Kam rreth një javë që pres, edhe pse jo duke mbajtur frymën, për një përgjigje nga Mark Marku, në lidhje me polemikën tonë, rreth ndërhyrjes sime për një shkrim të prof. Barbullushit në Panorama, duke menduar se argumentet e prekura prej meje në replikën ndaj kritikës së tij për mua do t’ia vlenin një kundërpërgjigje.
Nuk kisha shumë shpresë, përkundrazi, se do të lexoja gjë nga prof. Barbullushi.
Tani, të dy këta zotërinj, janë njerëz të zënë me punë dhe kushedi nuk kanë pasur kohë të merren me polemika dhe replika.
Megjithatë, unë e lashë në krye të kalonte disi lehtë diatribën e Markut, duke menduar se ai ishte keqkuptuar, nga zhvendosja e shkrimit tim prej blogut në një të përditshme.
Në atë shkrim, Marku e konsideronte gabim të madh nga ana ime guximin për të kundërshtuar artikullin e një eksperti të mirënjohur në fushën e vet, prof. Barbullushit; ose “autoritetit më të madh të fushës, [të] specializuar për një kohë të gjatë që në rininë e tij në një nga klinikat më të mira të Europës, profesor nga më të njohurit e Fakultetit të Mjekësisë dhe mjek në QSUT,” siç e quan Marku [këtu dhe më poshtë, theksimet janë të miat, 2Xh].
Pas kësaj, Marku më tregoi edhe mua se çfarë duhej të bëja, duke shpjeguar:
Një doktor filologjie si Vehbiu, apo një doktor i shkencave të komunikimit si autori i këtij shkrimi, mund të analizojë formën e një shkrimi të fushave të ndryshme shkencore, por kurrë përmbajtjen e tyre. Mund të analizohet p.sh. gjuha e përdorur, aftësia komunikuese, stili etj. P.sh., nga këndvështrimi i një studiuesi të komunikimit është me rëndësi të shihet se si në këtë shkrim Barbullushi është larg shkrimit akademik, dhe mirë bën: ai me vetëdije, duke dashur të sensibilizojë publikun për nevojën e testit të kancerit të prostatës, ka kaluar në një regjistër tjetër: në shkrimin shkencor divulgativ. Pikërisht në funksion të qartësimit të idesë dhe rrezikut që vjen nga mos kontrolli i prostatës më duket se ai i ka sjellë edhe shembujt ilustrues.
Dhe, në fakt, unë ia mora Markut seriozisht ftesën për të analizuar “formën” e shkrimit të prof. Barbullushit; duke filluar nga aspekti më elementar i atij teksti: burimet.
Duke humbur pak orë në Internet, arrita të lokalizoj dy artikuj, prej të cilëve rrjedh gati 90% e shkrimit të prof. Barbullushit.
Një prej këtyre artikujve, i shkruar nga Simon Garfield, është botuar nga gazeta The Guardian e dt. 30 mars 2013, me titullin “Surviving prostate cancer: a prostate surgeon’s story.” Tjetri, është një artikull i revistës italiane OK Salute, i dt. 28 maj 2012, me titulin «Così ho battuto il tumore alla prostata», dhe që konsiston në një intervistë të Silvia Bizio me aktorin Robert De Niro.
Lexuesi mund të krijojë vetë një ide për këto burime të artikullit të prof. Barbullushit, duke i hedhur një sy tabelës së mëposhtme:
| NGA ARTIKULLI I PROF. BARBULLUSHIT NË PANORAMA | NGA ARTIKULLI I THE GUARDIAN |
| Pak muaj më parë, rreth orës shtatë të mbrëmjes, kirurgu i famshëm Roger Kirby, autor i mbi 200 punimeve shkencore dhe kirurgu i mbi 2500 operacioneve të prostatës, do të merrte një telefonatë nga një koleg i tij. “Jeni ulur? Nëse jo, ju lutem uluni”, insistoi ai. “Përgjigjet e analizave të bëra nga ju pak ditë më parë vënë në dukje praninë e kancerit të prostatës”. | The following day Kirby received a phone call from his pathologist. “Are you sitting down?” He was. “I’m afraid that three of the biopsies show Gleason 7.” |
| mjeshtri Kirby e kishte kontrolluar prej vitesh gjendjen e kësaj gjëndre nëpërmjet një analize të thjeshtë të quajtur PSA (Antigjeni Specifik i Prostatës). Që nga mosha 50-vjeçare ai çdo vit bënte matjen e PSA-së dhe, kur 6 muajt e fundit niveli i saj filloi të rritet, ai ju nënshtrua një sërë ekzaminimesh të tjera që konfirmuan diagnozën e kancerit të prostatës | Kirby had monitored his PSA level for more than a decade. At 50, it stood at 0.5, which was negligible. But it had risen gradually over the years to 1.5 and then 3.3, which he regarded as a light flashing on the dashboard. |
| Pas ndërhyrjes kirurgjikale, të bërë nga asistenti i tij, sapo i doli narkoza, fjalët e para të Kirby-t ishin: ”Zotërinj, unë mendoj se një gotë xhin tonik do më bënte mirë”. | 10 minutes after being sewn up, colour returns to his face. Kirby is groggy, but his first words are reassuring. “I think, gentlemen, I need a gin and tonic.” |
| Në Amerikë, burrat i ndjekin rezultatet e nivelit të PSA-së ashtu siç ndjekin rezultatet e sportit. Rreth 70% e tyre mbi moshën 50 vjeç dinë gjithçka mbi analizën e PSA-së, “spiunen” e hershme të kancerit të prostatës. | In America men tend to bandy about PSA scores as if they were sports results. About 70% of American men over 50 are reported to know their PSA score. |
| Falë ndjekjes dhe kurimit të hershëm, personalitete të tilla si Robert de Niro, Harry Bela-fonte, senatori Bob Doll, gjenerali Colin Powell, politikani i madh afrikano-jugor Nelson Mandela dhe ish-kryetari i Bashkisë së Nju Jorkut, Rudolph Giuliani, kanë arritur të kenë shëndet të mirë, megjithëse të prekur nga kanceri i prostatës. | In America the list of well-known men treated for prostate cancer is far longer. Robert De Niro, Rudy Giuliani, Rupert Murdoch and Colin Powell are all survivors, and most have lent their names to education campaigns. |
| Në Angli, të pakënaqur me rezultatet e deritanishme sensibilizuese, në janar të 2013-s, me moton ”A call to arms” (Thirrje nën armë), ka filluar një lëvizje në krye të së cilës është dhe një nga personalitetet më të mëdha të fushës, kirurgu pacient Roger Kirby. | In January 2013, Britain’s leading charity in the field, Prostate Cancer UK, still claimed the disease was getting less attention than other illnesses with a lower mortality rate. Education and awareness were still vital, it argued, and it set about launching what it called the Sledgehammer Fund as “a call to arms”. Its celebrity patron was the comedian Bill Bailey, whose father-in-law had suffered from prostate cancer, but the most prominent name on the roster of experts was another one: Roger Kirby. |
| NGA ARTIKULLI I PROF. BARBULLUSHIT NË PANORAMA | NGA ARTIKULLI NË CORRIERE SALUTE |
| “Në nëntor të vitit 2003 u diagnostikova me kancer në prostatë. Babai im, Robert de Niro senior, kishte vdekur nga kanceri në prostatë në vitin 1993, në moshën 71-vjeçare. Diferenca ndërmjet meje dhe tim ati? Babai im i urrente mjekët, spitalet, analizat, urrente bluzat e bardha dhe nuk vizitohej kurrë. Kjo bëri që diagnostikimi i kancerit u bë shumë vonë. Unë, në fakt, kam bërë dhe bëj kontrolle të rregullta, ndaj arrita ta diagnostikoj sëmundjen shpejt, në fazat e para të saj. Unë jam shembulli më i mirë i rëndësisë së kontrolleve të rregullta. Në të kundërt, do të kisha vdekur edhe unë si babai” – shprehet aktori i famshëm Robert de Niro. | «Nel novembre del 2003 mi venne diagnosticato un cancro alla prostata. Caso tipico di un uomo di 60 anni, quanti ne avevo allora, con predisposizione ereditaria. Mio padre, Robert De Niro senior, di cancro alla prostata morì. Era il 1993, aveva 71 anni. La differenza tra me e lui? Mio padre odiava i medici, gli ospedali, le analisi. Aveva una tale repulsione per i camici bianchi che non andava a farsi visitare quasi mai. Il fatto è che il suo cancro venne diagnosticato troppo tardi per potere intervenire. Io invece faccio check up regolari, da manuale. Per questo il mio problema è stato diagnosticato in fase iniziale, con grande tempestività. |
| […] shumë personalitete që kishin humbur jetën nga kanceri i prostatës, si aktori Terry Savalas, Kojak, muzikanti Frank Zappa, poetët Robert Frost e Pablo Neruda, psikologu popullor në vitet ‘60 Timothy Leary dhe shkrimtari Langston Hughes” | Questa malattia si è portata via Terry Savalas, Kojak, ve lo ricordate? E il musicista Frank Zappa, i poeti Robert Frost e Pablo Neruda, lo psicologo popolarissimo negli anni Sessanta Timothy Leary, lo scrittore Langston Hughes. |
| Falë ndjekjes dhe kurimit të hershëm, personalitete të tilla si Robert de Niro, Harry Bela-fonte, senatori Bob Doll, gjenerali Colin Poëell, politikani i madh afrikano-jugor Nelson Mandela dhe ish-kryetari i Bashkisë së Nju Jorkut, Rudolph Giuliani, kanë arritur të kenë shëndet të mirë, megjithëse të prekur nga kanceri i prostatës. | Ma sono sopravvissuti in tanti, per fortuna: il “re del Calypso” Harry Belafonte, per esempio, il senatore Bob Dole, il generale Colin Powell, il grande politico sudafricano Nelson Mandela. Un altro che si è salvato dal cancro alla prostata è l’ex sindaco di New York Rudolph Giuliani. |
Siç mund të shihet, artikulli i prof. Barbullushit në Panorama është nxjerrë, në masë të madhe, nga burime të Internetit, të cilat nuk kanë natyrë shkencore, por janë media të zakonshme, po aq sa edhe vetë Panorama. Autori i artikullit të The Guardian, Simon Garfield, është gazetar dhe shkrimtar me profesion; gazetare është edhe Silvia Bizio.
A mund të qortohet profesori për këtë kompilim të dhënash që ka bërë? Nuk besoj se mund të qortohet; tek e fundit, nëse vendos të flasësh për Roger Kirby-n dhe De Niro-n, të dhënat do t’i marrësh nga diku, sa kohë që këta nuk i ke pasur pacientët e tu. Kushedi edhe profesori i pat vënë referencat e duhura në artikull dhe ato kanë humbur njëfarësoj gjatë redaktimit ose kur është përgatitur artikulli për në ueb – gjëra më të çuditshme kanë ndodhur.
Të vetmet pjesë, në artikull, kur prof. Barbullushi shkruan gjëra të vetat, janë këto dy paragrafe:
Po në Shqipëri? Nuk jam i sigurt nëse edhe një pjesë e mirë e personelit mjekësor ka informacionin e duhur dhe e aplikon këtë analizë.
dhe
P.S. Ose ndoshta më mirë PSA. Më 23 qershor do t‘u rekomandoja meshkujve mbi 50 vjeç të bënin një analizë të PSA-së në vend të një vote partive politike.
Asgjë më tepër se kaq. Për këto dy paragrafe u ngrit e mori flakë Marku, duke shkuar deri aty sa të më krahasonte me berberët e Stambollit.
Në të vërtetë, artikulli “Telefonata e tmerrshme” është një shkrim i lehtë, që nuk synon të argumentojë, por të bindë nëpërmjet shembullit, ose të sensibilizojë lexuesin për një problem shëndetësor, duke i këshilluar njëkohësisht edhe një procedurë diagnostike.
Prof. Barbullushi i ka shtuar emrin e vet, ose autoritetin e vet, një artikulli që, me përjashtim të këshillës finale në post scriptum, mund të ishte shkruar edhe nga një student gazetarie që lexon pak anglisht dhe italisht.
Natyrisht, firma e një eksperti peshon po aq sa edhe fjala e tij autentike; dhe nuk kam dyshim se autori i atij artikulli i beson ato që ka shkruar (ose mbledhur); por le të mos humbim nga sytë faktin që profesori këtu nuk paraqitet në rolin e mjekut ekspert, por në rolin tjetër të publicistit popullarizues të shkencës, duke pasur parasysh këtu jo vetëm tonin e artikullit, por edhe burimet e tij. Dhe në këtë rol ai i ekspozohet polemikës qytetare nga kushdo që ndien efektin popullarizues të fjalës së tij, siç mund ta kishte kuptuar edhe Marku vetë.
Nëse ka një gjë që shqetëson, në artikullin e profesorit, dhe që më shtyu edhe mua të shkruaj herën e parë në blog, kjo ka të bëjë me mënyrën selektive me të cilën ai i është qasur informacionit ekzistues për testin PSA dhe diagnostikimin e hershëm të prostatës.
Kështu, ai ka cituar batuta të prof. Kirby-t nga artikulli i The Guardian, por ka lënë jashtë pjesën e mëposhtme, të cilën po e përkthej unë:
Me një e-mail tani së fundi, Kirby më dërgoi një numër artikujsh nga revista mjekësore, që parashtronin argumentet pro dhe kundër procedurës së cilës do t’i nënshtrohej […].
Debati është polarizuar në dy kampe që kanë lidhur brirët mes tyre. Në njërin kamp, Kirby dhe mbështetësit e tij janë për mbikëqyrje të kujdesshme dhe, në qoftë se kjo mbikëqyrje e kërkon, ndërhyrje mjekësore. […]
Në kampin tjetër, janë ata që argumentojnë se problemet e prostatës po mbi-publicizohen, mbi-diagnostikohen dhe mbi-trajtohen, duke bërë që burrat të alarmohen më kot për një sëmundje për të cilën nuk kanë qenë shqetësuar shumë më parë. Këta thonë se PSA duhet të lexohet si Producer of Stress and Anxiety dhe se testi nuk është tregues mjaftueshëm i saktë i sëmundjes, që të ndihmojë; dhe se duke i shumëfishuar testet PSA jo vetëm që i shtohet barra pa nevojë sigurimeve shëndetësore, por edhe mund t’i vërë pacientët tejet të shqetësuar në konflikt me mjekët. Edhe NHS edhe OBSh-ja theksojnë se nuk ka prova që hetimi (screening) universal josimptomatik shpëton jetë.
Tekstin anglisht mund ta lexoni të plotë në artikullin origjinal.
Mund të pyesim se si shpjegohet që prof. Barbullushi vendosi ta lërë jashtë këtë pjesë të artikullit, dhe jo atë pjesën tjetër, p.sh. kur dr. Kirby kërkoi një gotë xhin kur doli nga narkoza; por Marku nuk do të na kish lejuar.
Prandaj, meqë nuk pyesim dot, atëherë do të shprehim shqetësimin se lexuesit të “Panoramës” nuk po i jepet i plotë informacioni për kancerin e prostatës dhe diagnostikimin e tij nga një artikull i një autoriteti të fushës, i cili synon pikërisht të informojë për këtë sëmundje dhe mënyrën si ajo diagnostikohet dhe trajtohet.
Dhe ishte pikërisht ky shqetësim imi që u bë shkak për shkrimin e parë, i cili e irritoi aq shumë Markun dhe ndonjë tjetër; pa çka se në atë kohë unë ende nuk e kisha zbuluar artikullin e The Guardian.
M’u bë, me atë rast, edhe vërejtja nga një lexues (Rinstinkt) se kushedi prof. Barbullushi flet në bazë të përvojës së vet si mjek në Shqipëri – edhe pse ai sot njihet më shumë si nefrolog, sesa si urolog (nëse nuk gabohem). Por gjithsesi, e vetmja fjali në artikull, ku autori flet për gjendjen në Shqipëri, është kjo:
Nuk jam i sigurt nëse edhe një pjesë e mirë e personelit mjekësor ka informacionin e duhur dhe e aplikon këtë analizë.
Sa kohë që në artikullin e “Panoramës” mungojnë krejt të dhënat për incidencën e kancerit të prostatës në Shqipëri, numrin e rasteve të reja sipas moshës dhe të vdekjeve; llojet e trajtimit që ofrohen, etj., unë si lexues i kujdesshëm kam të drejtë të supozoj se profesori nuk i ka këto të dhëna (edhe pse e mirëpres përgënjeshtrimin); meqë supozimi tjetër, se profesori i ka pasur të dhënat, por ka vendosur të mos i ndajë me lexuesin, do të ishte joetik.
Sa për Markun, ky u ngut pa masë me shkrimin e vet; më kanë thënë ndërkohë, këtu në blog dhe në komunikime personale, se ai dhe prof. Barbullushi janë miq të afërt – për çka më bëhet qejfi. Gjithnjë ngashërehem, kur shoh si miqësia bëhet shkak për prova publike të solidaritetit.
E konsideroj këtë debat të mbyllur këtu – meqë nuk shoh arsye ta vazhdoj më tutje. Profesorit të mirë i uroj suksese në misionin e vet fisnik të mjekut; Mark Markut do t’i thoja, përkundrazi, mirulexofshim në debate të tjera, si, p.sh. për Koliqin; në një kohë që kritikës sime të parë, edhe pse të botuar në surdinën e blogut, nuk do t’i hiqja asnjë qime.
The plot thickens.
Tamam tamam plagjature nuk eshte, por plagjature kreative, po. Nuk e di a duhet ta shqetesoje Mark Markun si doktor i shkencave te komunikimit kjo, por me qe nuk eshte thjesht plagjature, kam pershtypjen se jo.
Jo, nuk është plagjiaturë – edhe pse prej një profesori të fushës unë do të kisha pritur kushedi diçka më tepër, qoftë edhe një popullarizim të një arritjeje të fundit, një diçkaje cutting edge, në lëmin e shkencave mjekësore, të nxjerrë nga The New England Journal of Medicine, jo një përmbledhje tekstesh nga shtypi i përditshëm, me një qershizë nga bahçja në fund.
Arsyeja pse e bëra krahasimin është për të konfirmuar se, edhe me shkrimin e parë, po polemizoja me një tekst të natyrës divulgative me elemente të forta retorike, ku origjinaliteti dhe regjistri i burimeve nuk ngrenë peshë; dhe jo me një tekst që e përfaqëson autorin e tij me cilësinë e ekspertit.
Perderisa diku ka perdorur fraza dhe shprehje fjale per fjale, e diku tjeter ka parafrazuar, pa bere te ditur burimin dhe duke i kaluar per te vetat, plagjature eshte.
Jam i sigurt se në punimet e veta në revista shkencore, profesori i vë referencat me kujdes dhe profesionalitet të madh. Këtu kushedi ia ka hequr redaksia e Panoramës, ose i ka thënë ndonjë mik a i afërm se nuk ka nevojë të vihen (mbase edhe kanë dalë në versionin e printuar, xhanëm). Por unë nuk do t’i jepja shumë rëndësi kësaj, vërtet.
As une nuk e ve ne dyshim qe ne fushen e vet Barbullushi e ruan korrektesen akademike. Megjithate, une imagjinoj Garfield se cfare kenaqesie jo vetem profesionale, por edhe prej britaniku, mund te kete ndjere kur ka vene te bardhe ne te zeze krahasimin mes ndjekjes te rezultateve te PSA-se dhe ndjekjes te rezultateve te sportit nga meshkujt ne Amerike, dhe e kujtdo qofte mungesa e korrekteses, ne dac e Barbullushit, ne dac e gazetes, eshte per te ardhur keq.
Duhet patur dicka parasysh: nderhyrja fillestare do te qendronte edhe sikur Barbullushi ta kish hartuar shkrimin vete e ndoshta dhe me shembuj nga ekperienca personale si mjek ne Shqiperi sepse jam mese e bindur qe edhe ashtu nuk do te kishte perfshire faktet dhe rezervimet e fundit per testin ne fjale: ndoshta ngaqe nuk eshte i bindur per to, ose kushedi nuk ka njohurine e duhur per te formuar nje opinion te tijin.
Qe shkrimi eshte apo nuk eshte plagjiature eshte nje problem dytesor qe me shume i pergjigjet Mark Markut dhe ndonje komentuesi si Rinstinkt. Problemi kryesor eshte qe doktori qellimisht ka lene jashte pjesen per rezervimet qe ka sot per kete test. Pikerisht kjo qe nderhyrja e Xha Xhait dhe ky shqetesim eshte primar ndaj atij te plagjiatures. Doktori ka injoruar nje pjese te rendesishme te ketij debati dhe Mark Marku na merr per idiote duke na permendur se ku duhet te perqendrohej AV. Diku tjeter ne nje vend normal e ku te jesh gazetar e studiues mediash akoma thote dicka, Mark Marku duhet te kishte marr penen e te bente nje shkrim si kolegu i vet ne The Guardian ose te pakten te mos shkerpurdhej kur kete rol e marrin persiper te tjeret, qofte edhe ne nje blog, sepse keshtu si kane ardhur punet gazetat bejne vec per t’i perdorur ne banjo.
Absolutisht dakord. Por une mungesen e korrekteses ne dhenien e informacionit, selektivitetin e pajustifikuar te Barbullushit, e komentova tek nje teme tjeter. Mjafton fakti qe informacioni ekziston per te mos qene aq entuziast sa c’qe Barbullushi. Dhe ekziston ne ate mase sa edhe Xhaxhai ishte ne dijeni, i cili sa do i lexuar te jete nuk krahasohet me sa i informuar duhet te jete Barbullushi “autoriteti me i madh i fushes,” per te kuptuar se Barbullushi eshte treguar selektiv ne menyre te pajustifikuar ne informacion.
Mirepo ky debat kaloi ne terma me te gjera te etikes se platformave publike me nderhyrjen e Markut. Keshtu qe problemi i plagjatures nuk eshte me dytesor.
Shkruan:
Në fakt mua më kish informuar një gazetë e ngjashme, për nga lloji, me The Guardian dhe Panoramën; ose e kisha marrë vesh pikërisht ngaqë diskutimi i dobisë së testit në fjalë (PSA) është bërë pjesë e diskursit dhe e debatit publik, të paktën në ShBA.
Atehere eshte mese normale te mendohet qe Barbullushi, si autoritet i fushes, ka qene ne dijeni edhe me perpara se informacioni te arrinte tek te perditshmet.
Po ashtu e kuptoj edhe shqetesimin qe ve ne dukje Parulla persa i perket zhanrit te gazetarise divulgative. Ne fund te fundit, edhe Garfield qe eshte thjesht gazetar, dhe artikullin e ka me informacion te plote, nderkohe qe Barbullushi jo.
Por nuk mund gjithashtu mos te vej re se nuk behet fjale thjesht per nje artikull divulgativ te dobet, apo militant nga ana e Barbullushit, por se behet fjale per dicka qe i kalon edhe kufinjte e justifikuar nga gazetaria e dobet apo nga militantizmi pro PSA-se. Eshte vjedhje.
“Po në Shqipëri? Nuk jam i sigurt nëse edhe një pjesë e mirë e personelit mjekësor ka informacionin e duhur dhe e aplikon këtë analizë.”
A ka hipokrizi me te madhe? Dikush qe shqetesohet ne publik nese koleget, studentet apo pacientet e tij kane akses per “informacionin e duhur” e “kuron” dhe prezanton ate sipas bindjeve/interesave te veta dhe e ben kete duke i paraqitur te tjeret si te prapambetur me “dijen” me te fundit e cila ne kete rast eshte e arrnuar me anektoda banale mbledhur lart e poshte por qe gjithsesi e pasqyrojne ate si superior edhe pse ne asnje menyre nuk mohojne aftesite e tij si doktor.
XhaXha,
Je gjigand.
U zbavita shume.
Pika me pikante e artikullit te Panorama, nuk do haruar se ka qene kapercimi alarmist apo deshira e fshehte e doktorit per ta cburrerezuar, feminizuar voten e 23 qershorit, pasi burrave mu ate dite u kerkonte te shkonin e ulnin pantallonat tek urologu, dhe jo tek kutia e erret e demokracise tone. Keshilla bie era neurologji, me shume se urologji. Duhen pare statistikat, nese ka, per ke votojne me shume grate ne Shqiperi, per te kuptuar sakte se ne c’kuti kerkon shpjere uje keshilla ne forme shantazhi gjinor e doktorit.
Per hir te barazise gjinore dhe elektorale, po pres artikullin tjeter te doktoruar te Panorama qe u keshillon edhe grave vizita te sikletshme tek mjeku, po diten e zgjedhjeve, krahperkrah burrave. Mund te shfrytezohen per sensibilizim te njejtat burime si The Guardian apo Corriere, ku ka dite qe po flet me ze te ngjirrur Michael Douglas, nje aktor i madh amerikan, tamam si De Niro.
Testi esht test gaku. alternativa ndaj PSA eshte dora, gjishti,gjishtat ne anus.
Ndaj eshte alarmuar doktori mendoj, ngase e dinte shqetesimin e shqiptareve per çburrerrimin.
lol
Kur vete tek dokroti per shqetesime te urinimit, nga sa kam lexuar te thote: “gisthin apo PSA” varet se ke zgjedh, duke u informuar paraprakisht per anet pozitive dhe negative te çdonje procedure.
ju lutem xhxh lejojeni kete komentin tim 🙂
Keto dite bisedova me nje mjek dhe ne baze te bisedes e bere me sqaroi se ekzaminimi i prostates me dore nga anus NUK eshte alternative per PSA.
Me sa kuptova, PSA eshte “screening test” qe tenton te zbuloje kancerin e prostates ne fazat e para te tij bazuar ne analizjen e gjakut, sic theksuat edhe ju. Nese do te qe i suksesshem, do te mundesonte pikerisht diktimin e hershem te desheruar. Pra edhe nese nuk ke probleme ne kohen e testit, nese do ta beje dhe do dilte + ishte tregues se dikur mund te kishe probleme
Ndersa ekzanimi me dore nuk ndihmon ne diagnostikimin e hershem. Ne fakt, ndonese ngelet diagnostikim ne kuptimin qe percakton semundjen, ai eshte i vlefshem vetem nese ka ndodhur zmadhimi i diktueshem morfollogjikisht i prostates. Dhe ne ndryshim me PSA, mund te kryhet pasi semundja ka arritur ne nje stad te tille qe ti ke shqetesime ne urinim dhe dyshohet per te…..
Situatë e re dhe relativisht e menderosur. Pavarësisht se xhaxhai mundohet t’i ruajë nderin Profesor Barbullushit duke këmbëngulur, që në sytë e tij artikulli nuk është plagjiaturë, ai është një i tillë. Autori nuk ka cituar vetëm pa dhënë burimin, por thjeshtë e ka marrë gjithë fabulën e shkrimit të vet prej diku tjetër. Në këtë botën e civilizuar ku jetoj unë kjo konsiderohet si vjedhje e pasurisë intelektuale dhe përçmohet hapur.
Unë gjej si të rëndë edhe faktin që autori ka vjedhur artikullin e dy gazetarëve botuar në të përditshme të zakonshme dhe i ka vënë sipër vulën e autoritetit të tij mjekësor sikur ta kish shkruar vetë.
Akoma edhe më të rëndë unë gjej faktin që autori, ndërsa mundohet që gjithçka ta shesë si informim bujar që eksperti i bën bashkësisë së gjerë të lexuesit të zakonshëm, në fakt manipulon duke heshtur për gjysmën e të vërtetës.
Heshtja e tij është e vetëdijshme, e qëllimshme, dhe po të shihet gjithçka nga një perspektivë esëll, bëhet nga motive të ulëta. Autori kërkon të shesë një produkt të tijin në një treg duke e mbajtur me vetëdije konsumatorin (pacientin) në errësirë për sa i përket rreziqeve eventuale. Dhe kur po flasim për rreziqe eventuale, nuk është se profesori po shet produkte financiare, që në fund të fundit, paraja në Dreq vaftë, por po shet zgjidhje për probleme shëndetësore, të cilat rrezikojnë jetë.
Autori fshihet pas aurorës së tij të thurur me nge e ëndje në shkretëtirën e shërbimeve shëndetësore gjithëzotëruese shqiptare duke përfituar nga besimi i njerëzve të ndershëm (me bie ndër mend qytetarja e nderuar Mirela Kumbaro) për të hedhur në treg një bindje të tij gjysmake dhe kjo është turp.
Sa për Doktorin e Shkencave të Komunikacionit Mark Marku ky dështoi plotësisht me ndërhyrjen e tij prej nallbani. Por sidoqoftë! Një herë kur shkova e theva qafën për disa kohë në në qytet të humbur në mes të Siçilisë, më ra në sy menjëherë që vendasit moshës universitare takoheshin tek një pompë benzine. Halli më detyroi të jepja e merrja me ata njerëz, të cilët në fakt ishin vërtetë bujarë, por shpirtërisht në një gjendje vërtetë të mjerë. Të gjithë ata që kishin mbetur në atë qytet studionin shkencat e komunikacionit, ndërsa të tjerët, të ikurit, kishin marrë rrugët e botës për të bërë ndonjë gjë më të hajrit.
Xhaxha. Goxha punë ke bërë. Faleminderit që tregon herë pas here për portat që u dashkan hapur. Shpresoj që thirrjen tënde për ndershmëri në të shkruar mos të ta lexojnë përsëri anapolla.
Tek shkrimi i Dr. Barbullushit, ndonese plagjatura qendron, sadoqe qe mund te denohet, une personalisht do ta mund te mbyllja nje sy dhe te beja nje vesh shurdh. Pasi ajo qe ka bere pershtypje ishte mungesa e pasqyrimit te atij debatit qe eshte shkencor ne thelb. Pra do te heshtja per ate qe beri duke kopjuar nje artikull, pasi kjo i jep me dramaticitet dhe i shton interesin per problemin, qe mbase doktori mund ta kish kuptuar se mund ta bente vete.. Ndoshta do ta kisha sygjeruar qe ta perkthente te tere artikullin dhe te mos kish lene jashte pjesen e deshmise se debatit per testin!!!!!
Por mungesa e pasqyrimit te ketij debati nuk eshte shenje as ndershmerie dhe as profesionalizmi. E kjo te ve ne mendime. Jo thjesht per testin e PSA. Sepse askush nuk do ta denonte doktorin e nderuar te merrte “ane”, gje duhet ta bente patjeter pasi eshte ne fund te fundit nje debat, qe nenkupton nje situate jo plotesisht te qarte.
Kurse per Markun, me duket se sjellja e tij NUK eshte per tu lavderuar. Ndersa mund te gjeje justifikime tek besimi qe mund te kete tek doktori, nuk mund ti falet qe e ka mbeshtetur “pa frena”. Mjaftonte te shIhte tek Google dhe besoj se do te ishte me pak entuziast per artikullin e doktorit dhe do te jepte me shume te drejte filologut. Keshtu do te thoja, meqe jemi pas ndeshjes me kombetaren, se beri nje autogol te madh dhe qe ve dyshime mbi menyren se si merr vendime per te cilat shkruan artikujt, diskutonte ne parlament etj. Ne fund te fundit, Mund te jesh kritik por edhe dashamires ne te, sic thoshte pedagogu im Aleko Xoxe. Qe Markut i mungonte!!!!
Për nga natyra e shkrimit të Dr. Barbullushit, flitet për një rikompilim të dëshmive orale të Kirby-t dhe De Niros, që janë artikulime në ligjëratë të drejtë dhe të adaptuara, të thjeshtëzuara nga çdo komplikim numerik i panevojshëm për tu mbartur në shqip gjatë përkthimit. Kështu që duhet të biem dakord me atë çka konstaton edhe Xha Xhai: nuk është plagjiaturë.
Termi që i afrohet më afër është “intertextuality”, që është huazimi dhe rishkrimi i materialit, duke i dhënë formë tekstit të ri bazuar në një tekst tjetër. Qëllimi i një “intertextuality” të tillë është të sensibilizoje lexuesin për çështjen në fjalë.
Si dukuri “intertextuality” është e vjetër, që me librat e shenjtë që huazojnë fabula, histori të ndryshme te verteta, mitike apo legjenda, për të ilustruar një moral, qëndrim, kod të caktuar, pa qenë e nevojshme të citonin burimin, origjinal.
Të flasësh për një artikull divulgues, sensibilizues, i mbështetur mbi dëshmi pacientësh, histori personale celebritetesh mjekësore apo artistësh, nuk ka nevojë për bibliografi, referenca apo “peer review” akademike. Afërmendsh qe nuk duhet të konsiderohet plagjiarizem.
Duhet te kesh kaq sens se kur dikush jep deshmine personale te Kirby-t, apo De Niros, nuk e ka nxjerre nga regjistrimet apo arkivat e veta personale, por nga shtypi apo nje interviste te shikuar apo publikuar diku. Nese dyshohet vertetesia e saj, atehere situata paraqitet problematike.
Mbase mund te biem dakord qe fjala e perdorur per te shprehur ate qe ka bere dr. Barbullushi kerkon percaktim me te sakte. Por nuk ishte ky thelbi i nderhyrjes sime.
Sidoqofte sipas shume percaktimeve (shihni me poshte disa shembuj per shkencen marre nga Wikipedia), plagjatura ngelet perdorimi ne kokmunikime i ideve, gjuhes, formes se se shkruarit, frazeologjise pa cituar burimin nga eshte marre. Une e perdora ne kete kuptim.
Stanford sees plagiarism as the “use, without giving reasonable and appropriate credit to or acknowledging the author or source, of another person’s original work, whether such work is made up of code, formulas, ideas, language, research, strategies, writing or other form.”[16]
Yale views plagiarism as the “use of another’s work, words, or ideas without attribution” which includes “using a source’s language without quoting, using information from a source without attribution, and paraphrasing a source in a form that stays too close to the original.”[17]
Princeton perceives plagiarism as the “deliberate” use of “someone else’s language, ideas, or other original (not common-knowledge) material without acknowledging its source .”[18]
Oxford characterizes plagiarism as the use of “a writer’s ideas or phraseology without giving due credit.”; [19]
Brown defines plagiarism to be “appropriating another person’s ideas or words (spoken or written) without attributing those word or ideas to their true source”. [20]
Kristaq, para se te pergjigjesha i konsultova te njejtat burime qe citon. Ketu nuk flitet per vjedhje informacioni dhe ideshe, kur citon emra njerezish te prekur nga semundja, historira personale, mosha e te jatit te De Niros, viti i vdekjes. Kjo quhet “general knowledge”; “google it” dhe do ta gjesh te risjelle nga shume burime, pa cituar ndonje “original source”.
Vet autori i shkrimit origjinal nuk citon burimin e 70% te amerikaneve qe e dine PSA e tyre, etj. Shkruan “are reported”, nese ky numer mund te spikaste si shkelje, marrje pa leje e informacionit.
Per nga vet natyra divulgative, shkrimi nuk fltet per pervetesim ideshe, formulash, kodesh, frazologjirash, numrash, etj. Dr. Barbullushi ritregon histori personale personazhesh me nje fare “professional or social standing”.
Nuk citon asnje studim apo punim shkencor, thjesht tregon histori, duke te dhene nje rekomandim ne fund, nese je mbi 50 ndoshta eshte mire te besh nje PSA.
Meritat e e ketij rekomandimi(si e qysh) mund te diskutohen apo te vihen ne pikepyetje sic edhe po behet.
Une e kam pare ndryshe, Read me. E kam pare si “parafrazim te nje burimi ne nje forme qe ngelet teper ngjajshem me origjinalin” sipas Yale. Mund te biem dakord qe nuk biem dakord.
Dhe pa e zgjatur me tej me diskutime ne nje fushe te ketij artikulli te dr. Barbullushit, qe serisht une mund t’ja falja, une po te isha ne vend te tij do te gjeja menyren qe shtoja se te dhenat qene marre nga intervista me gazetaren Bizio per De Niron dhe nga Guardian per te dhenat e tjera. Pikerisht ate “are reported from” qe nuk mungonte artikullit tjeter.
Kristaq, po kruaja kokën si Çaplini, për të gjetur, të menduar rrugën – to circumvent – murin që ke ngritur, me këto përkufizime mbi plagjiarizmin. Jemi përballë autoritetit të disa institucioneve akademike, ku secila jep përkufizimin e vet që ndryshon nga tjetri; na duhet të konsultojmë të gjithë definicionet duke kompiluar një listë prej të gjitha institucioneve akademike, e të shohim se në cilën kategori futet shkrimi i doktorit. Megjithatë me sa duket mendja është ndarë për verdiktin “guilty”.
Por për mua është e thjeshtë. Mendoj se e kam dhënë përgjigjen më herët me termin “intertextuality”, i cili circumvent (shmang, anashkalon) përkufizimin e plagjiarizmit.
Dr. Barbullushi duke përkthyer tekstin e artikujve, ka ruajtur ligjëratën e drejtë të historisë të ritreguar, duke ri-kontekstualizuar përmbajtjen, duke mos ndryshuar formën e ligjërimit, duke thjeshtëzuar, adaptuar tekstin, duke e mbajtur përsëri nën thonjëza. Autorët e komenteve, këshillave, eksperiencave të sjella janë vetë emrat e cituar, Kirby dhe De Niro.
Intertextualiteti mund të aplikohet, pa rrezikuar të futësh veten në situatën e një plagjerizmi, duke përmendur personat dhe pohimet e tyre. Duke përdorur tekstin e pohimeve origjinale, një autor i dytë, siç është dr. Barbullushi, pa hyrë ne detajet semantike të pohimeve, pa bërë përpjekjen më te vogël për të argumentuar pozicionin e vet, nëpërmjet pohimeve të sjella duke cituar emrat dhe autoritetin e tyre, i lë të kuptojë lexuesit pozicionin e tij.
Një shkrim i tillë që inkorporon dramën mjekësore të dy personazheve, reflekton, transmeton edhe dramën sociale te pacienteve të tillë. Këtë mënyrë ka zgjedhur mjeku për të sensibilizuar publikun.
Intertekstualiteti të lejon që pohime, histori personale, fakte të njohura të qarkulluara rreth njerëzve në media dhe shtyp në përgjithësi, kur mendohet se lexuesit janë të familjarizuar mjaftueshëm, autori i një shkrimi gazetaresk si i doktorit, mund t’ia atribuojë informacionin burimit ose mund ta konsiderojë atë thjesht si të dhena, fakte, që dihen tashmë(common knowledge).
Duke njohur reputacionin e doktor Kirby-t dhe famën e De Niros, autori e quan të panevojshme të citoj se në cilën burim janë marrë pohimet e tyre.
Interkstualiteti është një fenomen që ka qenë dhe është prezent në gazetari, sidomos në atë opinionuese dhe sensibilizuese(si edhe në krijimtarinë letrare). Jemi larg një tekst akademik shkencor.
Por ne kemi rëne dakord, për të mos rënë dakord. 🙂
Nuk kam akoma ndonjë gjë për të thënë mbi meritën e atij testi. Testi, mënyra e përdorimit të tij, dhe çfarë vjen pas tij u mbetet profesonitëve të vlerësojnë.
Unë, nga çka kam shkruar, nuk heq as edhe një presje, sepse nuk varet nga qenia e tekstit plagjaturë apo krijim origjinal.
Më bën përshtypje kjo:
Do të kishte qenë më mirë që citimi të ishe i plotë dhe jo i deformuar. Sepse unë kam thënë:
Që për mua është shumë e ndryshme nga mënyre prezantuar më lartë.
Për më tepër që, unë në asnjë moment nuk e kam përdorur titullin “Profesor” për dr. Barbullushin. Siç edhe e thashë që në fillim, unë doktorin nuk e njoh. Madje madje, është hera e parë që ia dëgjoj emrin.
Kjo mendoj se krijon njëfarë sugjestioni për ata që lexojnë; sikur unë kam folur për të nga pozita e një nxënësi. Nëse është apo jo i nevojshëm ndonjë korrigjim, atë e ke ti në dorë. 🙂
Ndërsa, nëse është një përpjekje për të më nxitur që të mbaj “një anë të caktuar”, për inerci apo për ndonjë arsye tjetër, unë nuk e bëj, sepse nuk kam asnjë arsye për ta bërë.
Le të shërbejnë ky koment si përgjigje edhe ndaj provokimit të PA-së, që thotë: “Qe shkrimi eshte apo nuk eshte plagjiature eshte nje problem dytesor qe me shume i pergjigjet Mark Markut dhe ndonje komentuesi si Rinstinkt.
Normale qe eshte pergjigje pasi ti cdo gje e var ne gozhden e profesionisteve (jo nje profesori). A nuk pritet qe nje mjek profesionist ne spital te jete mjek profesionist dhe ne gazete apo TV? Lenia jasht shkrimit e materialit qe ngre dyshime per testin ve ne pikpyetje pikerisht kete professionalism. Te siguroj qe qellimi i gjithe ketyre nderhyrjeve nuk eshte qe te njolloset profesionalismi i mjekeve. Perkundrazi! Dicka te ngjashme mund te kishte bere dhe nje gazetar i rendomte nga padija. Mjekut tone nuk i falet.
Une sinqerisht habitem qe nje person racional si ti nuk gjen asgje sqetesuese per “censuren” qe i behet debatit mbi testin. Imagjino ne te kunderten nje shkrim nga i njejti mjek ku alarmon publikun per rreziqet e PSA: do ta gjeje te pranueshme kete njeanshmeri? Per kete behet fjale e jo per te ndare me thike perfundimisht meritat e nje testi nga poshte.
Plagjiarismi per mua eshte akoma ne planin dytesor por kur te drejtohem ty me jep nje argument me teper meqe ti tere kohes supozon se mjeku be fjale flet nga “eksperienca” profesionale. Sikur te ishte keshtu dhe te kishte sjellur nje shkim origjinal por biased edhe mund te pranohej pasi padyshim ka te drejte te kete nje mendim te forte. Ama ne te njejten kohe me nje shkrim te tille le hapsire per ta kundershtuar. Kjo ndodh rregullisht ne vendet e tjera. Keshtu edukohet publiku: mes perplasjeve te ideve e jo nga skutheria “me degjoni vetem mua se une jam mjek i shkelqyer”. Tani fatkeqsisht mjeke te tjere qe te thone mendimin e tyre (pro apo kunder) nuk ka ose nuk po angazhohen e prandaj ky debati yne ketu ne blog mori nje rol me kryesor se c’i takon.
Qe ti nuk heq asnje presje thote shume per ty. Une me shume nuk kam cte them se o i kam thene o jane thene.
Edhe po edhe jo. Në komunikim asfare. Në përqasjen ndaj çështjeve të edukimit asfare. Varet se më komunikon… tjetër gjuhë përdoret kur i flet një të moshuari, tjetër kur i flet apo i komunikon një fëmije. Tjetër gjuhë përdoret kur i drejtohesh infermieres apo kolegut. Tjetër gjuhë përdoret kur shkruan libra për studentët dhe tjetër përdoret kur shkruan, në anglisht, përshkrimin e një studimi. Nga disa gjuha apo thjeshtësia e dhënies së informacionit keqinterpretohet në një mënyrë, nga disa në një tjetër.
Po ti nuk po flet për këtë lloj profesionalizmi. Unë e di se cilit profesionalizëm i referohesh ti. Por ke përsëri një përqasje provokuese, sepse me mënyrën si më shtron pyetjen, të cilës unë do t’i përgjigjem sipas midesë time, thjesht personale, ti implikon paraprakisht se qëndrimi i dr. nuk është profesional… Edhe një herë, testi është një test i thjeshtë gjaku. Testi në vetvete, nuk krijon rreziqe, përjashtuar hemofilikët, mendoj.
Gjithë debati i ngritur në SHBA vjen mbi përdorimin e këtij testi në një mënyrë të caktuar dhe mbi një popullatë të caktuar; nga e cila janë përftuar edhe statistikat. Aktualisht, me gjithë librat që konsultova, mes të cilëve edhe Conn’s Current Therapy, nuk di të ketë ndonjëfarë lloj imponimi të tipit mos rekomandoni apo edhe mos-kryeni teste të PSA. Në tëkundërt, guxoj të them se, derisa të kemi në dorë ndonjë lloj tjetër testi (diagnostik) ky do të jetë në përdorim. Natyrisht me vlerësimet përkatëse; çdo pacient ka specifikat e veta. Askush nuk pretendon t’i trajtojë pacientët duke i reduktuar problemet e prostatës në analizë të “mostrave të gjakut”.
Testi i aplikuar për qëllime të caktuara. Duke u nisur nga “kolazhi” apo qëllimi që unë perceptova të kishte ai kolazh, nuk më duket e nevojshme. Nuk më duket as e arsyeshme për një publik si ai shqiptar, që në një pjesë të mirë shkon e yshtet, bekohet nga hoxha dhe prifti, pa harruar shikuesit e filxhanëve, apo ndërmjetësuesit e shpirtrave. (Mbaj mend, vet mamaja ime, kur pata shytat, më çoi tek një plakë e cila më vizatoi disa viza me laps sysh.)
As atij amerikan, psh. Derisa ai shkrim nuk ka si qëlllim futjen apo nxitjen e ndonjë autoriteti që ta bëjë si të detyrueshëm (për qëllime hetimi të popullatës siç përdoret në SHBA), thirrja e atij doktori apo e kujtdo doktori tjetër është më se legjitime.
Nëse ndonjë është më i mirë me shkrimet sensibilizuese, qoftë edhe me “kolazhe” është i lirë ta bëj.
Në rast se do të tentohej që ai test të futej apo të përfshihej si praktikë e detyruar, e paguar nga shteti apo e paguar vetëm nga pacienti, atëherë duhet ngritur zëri. Këtë sepse nuk ka arsye që të jetë i detyruar. Në të kundërt, askund nuk është e shkruar se një doktor nuk mund ta sugjerojë apo ta rekomandojë. Nëse do të kishte shkelje të ndonjë procedure apo praktike mjekësore me këtë merren së pari kolegët dhe urdhri i mjekëve (kemi urdhër mjekësh ne?), duke debatuar në ambientet përkatëse; që nuk janë këto Nuk ka shkelje të tilla. Cilat janë shkeljet e doktorit? Mbase ajo e plagjaturës. Por kjo gjithsesi nuk ia heq atij të drejtën të rekomandoj (qoftë edhe nëpërmjet një “kolazhi”) një test gjaku për burrat mbi 50 vjeç.
Kjo është një pikë tjetër, pikërisht ajo që unë (dua të) mendoj se ka dashur të trajtojë Mark Marku (për aq sa merrej me temën). Kush i bën këto debate? Unë nuk do të pranoja të bëja debate të tilla. Asnjë nuk i pranon debate të tilla. E di pse? Sepse “profesionisti” humbet shumë më shumë se “qytetari” kur bën një debat publik mbi tema profesionale. Rrezikon të moskuptohet; në fakt kështu ndodh gjithnjë.
Publiku nuk di të gjykojë mbi gjëra komplekse. Duhet specializimi, ose në raste të veçanta një këshillim ndër-disiplinor. Publiku (apo masat e gjera), jeni apo nuk jeni dakord ju, por kjo është e vërteta, gjërat i merr dhe do të vazhdojë t’i marrë disa informacione si dogma – edhe kur bëhet llaf për gjëra të shkencës e teknikës. Po këtu hyjmë në çështje filozofike.
Duket se as në SHBA nuk kanë vendosur akoma…
“Kam rreth një javë që pres, edhe pse jo duke mbajtur frymën, për një përgjigje nga Mark Marku, në lidhje me polemikën tonë,….”- shkruan xha-xhai
Nuk ka pasur kohe xha-xha. I eshte perveshur Presidentit, Z. Jar Nishani per shkeljet kushtetuese qe ka bere me shkarkimin sefundmi te 3 Gjeneraleve te ushtrise sone. Keshtu qe mirekuptoje.
Sa per ta ilustruar pak sulmin ballor qe i ka bere sot ne gazeten Panorama Presidentit te nderuar, po ju citoj me poshte vetem paragrafin e fundit te shkrimit te tij:
“Dikush duhet t’ia shpjegojë atij se është më në fund komandant, komandant i Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë, se është kreu i shtetit shqiptar dhe se më në fund duhet të çlirohet nga kompleksi i togerit të parëndësishëm që lan dyshemenë dhe pastron banjat sa herë ia ka qejfi komandantit. “