VENDE DHE NJERËZ

Emrat e vendeve janë integruar në mënyra të ndryshme në kulturën e sotme shqiptare. Për shembull, nëpërmjet hartave administrative dhe topografike dhe gjithë dokumentacionit administrativ burokratik lokal, i cili i përdor si qoka – ose pika referimi; duke përfshirë këtu edhe dokumentet personale: çertifikatat e lindjes, të martesës, të vdekjes; dokumentet e pronësisë; kontratat e ndryshme, etj.

Në përgjithësi, shtetasi lidhet dhe komunikon me administratën edhe nëpërmjet vendit ku ka lindur dhe vendit ku banon, të cilët mishërohen, në të dhënat burokratike, si emra vendesh.

Përtej këtij integrimi, si të thuash, formal, emrat e vendeve i gjen, të tejçuar, në mbiemrat e një numri të madh shtetasish.

Sistemi i emrave të njerëzve, në Shqipërinë e sotme, është standardizuar relativisht vonë në strukturën emër i vënë + mbiemër i trashëguar nga babai; historianët dhe gjuhëtarët gjejnë në emrat e njerëzve gjurmë gjithfarë sistemesh të tjera, më të vjetra – si sistemi tripjesësh, që përdoret sot e kësaj dite në Veri (Llesh Pjetër Ndreu) dhe që i ka ruajtur gjurmët në Jug (Vasil Gjoleka i ardhur nga Vasil Gjon Leka); sistemi ku fëmija djalë merr si mbiemër emrin e të jatit, ose një emër tjetër të parë në formë të plotë ose të shkurtuar (Selmani, Dine); sistemi ku mbiemri shenjon fisin ose përkon me emrin e fisit; sistemi ku mbiemri shenjon një titull si Aga, Bejleri, Çel(n)iku etj.; sistemi ku mbiemri shënjon një profesion ose kategori profesionale, si Kovaçi, Mezini, Bakalli, Kadiu, Kasapi, Prifti, Kazazi, Furrxhiu, Hoxha, Qehajai, Samarxhiu, Bojaxhiu, etj.; sistemi ku mbiemri shenjon një cen ose defekt fizik, si Qorri, Topalli, Shurdhi, Ziu, Kuqi, etj.

Ka të dhëna që një pjesë e mirë e mbiemrave ekzistues janë akorduar arbitrarisht, jo më herët se fillimi i shekullit XX.

Gjithsesi, historia e emrave të shqiptarëve është tepër komplekse për t’u trajtuar këtu; mjaft të themi se, një pjesë e këtyre emrave, sot, përfshin – tek mbiemrat – gjeografinë e Shqipërisë, në trajta të emrave të vendeve.

Nuk gjen fshat ose qytet, sot në Shqipëri, që të mos shërbejë edhe si mbiemër për një numër familjesh; që nga qytete të mëdha si Tirana, Durrësi, Korça, Shkodra e deri në fshatra të rëndomtë.

Ky lloj mbiemri “gjeografik” zakonisht shënjon prejardhjen, edhe pse jo gjithnjë; por mbiemrat “gjeografikë”, të marrë në tërësinë e tyre, nuk janë veçse pasqyrimi i truallit shqiptar në jetën familjare të banorëve të atij trualli. Kjo e vërtetë shkon më thellë, shumë më thellë, sesa përpunimi administrativ i territorit, meqë është një nga tiparet dalluese dhe konstitutive të shqiptarisë.

E kotë të shtoj se nisma për ndryshimin e toponimeve, po të japë rezultat, do ta shkatërrojë këtë sistem kaq delikat, duke i ndarë mbiemrat e shumë shtetasve nga emrat e vendeve; ose duke ngritur një mur gjuhësor, kulturor dhe administrativ të padepërtueshëm midis familjeve dhe vendit nga ku e kanë këto origjinën.

Duam të shqetësohemi për këtë?