Çfarë ndryshimi do të kishte midis Hamletit film vizatimor dhe nishanit gati kanceroz që vizaton një dorë rebele mbi posterin e Lucy-t (Scarlett Johansson) te stacioni i urbanit?
Nuk kam ndërmend t’i përgjigjem kësaj pyetjeje – do të kërkonte një traktat të tërë që unë s’e shkruaj dot. Por e nisa kështu shkrimin, sepse nuk doja ta nisja me një kujtim timin nga fëmijëria (klishe) – kur nuk kisha lënë libër të ilustruar, në bibliotekë, pa e ngjyrosur.
Fëmijëve tani ua japin librat të gatshëm për t’i ngjyrosur; ne atëherë duhet t’i gjenim imazhet vetë – prandaj edhe viheshim në kërkim të zbrazëtisë. Ilustrimet bardhezi na pëlqenin jo në vetvete, por si mundësi ngjyrash.
Pa folur pastaj për mustaqet e panumërta, mjekrat leshatake dhe të tjera aksesorizime që u bëja heronjve të historisë, pa lënë jashtë edhe heroinat.
Natyrisht, këtu po i afrohem kufijve të ruajtur mirë, që ndajnë artin nga vandalizmi. Mustaqen që vizatoi Marcel Duchamp mbi një riprodhim pa pretendime të Mona Lizës, shumë e quajnë kryevepër; por mustaqja që mund t’ia vë unë posterit të Mona Lizës, në një afishe për një ekspozitë të Da Vinci-t në NYC (sikur) do të ngrejë detyrimisht vetulla.
Kush modifikon një shenjë çfarëdo, përfshi këtu edhe një vepër arti, e bën (edhe) për të lënë një gjurmë të vetën në botë, për të thënë: shiko, jam edhe unë. Imazhi, përndryshe, përfaqëson një botë të mbyllur, të cilën mund ta përjetosh – ose ta konsumosh – por jo ta jetosh.
Kur unë vizatoj një mjekër të madhe, prej Fan Noli, në fytyrën e rruar taze të Zogut në një tekst shkolle, jam duke shkruar, në fakt, versionin tim të historisë – veprimtari kaq në modë këto vite të fundit.
Me këtë nuk dua të them se vandalizmi është e vetmja formë e sprovuar afirmimi, në një botë ku ti nuk jeton dot më, sepse nuk transformon dot asgjë.
Sikurse nuk dua të them as edhe që fëmija është revolucionar nga natyra.
As nuk dua të them, më në fund, që mjekra e ashpër e këngëtares Conchita Wurst i përket kësaj edhe ajo kësaj kategorie gjestesh semiotike.
Në fotot e familjes sime gjenden disa syresh, ku unë kam bërë ndërhyrje drastike, p.sh. duke ua prishur fytyrën ca personazheve që nuk më kanë pëlqyer atëherë (dhe që kushedi nuk më pëlqejnë akoma).
Kjo praktikë nuk ka shumë lidhje me çfarë bënin retushuesit totalitarë, kur i rregullonin fotot zyrtare, duke hequr që andej figura politikisht të diskredituara ose toksike.
Ndoshta lidhet më shumë me një vepër arti të Robert Rauschenberg, e cila konsiston në fshirjen e një vizatimi që ia pat dhuruar kolegu i vet, Willem de Kooning.
Këtu e kam madje të vështirë të artikuloj frazën: a është art fshirja e vizatimit, si gjest; apo rezultati i saj?
Gjithsesi, Rauschenberg nuk e bëri këtë ngaqë e kishte zët De Kooning-un.
Por, e kam fjalën, si praktikë semiotike, fshirja mbetet fshirja; ndërsa vlerën artistike ia jep establishmenti; në kuptimin që nuk ka asnjë shpresë sot, që fotoja e kushëririt tim, me fytyrën të masakruar me laps kopjativ, të përfundojë në Sothesby’s.
Ka, pastaj, edhe ndërhyrje më të bukura, më krijuese; të tilla që ta lënë buzëqeshjen në fytyrë për një kohë të gjatë.
Lexoj te një katalog kurioz i Henri Lefebvre (The Missing Pieces, Semiotext(e) 2014), se Paul Junior, djali i Cézanne-it, kur ende fëmijë, e kish zakon që të hapte vrima në pikturat e të jatit, sa herë që aty ishin paraqitur shtëpi me dritare.
Ja një fëmijë që kujdesej, pra, t’i ajronte mirë shtëpitë e pikturuara, duke ua “hapur” dritaret!
Kam qenë nga fundi i adoleshencës kur e pashë për herë të parë në një metro Mona Lizën maskuline dhe më kënaqi fort, sepse si duket i shkonte rebelimit të moshës. Pastaj duke u interesuar gjithnjë më shumë për aktet parodike, nuk dija fort si ta intrepetoja mekanizmin e parodisë së Duchamp, sepse s’më mbushej mendja që ishte përqeshje. Dikur ndesha një ese të Pierre Bourdieu, ku ky e shpjegon parodinë si një akt heretik të ish-besimtarëve (ex-believers), që kërkojnë të tejkalojnë (dépasser) një objekt arti që deri atëherë i ka poseduar. Më duket e frytshme për të kuptuar shumë forma parodie, ndonëse jo të gjitha.
E gjeta këtë stampë origjinale në librin e historisë së një katëmbëdhjetëvjeçari. Bourdieu me sa di unë nuk i ka vënë emër kësaj parodie, po shqiptarët mund ta quajnë “shënomëni dhe mua.”