Si një prej lexuesve të hershëm të Kurbanit të E. Ramës, kam pritur me kureshtje të dëgjoj dhe të lexoj përshtypjet e të tjerëve për këtë libër, njëkohësisht edhe best-seller i panairit të fundit të librit në Tiranë.
Kam mbetur i zhgënjyer. Pjesën e luanit, në komentet që kam parë poshtë e lart, e kanë zënë analizat dhe përsiatjet politike, të cilat e përdorin librin si platformë, për të vijuar me spekulime rreth së ardhmes së Ramës politikan, raportet e tij me kolegët dhe rivalët dhe kundërshtarët e vet, mesazhet e koduara për hapje ose johapje, aluzionet për aleanca të mundshme dhe të pamundshme në ditët, muajt dhe në vitet që vijnë.
Libri është analizuar, zakonisht, si të ishte fjalim i rëndomtë i kryeopozitarit Rama në publik.
Meqë unë i pata dhënë kësaj vepre një lexim tjetër, duke e parë si rrëfim të dyfishtë, narratio dhe confessio, të një prej protagonistëve të jetës publike të Shqipërisë gjatë këtyre dhjetë vjetëve – Ramës kryebashkiak të Tiranës – kam mbetur pak i mpirë përballë leximeve të tanishme kaq instrumentale.
Edhe “Top Story” i kësaj jave, në Top Channel, i kushtohej këtij libri, me të ftuar në studo A. Klosin, H. Çilin dhe A. Hoxhën; dhe vetë Ramën në telekonferencë, si prani të përtejme. E kapa emisionin me vonesë dhe nuk e çova dot deri në fund; këndvështrimi i zgjedhur për debatin nuk më interesoi, dhe nuk jam mësuar që të flitet në atë mënyrë për librat.
Ironia e gjithë kësaj ishte se, të dielën, më patën thënë që do të isha edhe unë i ftuar në “Top Story”; lajm që më futi në siklet, meqë nuk më pëlqen televizioni, as debatet që rrezikojnë të futen në politikë. Me sa duket, u gjend ndonjë i mençur edhe në redaksinë e emisionit dhe vendosi të më lërë jashtë – për të mirën time.
Të kisha qenë atë mbrëmje në studio, me siguri nuk do të kisha thënë dot asgjë; meqë gjasat që ta kisha kapur peng unë vetë debatin brenda këndvështrimit tim ishin doemos të pakta.
M’u kujtua, në këtë kontekst, një tregim i Borges-it, La busca de Averroes (“Kërkimi i Averroes-it”), ku argjentinasi i madh na rrëfen, siç e thotë vetë, historinë e një dështimi. Filozofi arab Averroes, (i njohur edhe si Ibn-Ruzhdi) mes të tjerash edhe komentues i shquar i Aristotelit, nuk arrin dot të rrokë kuptimin e fjalëve tragjedi dhe komedi, meqë kultura e tij nuk e njeh teatrin, si formë ekspresive. Është historia e një njeriu që, sipas Borges-it vetë, i ka vënë vetes një synim që “nuk është i paarritshëm për njerëz të tjerë, por është i paarritshëm për të.”
Tregimin zakonisht e kanë interpretuar si një parabolë për pamundësinë teorike të përkthimit madje edhe të komunikimit ndërkulturor; mundimi i Averroes-it për t’ia gjetur një barasvlerë në arabishte fjalëve tragjedi dhe komedi, pa e pasur idenë se çfarë është teatri, është po aq absurd sa edhe mundimi i Borges-it vetë, për të kuptuar se çfarë ndodh në mendjen e filozofit arab, teksa ky rreket të komunikojë me kolegun e vet të një universi tjetër, atij grek.
Nuk është se më mundon frika se mos e kam pësuar edhe unë fatin e Averroes-it dhe kam mbetur pa e kapur thelbin e librit të Ramës; tek e fundit, shekulli XX më ka mësuar, madje edhe me Borges-in vetë, se ka disa mënyra, madje një pafundësi mënyrash për ta lexuar një libër; sikurse edhe ka disa mënyra, madje një pafundësi mënyrash, si një libër nuk duhet lexuar.
Kurbani me siguri e ka një mesazh politik brenda; ndoshta po aq të rëndësishëm sa edhe fjala e Ramës në asamblenë e PS-së; por unë e kam parë si libër tjetër, dhe ashtu dua ta mbaj mend: dialogun e një njeriu me vetveten, ose përpjekjen e tij në thelb etike, për të vënë rregull, post factum, në përvojën e tij të stuhishme, në krye të Bashkisë së Tiranës. Jam i bindur se analistë dhe kritikë do të dalin me lexime të tjera; edhe pse përdorimi politik i librit nuk do ta ketë kurrë legjitimitetin e leximit të mirëfilltë.
Idenë se e kam lexuar Kurbanin njëlloj si Averroes-i Aristotelin, ose pa e pasur idenë për teatrin e kulisave të politikës shqiptare sot, e gjej në vetvete komike – ftesë për të qenë modest në interpretimet, por edhe ngushëllim për epërsinë e qasjes imanente ndaj leximit, çka edhe Borges-i vetë do ta kish miratuar.
Ditë e shtunë sot dhe në lagjen time bëhet tregu i fshatarëve.Në tezgat e tregut gjen lloj lloj frutash , perimesh ,mallra kineze , këpucë , rroba me 1 euro , peshk, lloj lloj karamele, turshi por mbi të gjitha mbi tezga shikon njerëzit si aviten , si i prekin i përkëdhelin mallin ,sendet , frutat e zarzavatet duke pëshpëritur herë me vete e herë me njeri tjetrin.
-Krizë , krizë e madhe .Fajin e kanë shqiptarët ata u shtrenjtësuan shumë. Kërkonin rroga të mëdhaja.Tani që u pasuruan ikën , u kthyen në vendin e tyre e ne na lanë të varfër në këtë gjendje.
Afrohet një djalë zeshkan , duhet të jetë nga Irani ose Iraku
-Një lule, 1 euro, blini zotërinj.
Një grua zeshkane me dy vajza ulur në shesh zgjasin duart për lëmoshë.Shumica bëjnë sikur nuk e shohin.Edhe këta na mungojnë. , se pak kemi hallet tona.
– Po pse Pakistanezët mos janë më të mirë .? Edhe Pakistanezët punojnë për 5 euro . Na morën më qafë emigrantët.Po pse mos janë më të mira Bullgaret . Ato venë për një copë bukë e mbyllen 24 orë brenda për tu kujdesur për pleqtë dhe plakat
-.Mos e diskuto do të plasi ndonjë luftë , po i vjen vërdallë.
Fajin e kanë politikanët. Ata bëjnë ligjet .
-Po ne i votojmë, çfaj kanë të shkretët..
E çfaj ka populli i varfër .Ne politikanëve u besojmë .Atyre ua kemi lënë në dorë.
.Këto dëgjohen lart e poshtë nëpër treg dhe njerëzit nuk dinë se çfarë të bëjnë .Ecin rrugës dhe flasin me vete.Shtyjnë karrocën me ato pak gjëra dhe i hedhin një buzëqeshje violinistit që nuk kuptohet nëse qan apo qesh kur këndon lart e poshtë në treg.:Po me mua zot, çfarë do të bëhet ?!
-Ky e paska në terrezi hesapin, thonë disa të tjerë dhe largohen pa e futur fare dorën në xhep.
Unë akoma vras mendjen :Po mirë shqiptarët që ishin shumë të shtrenjtë nuk i duan , po as pakistanezët që janë aq të lirë nuk i duan . Po çfarë duam ne njerëzit ,si përfundim ?!Një zot e di.
Ketu> http://www.gazetastart.com/analist.php?kategoria=Analistet&analist=Agron_TUFA&nr=32742
mund te lexohet nje shkrim brilant i shkrimtarit te madh Agron Tufa, ku nder te tjera preken edhe dy librat e dy … te PS.
nuk e shoh me shumë lidhje shkrimin në fjalë me këtë temë. as shikoj ndonjë gjë brilante në atë shkrim.
aty nuk preken librat e dy të PS-së, por pështyhen.
i vetmi informacion me vlerë në atë shkrim të Tufës, është shortlista paraprake e librave që tarafi i vet do vendosë t’i vlerësojë me çmim.
Lubonja neser do te kete ne gazeten panorama, me shume mundesi, nje shkrim mbi librin e Rames. Me sa duket Lubonja do ta kritikoje….por do jete e njejta metodologji kritike si ajo e Artan Hoxhes dhe Cilit (qe ishin te vendosur politikisht)? Nderkohe qe krahu tjeter i emisionit ishte po i vendosur politikisht, fatmiresisht juve Xha Xha nuk ishit. Prandaj le te presim Lubonjen…pa anshmerine e te cilit e kam shume perzemer.
Foli dhe Lubonja me njeanshmerine e tij zemerake kunder Kadarese.Libri “Kohe e pamjaftueshme ” ne optiken e Lubenje eshte, as me pak dhe as me shume, “nje operacion plasik”, nje portret (nga bashkeshortia) dhe autoportret (Kadare si bashkeautor i librit, sipas Lubonjes) i retushuar i imazhit te shkrimtarit ne DIKTATURE . Eshte e vertete qe Kadare, si asnje shkrimtar tjeter, ka shkruar nje veper “te dyte” per te shpjeguar, interpretuar dhe kontekstualizuar krijimtarine e tij dhe, bashke me kete, raportet e shkrimtarit me diktaturen dhe te krijuarit nen diktature. Kadare mese njehere ka deklaruar se ai nuk ka qene nje disident por nje shkrimtar i dyshuar, ndoshta me teper se cdo intelektual tjeter, pikerisht nga talenti i tij i jashtezakonshem dhe dykuptimesia e nje pjese te konsiderueshme te krijimtarise se tij.
Kete kontekst Lubonja e anashkalon dhe librin e shikon fund e krye si nje manipulim te se vertetes. Nga sa lexova ne shkrimin e tij (pjesa e I) Lubonja nuk i referohewt gjekundi fakteve te sjella ne liber por thjesht riartikulon ato qe tashme i ka thene prej kohesh per Kadarene. Nuk ka asnje perpjekje (Perpjekja!) me te vogel per te kuptuar dhe analizuar raportet e shkrimtarit me kohen , shkrimtarin me dobesite/cenet e njeriut dhe njeriun me aftesine/talentin e shkrimtarit.
Edhe per librin e Rames besoj se teknologjia e analizes do te jete e njejte: raporti autorit me te verteten , rrefimi si manipulim.
Eshte e pamunduar te mos flitet politikisht per librin e Rames kur ky ne ndryshim nga sa ndodh zakonisht, po i paraprin pensionit politik por aktualisht eshte aktiv ne politike dhe arsyeja tjeter eshte qe vete Rama aty jep mesazhe politike. Sulmon, denigron, justifikohet, genjen, le nje dere hapur dhe mbyll nje tjeter etj. Te gjitha ne funksion te nje qellimi politik, nuk jane thjesht memuare a rrefime te nje politikani ne pension. Meqe i eshte afruar pensionit politik Rama, kur te dale tamam atehere edhe ne do t’i qasemi librit ndryshe. E. Hoxha qe shkruante libra me kujtime e rrefime, libra per politike etj. e bente kete per qellim politik, nuk ishin memuare te nje pensionisti. Duke lene menjane vlerat e librit te cilat mungojne krejt, pozitive eshte qe Shqiperia eshte nje vend normal. Nga guret e hunjte kemi kaluar tek librat, nga mendimi per te ikur nga syte kembet shqiptaret interesohen per librat dhe duan te ndertojne dicka ne vendin e tyre.
Lexim politik mund t’i jepet çdo libri, madje edhe një libri kuzhine; çështja është sa i vlefshëm është ky lexim.
Edi Rama ka qenë publicist i mirë, madje i shquar, para se të dilte në skenë si politikan. Është e drejta e atij t’i kthehet atij vokacioni, pa ia interpretuar këtë të tjerët, në mënyrë obsesive, si gjest jo thjesht politik, por edhe taktik.
Po ashtu, libri ndalet kryesisht në jetën dhe eksperiencën e autorit si kryebashkiak i Tiranës. Edhe pse gjithçka është e mundshme, unë besoj se Rama vetë e ka mbyllur atë kapitull të karrierës së vet, prandaj edhe ka të drejtë ta shohë si një tërësi.
Ti shkruan:
Më bëre kureshtar me këtë ne. Cilët jeni ju? Fëmijët e metalit? Unë nuk di si i je qasur ti librit; madje as tani nuk e di – sepse unë nuk të njoh, as kam lexuar gjë prej teje (komenti i mësipërm nuk vlen si qasje, natyrisht; nuk mjafton të thuash që “vlerat e librit mungojnë krejt” që kjo të të quhet si opinion; ti mund edhe të mos e kesh lexuar fare librin; ose më mirë, që të të marrin seriozisht në këtë fushë, duhet të provosh diçka më tepër se kaq).
Libri i Rames – edhe njehere – nuk eshte liber guzhine a fatorinoje (edhe pse mund te duket i tille), as edhe i nje pensionisti politik, anipse shenje e pensionit, keshtu qe mos interpretimi e komentimi i tij politik eshte i pamundur dhe sigurisht qe ka vlere (ky komentim).
Lideri i opozites ben nje liber, ku merret me te gjithe, cfare pret nga njerezit ti, me falni ju, mos ta komentojne politikisht?
Rama nepermjet pamfletit te tij politik te grumbulluar ne nje liber, po projekton te ardhmen me shume se po rrefen te shkuaren.
Publicistika e Rames ka habitur e vazhdon te habise ndonje vullnetar e vullnetare te tij, qe na e krahasojne edhe me Aristofanin po jo mua e shume te tjere me te cilet bie dakort me menyren se si e trajtojne kete liber dhe qe ti i kundershton. Kjo shpjegon edhe ate “ne”.
Rama mund t’i rikthehet publicistikes e piktures ose edhe te provoje eksperienca te tjera artistike e intelektuale, po si lider i opozites keto gjera i ngaterrohen keq. Per sa kohe eshte ne politike aktive e pretendon per postin nr. 1 ne Shqiperi, keto “memuare” jane thjesht taktike e PR-it e asgje me shume.
Cfare provash kerkon nga une zoteri qe te pranosh mendimin tim modest ne fushe te letrave? Te te them qe kam aq shkolle perendimore sa nuk i kane Rama e Ledi Shamku bashke?
“…Te te them qe kam aq shkolle perendimore sa nuk i kane Rama e Ledi Shamku bashke? ”
kjo shkolla perendimore nuk perben asnje prove se mund te thuash gjesendi sapo qe kujtojme thenien popullore :’ vajti djali ne Martalloz, vajti shul e erdhi lloz’.
Kaq e veshtire qenka te lirohesh nje cast nga preferenca politike per te gjykuar nje liber ?
“Libri është analizuar, zakonisht, si të ishte fjalim i rëndomtë i kryeopozitarit Rama në publik.”
A nuk eshte Kurban nje manifest politik i Rames? A nuk tha vete ai qe ky liber eshte me shume per te ardhmen se sa per te shkuaren?
E ke lexuar librin, IP?
Pjeset qe jane botuar neper gazeta.
Po edhe ato pjesë mjaftojnë, besoj, për të parë që nuk është fjala për ndonjë manifest; por për një reflektim për çfarë ka ndodhur. Nëse autori thotë se ka shkruar një libër për të ardhmen, këtë e bën, besoj unë, për t’u thënë qytetarëve: ky jam unë, kryetari i opozitës në zgjedhjet e ardhshme; por jo më tepër se kaq. Me fjalë të tjera – qytetarët, zgjedhësit duhet ta njohin përfaqësuesin e tyre edhe si njeri, madje edhe në dilemat e veta morale; dhe kjo do të arrihet nëpërmjet rivizitimit të së shkuarës.
Nga aq sa kam lexuar me duket si manifest. Vete ajo qe the ti, qe po ju thote qytetareve ky jam une kryetari i opozites ne zgjedhjet e ardhshme eshte manifest politik. Kjo perkon dhe me perdorimin dhe kontaktin qe po mundohet te beje Rama me elektoratin e vet me ane te medies sociale si blogu qe hapi para ca kohe dhe postimet e tija goxha te shpeshta ne twitter. Tjeter fakt qe e ben librin manifest politik e publicistike politike eshte menjehershmeria e reflektimit qe beri Rama mbi ate periudhe te mbyllur te karrieres se tij, duke marre shkas kurbanin e fjaleperfjalshem para bashkise qe nuk zoteronte tashme. Sulmet e gjitheanshme dhe te sofistikuara mbi kundershtaret e tij, rrahja e shpatullave per bashkepuntoret e tij, mbeshtjellja qe i ben vetes me pelerinen e qytetarllekun, ndershmerise, moralitetit, vendosmerise, trimerise, idealizmit etj etj. Kjo eshte nje tjeter levizje ne fushebetejen e te berit te politikes personale e individuale qe po ben Rama, duke mos e ngritur piacen aspak edhe pse tashme partia qe ai drejton e ka nje program qe duket socialist. Me duket si perpjekje e Rames, per ta paraqitur veten edhe njehere, por kete here me nga afer se kurre, si shpetimtari i Shqiperise nga matrapazet, dallkauket, genjeshtaret, paranojaket, dallaverazhinjt, katundaret, autokratet, kumarxhinjte, bixhozxhinjte, pjanecet e kalibrit Berisha, Nano, Meta etj.
Edhe njehere kjo eshte pershtypja ime nga cka lexuar neper gazeta. Mbase libri i tere ofron e shume se kaq.
Une nuk e kam lexuar librin por desha te theksoja dy pika.
1. Dyshoj se ky liber mund t’ia arrij asaj qe pretendon te arrij. Kjo sepse autori i saj eshte akoma ne mes te nje beteje politike. Nje kryeopozitar qe deklaron ” e treta e verteta” para socialisteve qe drejton, veshtire se mund ta gjej qetesine per te vendosur nje dialog me veteveten apo per te vene rregull. Dakort, libri eshte shkruar per periudhen qe Edi Rama drejtonte bashkine. Por eshte shkruar shume shpejt pasi ia hoqen nga duart ate. Pra kjo periudhe e shkurter mund te premtoj per shume ndjenja (hakmarrje, zhgenjim, deshperim) por jo per reflektim.
2. Nje tjeter protagonist i prishjes se ndertimeve ne Parkun Rinia, Mitat Havari, shkruan ne Panorama dhe shprehet tek Zone e Lire se Edi Rama genjen haptazi per episodin e prishjes. Nese eshte e vertete se autori i librit genjeka kaq haptazi per gjera te medha atehere cfare mund te pretendojme ne per penelatat fine te librit…
xhaxha, une prisja nje recension a kritike me te detajuar per librin nga ty, pasi ishe shprehur personalisht ne kopertinen e librit, dhe kam idene se Klosi dhe ti keni qene ne kete liber qe ne fillesat e librit, e gjithashtu nuk mendoj se gaboj se te dy keni dore ne konceptimin e pergjithshem te librit, perzgjedhjen e gjuhes apo formen e narratives.
te them te drejten, librin nuk e kam lexuar, pervetem disa faqe te shpejta ne panair, kam ndermend ta lexoj sa te ma japin ata qe e kane blere, por gjithsesi nuk para zhgenjehem nga intuita ime dhe pershtypjet e para mbi nje liber.
edhe mua me eshte dukur se libri eshte nje orvatje per te kuptuar perpjekjet e autorit ne fushen e politikes, nje lloj “bilanci” ndermjet te synuares dhe te realizuares. por eshte kaq i ngarkuar me “synime te mira”, e sic tha “the road to hell is paved with good intentions”, saqe duket me shume sikur rreket te justifikohet perpara “kombit” sesa te “bej llogarite” me veten apo te reflektoje.
Eksperimentova edhe une me keto fjalite e gjata me siper, per te kuptuar pse ka zgjedhur fjali te gjata, e ato jane zgjedhur (pervetem nese qofte stili i tij) per te percuar pikerisht idene e nje njeriu qe mendon me ze te larte, – mos me nderprisni!- e ne nuk jemi pervetem se pergjues, te paftuar per te thene mendimin tone, por me kureshtje te shuar mbi cfare ngjet ne kete koke te mendueshme, te perplasur pas gjithefarelloje ngjarjesh te panjohura per “ne”.
Shkurtimisht (?), libri kerkon te percoj nje mesazh nepermjet stilit, reflektimin e autorit dhe ne siper kokes se tij (demokratike apo jo? transparente!), por ne thelb mua me duket vetem se eshte justifikim i autorit.
pash Krijuesin mor Ardian, ku ma gjen Averroen, Borgesin, Aristotelin dhe i fut ne nji shkrim me Kurbanin e Rames. A s’e ven re metafiziken e kullueme te treshes, dhe mungesen e metafiziken tek ky zbukurues plehnash qe asht ekzisbicionisti ne fjale.
nse e ban ket gabim dije se po zbukuron pa dashje plehnat qe prodhohen sot ne kulturen tone
me respekt A. Cani
Jo se kjo pune dalengadale po zhytet ne thellesite filozofike per te verteten qe me gjase amfibet qe gjallojne sa ne detrat e filozofise dhe steren e gazetave do shpjegojne me detaje teorite e te vertetes dhe ne fund do ta mbyllin me ate qe tha nje zedhenes i Rames ne Opinion: Rama tregon te verteten e tij. Dikush mund te pyese po me faktet c’te bejme? Si te sillemi me to? Memuaret jane tregim i nje pjeseze te jetes te nje njeriu me subjektivitetin qe ka brenda kjo, pasi nuk eshte autobiografi qe eshte histori dhe kerkon rigorozitet, por gjithsesi faktet nuk shtremberohen dot, aq me keq kur behet me qellim, ndryshe me mire memuaret te ishin bere fiksion dhe do dilte nje liber interesant. Libri i Rames eshte ne dyshim edhe si kujtime pasi me shume eshte nje reklame qe fryn ca gjera dhe cfryn ca te tjera, na mashton per ca gjera dhe fsheh ca te tjera per te bere mallin te shitshem.
Nje gje me ben pershtypje, a ka gjuhetar qe do te lavderonte librin e Rames me masakren qe i ka bere shqipes me fjali gjysme faqe a nje paragraf?
E ka thene Ciceroi 2 mije e me shume vite me pare: Kohet jane te keqija. Femijet nuk ju bindem me prinderve dhe cdo njeri po shkruan nje liber.
“Dikush mund te pyese po me faktet c’te bejme? Si te sillemi me to? ”
Po, pra tamam, kjo eshte ceshtja: si te sillemi me faktet, ti pranojme ato, apo te rekemi se degjuari sali kapedanin qe vrasjet e 21 janarit u kryen nga opozita, nga njerez te pajisur me cadra-pistolete dhe thika me helm? Pra pallavrat e sali-ut jane tregim te nje njeriu me subjektivitetin qe ka brenda (perktheje mashtrim po deshe), por gjithsesi faktet nuk shtremberohen dot, aq me teper kur behen me qellim. Apo jo o djalosh?
po qe se nuk dekonspironi ndonje te fshehte, mund te na informoni cili ka qene kuntributi juaj xhaxha ne librin e rames (po flas per ato qortimet qe keni bere).
Kontributi im? Fare minimal – autori më kërkoi miqësisht, dhe unë pranova me kënaqësi, t’ia lexoja librin në dorëshkrim dhe t’i jepja feedback për gjithçka që do të më tërhiqte vëmendjen. Përndryshe, me sa di unë, “Kurban” është trajtuar profesionalisht nga redaktorët e Dudajt.