“Përse ike nga vendi yt?” më pyet doktori pas vizitës mjekësore, ndërkohë që mbush një tufë recetash me analiza e barna.
“Deri dje e dija”, i them. “Por tani, pas vizitës tënde, nuk e kam të qartë përse emigrova”. Anon sytë nga ekrani i kompjuterit, hedh një vështrim kureshtar drejt meje, por vendos të mos e hapë gojën, me bindjen se fjalia ime nuk mund të rrijë pezull.
Ndërkohë, mendja ime shkon tek grafia e dikurshme e mjekëve, e njohur si shkarravitje e pakuptueshme për ne vdekatarët, por formulë magjike për kategorinë, një lloj parulle sekrete për të dëshmuar përkatësinë në urdhrin e shamanëve me bluza të bardha. Tani, këta të sotmit, shkruajnë me kompjuter e tablet. Stilografi i zi në xhepin e bardhë shfaqet si relike zbukuruese, me të kaluar më të lavdishme se mbërthecka e kravatës, por me funksion pak a shumë të njëjtë. Të japësh ilaçe me kompjuter është progres?
“Të bëra një vizitë mjekësore, jo seancë psikanalitike”, më thotë mjeku, por pa i hequr sytë nga tastiera. “Përse t’i ngatërrova kaq shumë idetë?”.
T’ia nis rrëfimit apo jo? Heshtje. Nuk di ç’të bëj, pak nga pacientët e tjerë që presin, e pak nga pasiguria nëse arrin të më kuptojë. (A thua ka bojë stilografi që ka në xhep? Xhepi nuk ka njollë). Nuk më lënë as këto mendimet, që futen si pykë pa lidhje.
Më duhet t’i rrëfej jo aq historinë time të migrimit, se sa periudhën para se të nisesha për jashtë shtetit. E pastaj t’i përmend me kunj recetat e këshillat mjekësore që më dha. Më mirë të hesht.
E ç’t’i them? Që në Tiranë banoja në një lagje periferike? Sot, ky detaj, tregon shumë pak, por në atë kohë të banoje në periferi do të thoshte minimumi se të takonte të ecje më shumë. Në mungesë të automjeteve private, të metrosë e të autobusëve të rregullt, të binte të ecje mesatarisht më shumë se të tjerët. Mbaj mend se për të shkuar në shkollë të mesme më duhej të bëja disa kilometra vajtje e po aq në ardhje. Po sikur ta lije për një ndeshje me porta të vogla me shokët? Prapë rrugë. Isha aq larg, saqë kur shpallën një alarm të përgjithshëm, në kuadrin e stërvitjes ushtarake, nuk arrita në vendin e grumbullimit në mesnatë, sipas planit, por kur dielli sapo ishte ngritur në qiell.
Si t’ia përkthej mjekut tim fjalën zbor? Po jo aq fjalën se sa lodhjen që shenjonte. Marshime në kodra, stërvitje në fushë, zhgërryerje në baltë. Oficeri me rripa shumë që jepte urdhra me buzëqeshje sadisti. Po mos të kisha me vete librin “Ushtari i mirë Shvejk”, me faqet e lodhura nga shfletimi, do të kishte qenë e padurueshme. Po parullën “Mësim, punë, kalitje”, si t’ia shpjegoja? Jeta në Shqipëri ishte e lodhshme.
Puna e parë që bëja, pasi vija nga shkolla, ishte blerja e bukës. Për dy arsye: në shtëpi nuk kishte bukë dhe në drekë në dyqan buka vinte e ngrohtë, direkt nga fabrika. Zakonisht blinim bukë të zezë, dyzetëshe (40 lekëshe të vjetra), plot krunde, por e shijshme kur ishte ende e avullt. Shkarkuesit e arkave i njihnim me emër e ndonjëherë i ndihmonim për ta boshatisur kamionin, për të mirën e të gjithë radhës. Franxhollat e bardha ma bënin me sy, gjithashtu edhe simitet aromatike, të buta si mafishe, por urdhrin nga shtëpia e kisha të prerë: bukë të zezë! Argumentimi? Nuk harxhohet kollaj, kurse buka e bardhë nuk ka duk. Bindës, patjetër.
Në shtëpi më prisnin groshët. Të ziera disa orë, tashmë ishin bërë kajmak. Shpresoja të ishin të ftohta, sepse formula e perfeksionit ishte kjo: buka e ngrohtë (ose e thekur) groshët e ftohta, ose buka e ftohtë groshët e nxehta. Pa folur për përsheshin me bukë misri të verdhë. Sa kohë më duhet t’ia shpjegoj mjekut këto kombinime kulinare?
Buka e zezë shkonte më së miri edhe me qumësht, por ky kërkonte një lloj iniciacioni, që fillonte në radhë, që në pikë të mëngjesit, madje të natës, përballë bulmetores. Të blije qumësht nuk ishte e lehtë. Fillimisht duhet të lije trastën ose rrjetën; por, kur këto u bënë sende të vyeshme, mund ta zije radhën edhe me një gazetë me gur sipër, duke pasur kujdes që gazeta të mos kishte fotografi të rëndësishme; përndryshe qumështin e shikoje në ëndërr në burg. Këtu më duhet t’i shpjegoj kontekstin politik. Histori më vete…
Sallata jeshile, e mbiquajtur ndryshe pjatë me barishte, ose sallata me qepë e domate, nuk na ndahej gjithë verës, por ndonjëherë ia linte vendin specave të skuqur, që mbusheshin në tavë rrallë e për mall. Po specave të mbushur me oriz e me erëza (por pa mish të grirë) si i thonë në gjuhë të huaj?
Tani, bukën e zezë e hanim edhe me pak vaj sipër, kur nuk kishim sheqer sa duhet (na duhej për sherbetin e bakllavasë, një herë në vit). Zakonisht kafshatat shoqëronin shkelmimet e topit në oborrin e shkollës, në rrugë ose përpara pallatit. Mishin? E shikonim rrallë, sidomos në periudhën e tallonave, kur familjet e mëdha i ndjenin vetëm erën, jo shijen. Si ta përkthej fjalën tallon? Po pararendësen triskë?
Mezi prisnim Vitin e Ri, që të hanim sa të zhdëpeshim. Gjyshi im ankohej se “erdhi koha ta festojmë Vitin e Ri me mish pule”, çka përbënte për të shenjën më domethënëse të varfërimit, kur kujtonte qengjat e dikurshëm në hell. Mua më dukej përrallë, se edhe ballistët e këqij hanin kryesisht pula e rrallë qengja, si Sali Protopapa. Por pastaj erdhi koha që edhe pulat të racionoheshin. Ushqimi në Shqipëri ishte i pamjaftueshëm.
Tani, pyetja që më bën mjeku, pra përse ika nga vendlindja, më duket në rastin më të mirë e tepërt. Ika në kërkim të komoditeteve, të bukës së bardhë, të mishit, të ushqimit të bollshëm, të rehatisë, të makinës… T’ia them apo jo?
Mirëpo, më kujtohen këshillat e freskëta mjekësore dhe recetat e shumta, që po dalin tashmë nga printeri në rresht, si ushtarë nga reparti, ose si bukët nga furra. “Duhet të ecësh shumë, të bësh aktivitet fizik, të hash më pak, dietë mesdhetare, sallatë e zarzavate, proteina bimore, të konsumosh pak mish, kryesisht të bardhë, mundësisht pule, të përdorësh bukë integrale… Kolesteroli i mirë, kolesteroli i keq, glicemia, yndyrnat në gjak…”. Se ç’më sjellin ndër mend këto fjalë…
“Atëherë? Nuk më tregove asgjë”, thotë mjeku duke më dorëzuar recetat e duke më zgjuar nga kujtimet, çka më tingëllon njëkohësisht si shenjë përshëndetjeje dhe si ftesë për të ikur. Buzëqesh pa ditur pse. Dakord, po iki, them me vete, po ku? Në shtëpi, këtu jashtë shtetit, apo në vendlindje? Po iki, për t’u kthyer mbrapa, apo për të ikur përpara? Nuk e di. Se edhe atje, në vendlindje, tani është bërë e rrezikshme të shëtisësh në këmbë, ka trafik të tmerrshëm, kurse buka e zezë përflitet për ngjyrën që ka. Kurse mishi gatuhet gjithkund e hahet për çdo rast, pa ia ditur prejardhjen.
“E lëmë për herë tjetër, keni pacientë që ju presin”. E përshëndes me mirësjellje dhe iki në drejtim të paditur.