Debatet, ose më mirë dëshira për një libër shqip para atij të Buzukut shkojnë më tej se thjesht kureshtja historike, për të na treguar diçka thelbësore rreth kombëtarizmit tonë si dëshirë.
Në vështrim të parë, duket sikur merita e kësaj prove fiktive të librit shqip më të hershëm se Meshari ka të bëjë me konfirmimin e vjetërsisë së shqipes së shkruar; por mua më duket se kjo meritë lidhet më shumë me pozicionin e këtij libri, pezull midis vërtetësisë dhe përgënjeshtrimit.
Libri shqip para Buzukut është objekt i shenjtë, sakral, i pacenueshëm; edhe i vërtetë, edhe joekzistues – diçka si universi para Big Bang-ut.
Mekanizmi që vepron në këto raste, i përket të menduarit mitologjik, i cili kërkon ta çlirojë historinë nga racionaliteti (“mitet janë ëndrra publike,” thoshte Joseph Campbell), jo kështu nga qejfi, por ngaqë duhet të përmbushë një nevojë jetike të shoqërisë që e përmban.
Dhe kjo që ndodh me Buzukun dhe librin shqip është dukuri relativisht beninje, në krahasim me çfarë shohim në fusha të përafërta, si ato të etnogjenezës, ose të lashtësisë parahistorike të shqipes dhe të shqiptarëve.
Të marrim, për shembull, teorinë pellazgjike, e cila vazhdon të ngacmohet herë pas here nga disa studiues minorë, në raport me shqipen dhe prejardhjen e saj.
Natyrisht, sa kohë që historia e lashtë e shqiptarëve mbetet e mbështjellë me mjegull, hipoteza pellazge nuk mund të përjashtohet; por vetëm mund të krahasohet me hipoteza të tjera, të ngjashme – si ajo ilire dhe trake.
Ndryshe nga pellazgët, popull gjysmë mitik me mbetje që mund të qëmtohen vetëm tërthorazi, ilirët dhe trakët janë dy popuj indo-europianë, që kanë jetuar me siguri në Ballkanin e lashtësisë.
Prejardhja e shqipes nga një dialekt ilir dhe e shqiptarëve nga një fis ilir i paromanizuar u pranuan përgjithësisht nga dija në Europë, në bazë argumentesh të përgjithshme – sa kohë që ilirishten si gjuhë nuk e njeh kush (gramatikën, leksikun, etj.).
Në mënyrë të ngjashme u veprua edhe për hipotezën trake – sa kohë që edhe trakët kanë qenë rrotull gjatë sundimit romak të Ballkanit.
Këtu nuk është vendi për të diskutuar njërën hipotezë dhe tjetrën; por vetëm për të vërejtur se të dyja e kanë një farë legjitimiteti, të bazuar në dijen indo-europiane; sidomos po të kemi parasysh se natyra indo-europiane e shqipes është konfirmuar tashmë, njëlloj si edhe e ilirishtes dhe, përkatësisht, trakishtes.
Çfarë e dallon hipotezën pellazge, nga këto dy të tjerat, është se ajo nuk kënaqet me vijueshmërinë indo-europianë > ilirë > shqiptarë (ose anasjelltas, indo-europianë > trakë > shqiptarë, etj.), por kërkon të futë një element të ri, më të lashtë në ekuacion: pellazgët.
Tani, për pellazgët dimë edhe më pak se ç’dimë për ilirët – por mendimi mitologjik ka aftësinë që ta shndërrojë mosdijen në forcë; meqë hipoteza e prejardhjes nga një entitet i panjohur nuk mund të përgënjeshtrohet.
Merita e hipotezës pellazgjike, në raport me atë ilire, është se e vendos shqipen dhe rrënjët e saj në një prerje kohore edhe më të lashtë – ose para greqishtes së vjetër.
Menjëherë del problemi se ç’vend do t’i mbetet ilirishtes dhe ilirëve në këto ekuacione të reja – dhe, siç mund të pritej, disa kanë arsyetuar se ilirët janë edhe ata një lloj pellazgësh, etj.; ose ilirishtja s’është veçse pellazgjishte e periudhës protohistorike.
Asnjë bazë nuk ka për këtë hipotezë të fundit.
Tani, karakteristikë kryesore e pellazgëve dhe pellazgjishtes është lashtësia e madhe; ose më saktë, aftësia për të qenë më të hershëm se çfarëdo entiteti tjetër. Kjo do të thotë se prejardhja e shqipes dhe e shqiptarëve nuk po shpjegohet në mënyrë racionale, por vetëm brenda një sistemi të tillë idesh fantastike, që synon t’i vëjë edhe shqipen, edhe shqiptarët, në fillim të gjithçkaje.
Sikurse dihet, ka më se dy shekuj që historia e gjuhëve në Europë dhe gjetiu studiohet me metodën krahasuese, e cila ka shpënë edhe në formulimin e hipotezës indo-europiane, sipas së cilës shumica e gjuhëve në Europë dhe një pjesë e atyre që fliten në Azi rrjedhin nga një gjuhë e përbashkët: indo-europianishtja, e cila mund edhe të rindërtohet, deri në një farë shkalle.
Kjo hipotezë kërkon edhe të pranohet që gjuhët dhe popujt kanë lëvizur dhe janë trazuar mes tyre.
Brenda indo-europianistikës, prejardhja e shqipes është kërkuar te një gjuhë indo-europiane që flitej në Ballkanin e lashtësisë: ilirishtja ose trakishtja.
Përkundrazi, teoria pellazgjike nuk pajtohet aq lehtë me hipotezën indo-europiane, sa kohë që natyra indo-europiane e pellazgëve nuk është konfirmuar, përkundrazi.
Kjo do të thotë se pellazgët, nëse kanë ekzistuar si popull i mirëfilltë dhe jo si një variabël për gjithçka paragreke në Ballkan dhe në Egje, mund të kenë qenë indo-europianë, por mund edhe të mos kenë qenë.
Edhe një herë, interesi ynë për këtë popull, pellazgët, lidhet drejtpërdrejt me natyrën e tij mitike; ose përtej së vërtetës dhe përgënjeshtrimit.
Teoria pellazgjike gjen mbështetje, tërthorazi, në teorinë e lidhjeve midis shqipes dhe etruskishtes, të mbrojtur nga disa autorë, mes të cilëve edhe etruskologu Mayani.
Siç mund të merret me mend, etruskishtja – kjo gjuhë e folur pak a shumë në Toskanën e sotme – është gjuhë e panjohur; mbishkrimet e shumta etruske lexohen (sepse janë me alfabet latin) por nuk interpretohen dot; dhe përgjithësisht dijetarët kanë pranuar se etruskishtja nuk ka qenë gjuhë indo-europiane.
Edhe një herë, nuk është synimi ynë të pozicionohemi për këto çështje kaq të vështira – por vetëm të vëmë në dukje se, edhe pellazgjishtja, edhe etruskishtja, i përkasin një rrafshi të kithtë, në raport me atë të lidhjeve dhe prejardhjes indo-europiane të shqipes.
Karakteristikë edhe e pellazgjishtes, edhe e etruskishtes, është se të dyja janë jo vetëm të panjohura, por edhe e sidomos se janë më të hershme (këtu krahasimi duhet marrë në sensin paradoksalisht absolut: më të hershme se gjithçka tjetër me të cilën krahasohen).
Që këtej e kemi të lehtë të vijmë tek teoria tjetër, këtë herë krejt mitologjike, se shqipja është “gjuha më e lashtë në Europë”, ose “gjuhë unike”, etj.; e cila e kundërshton haptazi kornizimin indo-europian dhe konceptin e familjeve të gjuhëve.
Madje, madje, as pellazgjishtja as etruskishtja nuk duhen, për të arritur te ky unicitet i origjinës – mjafton shprehja në dukje e pafajshme, se shqipja është “gjuha më e vjetër në Europë”, për ta nxjerrë këtë gjuhë nga raportet me gjuhët e tjera, duke e vendosur në burimin e tyre.
E gjithë kjo lëvizje mendimi synon ta shtyjë origjinën e shqipes përtej, derisa relativja të shndërrohet në absolute; dhe vetë shqipja të riparaqitet si një objekt që i paraprin Big Bang-ut indo-europian, çka do të përligjte edhe irracionalitetin e çdo teorie ose hipoteze të prejardhjes.
Asgjë shkencore nuk ka në këtë mes; sa kohë që kemi të bëjmë me një lloj doktrine mitologjike, e cila nuk lëviz nga e njohura drejt së panjohurës, por në kah të kundërt – nga e panjohura drejt së njohurës.
Këtë lloj gjakimi albanologjik do ta quanim, të paktën në format e veta të kulluara, edhe si një lloj okultizmi; sepse ai nuk kërkon njohjen, por adhurimin e së panjohurës, në trajtat e së panjohshmes.
Nga pikëpamja tipologjike, mistifikime të tilla u ngjajnë teorive të komplotit, të cilat me përkufizim shtresohen mbi një thelb të paverifikuar, ngaqë të paverifikueshëm.
Dëshira nuk prodhon dot logos, por vetëm mythos.
Diçka të ngjashme gjejmë në teoritë e etnogjenezës, të cilat kombinojnë të dhënat e historisë së gjuhës me ato të arkeologjisë. Kështu, shumë prej albanologëve vendës që rrëmojnë në vendbanimet parahistorike, të neolitit e të paleolitit, nuk gjejnë dot gjë tjetër, veç vijueshmërisë – çka u shërben pastaj për të provuar autoktoninë.
Ndonjë skeptik këtu do të thoshte se ata gjejnë atë çfarë kërkojnë; po të kërkonin ndërrueshmëri, do ta kishin gjetur edhe atë. E megjithatë, të vërejmë si edhe në këtë fushë të dijes albanologjia patriotike e shpërfill, në mos e kundërshton haptazi, hipotezën indo-europiane dhe përkatësinë e shqiptarëve në popujt indo-europianë.
Natyrisht, nuk është e thënë që hipotezat e prejardhjes së shqipes të përkojnë me hipotezat për “prejardhjen e shqiptarëve”; meqë edhe përhapja e indo-europianëve duhet të ketë qenë më tepër kulturore dhe ndërrimi i popullsisë të ketë prekur kryesisht shtresën sunduese (aristokrate).
Në një shkrim të paradokohshëm (Gjuhë dhe gjak), kam arsyetuar si, në bazë edhe të të dhënave gjenetike, duket sikur ka më shumë të ngjarë që shqiptarët të jenë autoktonë si “popull”, sesa që shqipja të jetë folur pikërisht në trojet ku flitet sot.
E megjithatë, të gjithë ata që e përjashtojnë “ardhjen” e bëjnë këtë sepse vetëm një teori që e përjashton ardhjen ka aq dinjitet, sa të pranohet si skripturë albanologjike; sepse duke u mohuar ardhja, lihen jashtë – në mënyrë implicite – edhe lidhjet e afërisë me popujt e tjerë, në kuptimin që shqiptarët vijnë e përftohen si popull unik, i pakrahasueshëm – me karakteristika absolute, atje ku të tjerët i kanë, të njëjtat karakteristika, relative.
Sërish, kjo nuk ka të bëjë me dijen, metodën shkencore dhe racionalitetin – është më tepër një lloj sëmundjeje atavike e mendimit, ku përzihet magjia me okultizmin dhe që ka në themel misticizmin, të mishëruar në trajtën e disa “të vërtetave” të pacenueshme.
Kjo patologji, sepse e tillë është, i përgjigjet një nevoje të psikologjisë kolektive të kombit, prandaj vështirë se mund të kurohet thjesht nëpërmjet arsimimit, ose kultivimit të mendimit kritik. Madje edhe sikur të vërtetohej, nesër, se shqipja rrjedh drejtpërdrejt nga pellazgjishtja ose etruskishtja; ose që indo-europianët janë formuar si popull diku në zonën e Matit, kjo nuk do të sjellë si rezultat veçse zhvendosjen e hipotezës së re të radhës drejt një hapësire kohore më të hershme; edhe një herë, krahasimi me Big Bang-un do të ndihmonte për ta kuptuar dukurinë dhe mekanizmin psikologjik që e mbështet.
Nuk më duket se na i rrit shumë vlerat nëse është shkruar në shek e XIV, XV apo XVI. Ndërsa për të qenit unike, do të doja ta shihja një farë momenti këtë listën magjike me fjalë që nuk përkojnë gjëkundi
Xha xhai vertet shkelqen ne analizen qe i ben hipotezes pellazgjike dhe une jam i nje mendjeje me te ,sa i perket kesaj ceshtjeje.
Me intrigon ky pasazh:
” Natyrisht, nuk është e thënë që hipotezat e prejardhjes së shqipes të përkojnë me hipotezat për “prejardhjen e shqiptarëve” ”
Si mund te mbijetoje nje gjuhe pa popullin qe e flet?Kemi raste qe nje popull ka marre gjuhen e gjalle te tjetrit dhe te kete harruar te veten (rasti i irlandezeve anglishtfoles qe s’e perdorin me gjuhen e vet amtare me prejardhje kelte).
Ndoshta jam gabim,por ne keto caste s’po mund te gjej nje popull qe te kete nderruar vendbanim e te marre gjuhen vendase,ndersa vete vendasit te jene zhdukur tashme !
Keshtu e kuptova kete pasazh,megjithese do te isha i interesuar qe Ju ta shtjellonit me tej kete teme.
Per pellazgjishten jam dakord me Ju.Asnje e dhene nuk na shpie drejt saj,nderkaq per ilirishten,mendoj se diskutimet jane mbyllur,pasi qe eshte vertetuar se shqipja eshte pasardhese e saj,meqenese sot jetojme ne nje pjese te territoreve ku jetonin iliret,shume fjale nga ilirishtja mund te pershtaten vetem me gjuhen shqipe,etj.
E kisha fjalën për vendësit që marrin gjuhën e të ardhurve – kur këta të fundit janë superiorë në teknologji ose forcë ushtarake. Kështu francezët e sotëm flasin një gjuhë që rrjedh prej latinishtes, por gjenetikisht janë më shumë keltë; ndërkohë që emrin e kanë marrë nga një fis gjermanik (frankët).
Për t’u afruar në Ballkan, një shembull do të ishin serbët e Bosnjes, të cilët janë në thelb – dhe ironikisht – vllehë të serbizuar.
Për të parët e shqiptarëve, nuk mund të përjashtohet një shtresim i hollë indo-europian mbi një bazë vendëse; tek e fundit, larmia fizike e popujve që flasin sot gjuhë indo-europiane (khs. një skandinav me një afgan) mund të shpjegohet vetëm me ndërrim gjuhe.
Shumë e saktë Xha Xha. Kur psikologjia kolektive kërkon narrativa të këtill lloji, do të thotë se problemi është më i thellë. Në qoftë se nesër albanologjia do të na thoshte se e kemi prejardhjen nga pellazgët, efekti qetësues për psikozën kolektive nuk do të zgjaste shumë. Sa të mbaronin simpoziumet e kremtimet e rastit, do të dilte një hipotezë tjetër më e hershme.
E të mendosh që edhe teorinë e Big Bang-ut po e venë në diskutim kohët e fundit… E vetmja rrugëdalje është tek ndarja e mitit nga shkenca. Por ky është veprim kulturor, çka do të thotë se duhet kohë; ndërkohë ka plot nga ata që e ushqejnë psikologjinë e mësipërme me drogë të përditshme. Nuk është e lehtë, sidomos për albanologët.
Kjo patologjia është shumë e përhapur me thënë të vërtetën. Po më kujtohet protokronizmi rumun, ku ndërmjet të tjerave dakët i bie të kenë themeluar Romën. Apo Libri i Mormonit ku thuhet se Krishti qenka shfaqur n Amerikë n shek e IV. Edhe vetë Judaizmi është një shembull i mirë
” Në qoftë se nesër albanologjia do të na thoshte se e kemi prejardhjen nga pellazgët, efekti qetësues për psikozën kolektive nuk do të zgjaste shumë. Sa të mbaronin simpoziumet e kremtimet e rastit, do të dilte një hipotezë tjetër më e hershme.”
Kjo po,kjo eshte paranoje.Pa pike dyshimi.
Kur do ta kuptojmë se nuk kemi qënë,nuk jemi dhe,me siguri,nuk kemi për të qënë asnjëherë kërthiza e botës?Që jemi ëngjëj dhe të tjerët demonë?Deri kur me MITE?
Dita (koha) e këtij sqarimi ka për të qenë Dita e Europianizimit të Shqipërisë.
J’ai lu quelque part dans Facebook des commentaires désobligeants, sans fondements et arbitraires (dont celui d’un certain Genti Durrës…pseudonyme ?) au sujet de mes livres. Je tiens à répondre ici solennellement à ce genre de « jeu pervers et insidieux » qui consiste à attaquer quelqu’un sans être en possession des armes nécessaires et adéquates. A ces gens-là je dirais que la substance même de mes ouvrages n’a rien de fantaisiste (« histoire artistique », dit-il ? !). Près de quarante ans d’études et de recherches et finalement deux livres édités et une thèse soumise à la Sorbonne (à l’âge de 74 ans), sont-ce de la fantaisie ou des élucubrations personnelles sans fondements ? Dix ans après mes publications aucun scientifique digne de ce nom (en France ou en occident) n’a pu me contredire ou apporter la preuve du contraire. Car dans ce domaine-là un vrai chercheur ou un universitaire patenté ne s’aventurera jamais à contredire une thèse sans y apporter la preuve du contraire ou du moins une argumentation probante. Bien sur nous sommes en démocratie et chacun est libre de s’exprimer comme il le désire même s’il s’agit de « bavasser » sur quelqu’un ou sur son œuvre mais on a le droit aussi d’y rétorquer fermement et sans ambages. Il faut savoir que je ne laisserai pas passer le moindre écrit médisant (car il ne s’agit pas là de critique bien fondée que j’accepterai volontiers si elle est argumentée et fiable) ou parole farfelue ou une injustice quelconque à mon encontre sans qu’il y ait de ma part une réaction immédiate (c’est le sang « matianë » qui coule dans mes veines). Contrairement à la majorité des auteurs ayant écrit sur les Pélasges, leur histoire et leur langue (mes deux livres en témoignent) j’ai effectué des études et recherches « pluridisciplinaires » en y apportant des « preuves multiples » voire « inédites ». En effet je ne me suis pas confiné aux études philologiques et ethnolinguistiques car cela n’aurait pas été suffisant ni fiable pour prouver l’essentiel de ma thèse : origine de la civilisation préhellénique et son impact sur les civilisations suivantes (grecque et romaine). Il m’a fallu donc apporter des preuves supplémentaires liées à cette recherche sur les Pélasges : il ne suffit pas d’affirmer lapidairement ou avec des arguments sans consistance (en ne faisant que des comparaisons linguistiques) que la langue albanaise descend directement des Pélasgo-illyriens et qu’elle est unique en Europe. Donc, outre mes études philologiques et ethnolinguistiques, il fallait que je recherche de nombreuses autres preuves grâce à des arguments probants découlant d’études et de recherches inhérentes à plusieurs domaines scientifiques : histoire préhellénique, histoire archaïque et antique, paléontologie, archéologie, anthropologie ethnique, ethnologie, études et analyses critiques des textes antiques et modernes, mythologie, etc. Il fallait donc expliquer comment, pourquoi, quand et dans quel contexte historique, ethnique et socioculturel la langue pélasgique (ou assimilée tels le carien, lycien, phrygien…) fut dominante (avant l’arrivée des Grecs) dans toute l’aire balkano-danubienne, égéo-méditerranéenne ainsi que celle de l’Asie mineure. Il fallait aller aux sources (étrusque, lydien, thraco-illyrien…) et non pas se baser uniquement sur la langue albanaise actuelle bien que dépouillée surtout de ses néologismes et diverses intrusions linguistiques. En effet cette langue a subi, durant des siècles (en dehors du « gheg » – parlé dans les montagnes et les régions reculées du Nord – demeuré en grande partie intact), les ravages du temps en raison des invasions et occupations diverses. C’est grâce aux indications édifiantes fournies par les auteurs antiques que l’on arrive à lire entre les lignes, à déceler les nombreuses insinuations, contradictions voire manipulations ou à décrypter les non-dits et surtout ce que les Grecs ont occulté quant à leurs origines et à ce que leur civilisation fut redevable aux populations qui les ont précédés c’est-à-dire les Pélasges. A l’aide d’études, de recherches et d’analyses approfondies je n’ai donc fait qu’apporter des preuves tangibles à toutes les précieuses indications des plus anciens auteurs antiques. Je me suis donc plus basé sur ces auteurs antiques (évidemment plus proches des évènements antiques que nos contemporains) que sur les études modernes qui, depuis un peu plus de deux siècles, ont mis en exergue uniquement la civilisation grecque stricto sensu sans mettre l’accent sur l’ancienneté des Pélasges et ce que cette civilisation grecque leur doit. Par contre une minorité infime d’auteurs modernes ont dit des « vérités » que j’appellerais vérités « en cul de sac ». En effet il ne suffit pas de dire simplement et lapidairement que les Pélasges sont le peuple le plus ancien d’Europe mais il faut apporter des preuves tangibles (point par point) et une argumentation approfondie dans tout ce que l’on avance grâce à des études et recherches pluridisciplinaires. Cela n’a jamais été fait jusqu’à présent. C’est donc là-dessus que mon travail s’est basé et a abouti (après une quarantaine d’années d’études acharnées) à la réalisation de mes deux livres publiés en 2003 pour le premier et en 2004 pour le second, tous deux traduits par la suite en albanais (2007/2008). Une thèse sérieuse ne peut être que forcément personnelle avec des preuves et des arguments pertinents, décisifs, vérifiables, inédits ou sortant des sentiers battus.Un vrai savant quelle que soit sa discipline ou sa nationalité sait se remettre en cause, sait s’incliner devant des arguments probants et vérifiables. Malheureusement de nombreux universitaires n’osent pas franchir ce pas. L’intégrité et l’honnêteté intellectuelle sont essentielles pour un savant digne de ce nom. La science n’est pas une « religion » que l’on accepte béatement sans la moindre critique, ni preuves tangibles. C’est avec l’expérience, les recherches assidues, la contradiction et le débat que l’on fait avancer la science. L’on ne peut donc se contenter du communément admis et accepter aveuglément ce qui est définitivement formaté dans l’enseignement scolaire et universitaire. Je constate que dans les instances universitaires et académiques albanaises il existe un vrai problème : personne n’ose ouvrir le débat sur la « question pélasgique ». Est-ce un tabou ou un problème psychologique, d’amour propre ou de frustration ? Est-ce un manque d’intérêt pour le sujet ? Est-ce la peur de débattre ou d’affronter une thèse qui leur échappe totalement ? Est-ce en raison du manque d’éclectisme, de compétences, de polyvalence ou d’ouverture à d’autres disciplines scientifiques de certains universitaires albanais (ce problème précis est également présent chez de nombreux universitaires étrangers) ? Attendent-ils que le signal vienne des instances académiques internationales ? Y a t-il une volonté politique pour enterrer ce genre de débat pour toutes sortes de raisons infondées : ne pas déplaire aux instances européennes (pour espérer entrer dans l’Union Européenne ? !), ne pas déranger ou offusquer les pays voisins et particulièrement le gouvernement grec ou les lobbies orthodoxes ? Etc, etc…Ma visite en Albanie en 2007 et le débat stérile auquel j’ai assisté (Top Channel, chaine de Télé albanaise) face à certains universitaires récalcitrants (particulièrement deux d’entre eux), m’a définitivement convaincu que les instances universitaires et académiques en Albanie ne sont pas encore prêtes à ce genre de débat et que le consensus scientifique devient quasiment impossible. Je pensais pouvoir ouvrir le débat d’abord en Albanie car le sujet touche plus particulièrement les Albanais en raison de leur descendance pélasgo-illyrienne. Malheureusement ma déception fut grande. Il faut savoir que mon désir n’est pas d’ « imposer » ma thèse mais d’ouvrir le débat et permettre à ceux qui la contestent de m’apporter la « preuve du contraire ».Par conséquent pour contrer ce genre de rejet injustifié, d’opposition stérile et d’antagonisme puérile j’ai soumis le 3 janvier 2012 une thèse en doctorat à la Sorbonne/ Paris IV (Histoire et civilisation de l’Antiquité) qui dans quelques temps sera étudiée et débattue dans toutes les universités du monde et sera même diffusée sur Internet (fin 2014). Personne ne pourra me rétorquer que je ne suis pas un « scientifique » issu d’instances universitaires et académiques notables. Dommage que ce débat et la reconnaissance de mon travail ne viennent pas du pays de mes ancêtres, ma vraie patrie ! Étant donné que la majorité des universitaires albanais adoptent souvent le « communément admis » ou ce qu’écrivent les universitaires étrangers, l’ironie du sort voudra que ma thèse leur revienne un jour « par ricochet » ! Ce sera l’effet du boomerang !Je suis confiant en l’avenir. Il faut laisser du temps au temps car tout arrive à point à qui sait attendre. De toute manière un jour ou l’autre (avant ou après ma mort) la « révision » officielle est inéluctable qu’il s’agisse de l’historiographie de la Grèce ou de la linguistique moderne. Matia Aref