PËRRALLA NË LESH, SHËNDETI PREJ NESH

(përmban spoilers)

Shumëve nuk u shpëtoi ironia që i lakmueshmi Fron i shpatave, epiqendra e serialit televiziv shumëvjeçar “Game of Thrones”, përfundoi i zëvendësuar, në epilogun e kësaj sage, nga një karrige me rrota – meqë mbreti i kurorëzuar rishtas, King Bran I the Broken, i paralizuar që fëmijë për shkak të një aksidenti kritik, praktikisht e ka atë karrige gjymtyrë të vetën. Të tjerë do të kenë vënë re edhe që, me “zgjedhjen” e Bran-it mbret të gjashtë mbretërive, për herë të parë pushtetin e mori në dorë big data, sa kohë që ky është “kujtesa e botës” (memory of the world), në kontroll të kohës dhe të hapësirës; në thelb, një mega-fermë serverësh, diçka tej-njerëzore, që nuk do të lejojë tash e tutje kaosin stokastik, të shkaktuar nga padija.

Me karrigen e tij me rrota, Bran-i nuk është i vetmi cyborg mes personazheve; edhe Jaime Lannister (the kingslayer) e ka parakrahun prej floriri, që kur e humbi të vërtetin në sezonin 4; pa folur për The Mountain, të shndërruar në një lloj zombie dhe Jon Snow-n e ringjallur gjithaq nëpërmjet magjisë. Këtyre gjymtimeve u shërbejnë si kontrapunkt personazhet e tjerë, edhe ata të lënduar a të përçudnuar: që nga xhuxhi Tyrion, tek eunuku Varys, tek i kastruari Theon Greyjoy dhe armata e Të pandoturve (The Unsullied), te The Hound me fytyrën të djegur, te Shireen, e bija e Stannis Baratheon-it, edhe ajo e shfytyruar nga sëmundja Greyscale e më në fund krejt ushtria e të vdekurve; drama politike pasqyrohet, në mënyra të ndryshme, në biologji – e cila, në një rrafsh tjetër, falë linjës së pasardhjes (suksesionit) dhe të gjakut mbretëror, u jep edhe energji dhe motive në mos personazheve vetë, të paktën narrativës. Sërish, edhe ky pushtet i biologjisë dhe i gjakut në histori duket se merr fund, me zgjedhjen e Bran-it mbret; i cili, edhe ai, “nuk mund të bëjë fëmijë”. Një univers imagjinar, si ai i “Game of Thrones”, i afrohet edhe ai singularitetit – siç është parashikuar për tonin, gjithnjë falë ngjitjes në pushtet të inteligjencës së një lloji tjetër (për Branin prej kohësh na është thënë se “he is not Bran anymore”).

Publikut shumë-milionësh nuk i pëlqeu kjo mbyllje e veprës; madje u bënë përpjekje serioze për të financuar një zgjidhje narrative tjetër – mbase më në harmoni me logjikën e ngjarjeve në serial; logjikë që, këto dy-tre vjetët e fundit, ish larguar nga disiplina e romanit përkatës, për t’u improvizuar në mbledhje të tipit brainstorming mes skenaristëve, menaxherëve dhe specialistëve të opinionit publik. Që “Game of Thrones”, përveçse event televiziv planetar, u transformua edhe në diçka tjetër, më primordiale dhe më të frikshme, e provon edhe guximi i shumëve për të pretenduar që zgjidhjet narrative të pasqyronin, njëfarësoj, temat “e mëdha” politike dhe kulturore të momentit – që nga ngrohja globale, tek emigrimet e mëdha, te vëmendja më e madhe ndaj pakicave etnike dhe të tjera, te prania në ekran e “racave” të tjera (“Game of Thrones” u cilësua si i fundit spektakël “i bardhë”), te roli dhe agjencia e shtuar e gruas në jetën publike ose revolucioni feminist dhe, më në fund, deri edhe Brexit. Arsyeja që u nënvendosej ankimeve dhe kritikave të tilla lidhej me një dëshirë të masës së publikut për të vendosur, me rrugë “demokratike”, se kush do të mbretëronte tash e tutje në Westeros; a thua se universi imagjinar i serialit kish fituar të drejtën (e diskutueshme) për t’iu nënshtruar iluzioneve tona politike dhe kulturore të momentit. Nuk më kish qëlluar kurrë të ndeshja, në reagimet kritike të publikut Perëndimor ndaj një programi televiziv argëtues, një vullnet kaq këmbëngulës për t’i dhënë kuptimin e duhur (ose politikisht korrekt) linjës narrative; kisha shpresuar, me sa duket pa të drejtë, se kësi thagmash komike ndodhnin vetëm në periudhën tashmë të perënduar të Realizmit Socialist si art për masat. Kjo që ndodhi me “Game of Thrones” më konfirmon pra se seriali, që mund edhe të ketë nisur si vepër arti – ekranizim i një romani zhanri – i mbylli vitet e veta duke u shndërruar në diçka madhështore por gjithashtu strukturalisht po aq të gjymtuar sa edhe shumë prej heronjve të vet: drogë të imagjinatës kolektive, alegori të aktualitetit, cirk të korrektesës politike, videogame që producentët luajtën me pritjet e publikut shumëmilionësh.

Netflix ka eksperimentuar ndërkohë, nëpërmjet një episodi të Black Mirror, me narrativa interaktive, të cilat lejojnë publikun që të vendosë, njëfarësoj, se çfarë do të ndodhë me ngjarjen në ekran; një përftesë kjo e huazuar nga video-lojërat, ku jo vetëm multiple-endings janë standard, por edhe lojtarët kanë rol të madh në shtjellimin e ngjarjeve, sipas disa zgjedhjeve fillestare që bëjnë (role playing). Nëse kjo do të jetë edhe e ardhmja e spektakleve të tilla televizive ose e përjetimit narrativ në përgjithësi, mbetet për t’u parë; jo gjithnjë mundësia që i jepet publikut për të zgjedhur ka valencë estetike, madje në art, të paktën deri më sot, vlera e një vepre matet edhe me aftësinë e autorit për t’ia imponuar zgjedhjet dhe zgjidhjet e veta publikut. Prandaj edhe prirja e tanishme për t’i angazhuar “konsumatorët” e argëtimit televiziv në formën dhe formësimin e produktit ndoshta duhet interpretuar në kontekstin e aktivizimit gjithnjë e më të madh të përdoruesve në rrjetet sociale dhe “demokratizimin” maksimal të eksperiencës publike – siç është parashikuar, tek e fundit, nga distopistët e mëdhenj të fantashkencës.

Si ta pajtosh këtë me ngjitjen në “fron” të Branit në karrigen me rrota? Duke qenë ky i fundit i gjithëditshëm dhe duke e kompensuar brishtësinë e vet fizike me superfuqinë perceptive, që e lejon t’i shpërfillë pengesat dhe kufizimet në hapësirë dhe në kohë, Bran-i paralajmëron – sipas perspektivës së këtyre shënimeve – ardhjen në pushtet të teknokracisë së big data; çfarë do të thotë edhe se, paradoksalisht, producentët e serialeve të ngjashme me GoT në të ardhmen, të armatosur me teknologjinë brutale të analitikës, do të jenë gjithnjë në gjendje të parashikojnë dhe të adresojnë reagimet “demokratike” të publikut; gjithë sipas rastit duke programuar edhe konfliktet përkatëse. Tek e fundit, masat e rrjetëzuara të së ardhmes do të kenë gjithnjë nevojë për evente të tilla që t’i bashkojnë, për t’u dhënë edhe atë aq pak vetëdije të nevojshme për t’i manipuluar. Diçka si ushtria e të vdekurve, por me para në xhep.

© 2019, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.