EDHE TË MALLKUAR, EDHE TË BEKUAR

Ka tërhequr vëmendjen një instalacion i Marta Minujín, me titullin The Parthenon of Books – një replikë e Partenonit në Athinë, por e krijuar me 100,000 libra të ndaluar, nga gjithë bota.

Instalacioni, i konceptuar që në 1983, është ekspozuar tani në ekspozitën Documenta 14, në Kassel.

Duke guxuar ta interpretoj këtë vepër, do të thoja se ajo i flet publikut për ndalimin dhe censurën e librit, si dy mënyra me të cilat autoriteti ka komunikuar me letërsinë.

Një libër i ndaluar mund të ketë edhe kuptimin e një autori të futur në burg, të internuar, të djegur në turrën e druve; ose që i është hequr e drejta e botimit, ose të shkishëruar, të demaskuar në publik, të bërë për një lek.

Vetë akti i ndalimit të librit i përket një lloj politike kulturore profilaktike, e cila ndërvepron me publikun duke ia mohuar disa tekste; për të “mbrojtur” atë, publikun ose shtetin vetë dhe pushtetin, ose autoritetin e një ideologjie a feje, në kulturë, në art dhe në etikë.

Por libri i ndaluar jo rrallë është edhe, për vetë fatin që ka pasur, edhe libër i suksesshëm: lexuesit e kërkojnë, e shtien në dorë fshehurazi, e shumëfishojnë ilegalisht, e kalojnë dorë më dorë.

Libri i ndaluar është libër që digjet, por në dritën e flakëve e lexojnë një milion palë sy.

Kjo e vërtetë e hidhur mund të kthehet edhe kokëposhtë; në kuptimin që akti administrativ i ndalimit i jep librit një vlerë letrare a estetike që përndryshe nuk do ta kishte: lexues të panumërt, në Perëndim, e patën përpirë “Doktor Zhivagon” e Pasternakut edhe ngaqë ishin njohur me historinë e botimit të tij.

Pa çka se historia e kontrabandimit të dorëshkrimit të atij romani në Perëndim dhe përndjekjeve të autorit në Bashkimin Sovjetik ishte ku e ku më interesante, se historia e rrëfyer në roman.

Nën regjimet totalitare dhe autori, një libër i ndaluar të bënte të mendoje për shkrimtarin që ishte në rrezik; dhe një shkrimtar në rrezik ishte edhe një shkrimtar hero, sepse kish guxuar t’i thoshte të vërtetën pushtetit (spoke truth to power).

Dhe kjo dramë, e shkrimtarit në përballje me makinën e shtetit, ishte po aq përfshirëse dhe katartike, sa edhe çfarëdo narrative që mund të përmbante libri vetë.

Ashtu i kemi pritur dhe përcjellë romane si “Tuneli” i Dhimitër Xhuvanit, ose “Një emër në katër rrugë” të Petro Markos: ky i fundit, i ndaluar nga regjimi mu kur po i printohej kopertina, qarkulloi pastaj në Tiranë pa kopertinë, i nxjerrë fshehurazi nga shtypshkronja prej tipografëve.

Edhe pse libri i ndaluar mund të ishte i palexueshëm, i shkruar keq, pa virtyt estetik, sërish fati i tij do të përcaktohej nga marrëdhënia që kish vendosur me autoritetin; dhe shkrimtari, po t’i mbijetonte përndjekjes, do të ndihej pastaj krenar për ndalimin; sepse ndalimi është edhe ai një lloj vëmendjeje, një lloj pranimi i forcës që të ka vepra, një lloj konfirmimi nga një autoritet përndryshe suprem.[1]

Me t’u ndaluar, vepra letrare transferohej praktikisht e tëra në politikë, duke u shndërruar në armë.

Çfarë i jep një farë relevance, në mos urgjence pyetjes se çfarë ka humbur letërsia, në ato kultura ku librat nuk ndalohen më; ose të paktën nuk i ndalon censura dhe autoriteti shtetëror a religjioz; dhe autorët nuk i persekuton kush, edhe kur “shkelin në dërrasë të kalbur.”

Një Partenon me libra të ndaluar mund të interpretohet si ftesë për të reflektuar se sa i ka kushtuar Perëndimit lufta për lirinë e fjalës; por mund të interpretohet edhe si një monument i vetëkënaqësisë së një qytetërimi që kërkon të ngushëllohet me vlerat e veta, edhe ato morale.

Pa çka se libra të ndaluar sot janë librat që nuk lexohen, sepse censura nuk është zhdukur, por është bërë tejet eficiente; duke i lënë që t’i djegë indiferentizmi ata libra të cilëve, në një kohë tjetër, do t’u kish vënë zjarrin në mes të sheshit.

Indiferentizmi dhe kulti i argëtimit, por edhe snobizmi i elitave të nginjura, ua ka hequr veprave letrare mundësinë për të rrezikuar drejtpërdrejt pushtetin dhe autoritetin; dhe shkrimtarët që dje rrezikonin burgun, internimin dhe përbaltjen publike, sot nuk merren më seriozisht.

Në vija të trasha.

[1] Çfarë fati do të ishte për mua, sikur të ma ndalonin Zotin Shyti. Fat edhe më i madh se po t’i jepnin çmimin kombëtar! Ose po të ma përkthenin në ndonjë gjuhë mike!

 

1 Koment

  1. Sot jetojme ne nje kohe, ku urimi me i mire i nje autori per veten eshte: ah, ishalla ma ndalojne/ censurojne librin! Pse! Sepse perballe ketij interneti, celulari, e te tjera me c’do shpiken, qe e forcojne indiferentizmin ndaj librit, vetem censura mund ti japi sot nje libri shancet per tu kerkuar nga publiku.

Lini një përgjigje

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin