarë etike personale, a nuk keni frikë që njerëzit mund t’iu heqin përshëndetjen, të prishin miqësinë (se disa, bile, i keni edhe “miq” – miq i thënshin! –), pa llogaritur që mund të hani ndonjë grusht dhëmbësh a, bile-bile, do të guxoja të imagjinoj, ndonjë kallzim për shpifje.

– Ju kuptoj. Por, ama, bini dakort me mua që deri tani kjo nuk ka ndodhur. Dhe a e dini çfarë më bën të besoj që as në të ardhmen kjo nuk do të ndodhë?

– Po ju dëgjoj.

– Fakti që, me gjithë urimet e shumta që kam marrë, askush nuk e ka lexuar romanin. Dhe, në këtë kahje, koha punon për mua. Sa më shumë kalon, aq më shumë romani im do të rrëshqasë drejt harrimit, aq më shumë do t’u largohet atyre tipave të përmendur; pastaj ata një nga një do të vdesin dhe unë bashkë me ta…

– Po atëherë, kur qenka kështu, përse e shkruat romanin?

– Nga mërzia.

 

*

– Ç’mund të më thoni, ja, për letërsinë e mikut tuaj Artan Hasani?

– Asgjë.

– Si asgjë?

– Nuk e lexoj. Sikurse kam shpresë që edhe ai mos ta lexojë timen…

– Po si kështu?

– Miqësia është më e fortë se letërsia.

 

*

– Janë këta shkrimtarët e emigracionit që shkruajnë atë që publiku i huaj pret nga ata…

– Për shembull?

– Shqipëria ekzotike: kanuni, burrneshat; Shqipëria postkomuniste: emigimi me anije, shfrytëzimi i prostitucionit; shih Elvira Dones-in.

– Po mirë, ja të marrim Dikensin, a nuk i mbushte edhe ai romanet e veta me fëmijë jetimë, të vuajtur e të varfër, mundësisht që vdisnin në mënyrë teatrale, melodramatike, sipas modës viktoriane?

– Po ai ishte gjeni.

 

*

– Ngrijeni zërin, se nuk dëgjoheni fare.

– Kam këtu një kritikë mbi romanet e fundit të Ismail Kadaresë…

– Si guxoni?

– Më fal, mos e merrni fjalën me kuptimin: “shoshitje e veprimeve dhe sjelljeve për gabime e të meta”. Them “kritikë” në kuptimin e një studimi shkencor të tekstit.

– Thuaje si të duash, ta kemi çjerrë maskën.

– Po si? Qysh?

– Epo kritizerët e gjigantit tonë kanë ca tipare të përbashkëta, që patjetërsueshëm na bëjnë t’ua kuptojmë në çast surratin?

– Po si, pra? Qysh?

– Mos u sill si virgjëreshë. I përdore edhe emrin, Ismail. Përndryshe, të gjithë ata që e duan, e thërrasin thjesht Kadare.

 

*

– Më falni, kam pirë ca (si të gjithë shkrimtarët e brezit të humbur). Mendime ujem: po më koklaviten në mend veprat, autorët…

– Shprehu, mik, jemi mes nesh! Ç’autorë, ç’vepra keni në nën-ndërgjegjen tuaj?

– Petro Marko, ka një libër, ëëë, e vërtetë: “Shpella…”, “Shpella…”

– “Shpella…”, po, shumë mirë! Vazhdoni…

– Ah, jo! Ndjesë. Është Rita Petro Marko që ka librin “Shpella”.

 

*

– Ik, o Romeo xhani, ç’rri këtu, aman, Shqipëria ka marrë fund: tabelat e dyqaneve gjithë gabime drejtshkrimi, nxënësit nëpër shkolla që as i hapin librat fare, Shkodra që flet gegërisht… Mos na shih ne shkrimtarëve si puna ime që na ka zënë rrota bishtin e i njohim gjuhët sa për të thënë; ti që e di greqishten toidhjo si shqipen, ik a derman e bënju shkrimtar i tyre me të gjitha privilegjet që i meriton.

– Ika!

 

*

– Alo!

– Enver Hoxha jam!

– U-u-u-urdhëroni, sh-sh-sh-shoku Enver!

– More po ki Virion Graçi, si është si shkrimtar?

– Sh-sh-sh-shoku Enver, Vi-vi-vi-virion Graçi i takon një familjeje të prekur…

– Po të pies si është si shkrimtar?

– Po, sh-sh-sh-shoku Enver, ne, në zbatim të luftës së klasave…

– Ç’luftë kllasash, mo! Ju nuk dini t’i përkrahni talentet…

– Sh-sh-sh-shoku Enver?

– . . .

– Alo! Sh-sh-sh-shoku Enver?

– . . .

– Alo! (me vete) Të ishte vërtet shoku Enver, apo dikush që nga Dega e Brendshme e Gjirokastrës i imitonte zërin?

 

*

– Hë, Beno, e nxore romanin?

– Doli! Më në fund!

– Sa vjet punë t’u deshën, aman?

– Dhjetë.

– Ku po ikën tani? Do të më japësh një kafe?

– Kafen ta jap pa problem unë, por kam dalë për një xhiro. Dua të kundroj tërë ata libra gjysmë të ronitur e nganjëherë të mbufatur lagështire që librashitësit e trotuarëve nxjerrin buzë Lanës, dua t’u lexoj në ballinë emrat atyre autorëve të pluhurosur, krejtësisht të harruar. Tek ai kazani i plehrave atje te kthesa e shkollës, e shikon, kam ca ditë që më kanë zënë sytë të grafullojnë librat e bibliotekës të ndonjë të vdekuri; pa derman, që trashëgimtarët i kanë flakur për t’i lënë vend plazmës televizive. Dua të rri me këmbë në tokë. Që romani im nesër mund të harrohet. A nuk është ngadhnjim edhe ky?

 

(c) 2020, Arben Dedja. Të gjitha të drejtat të rezervuara.