GJEOMETRITË PRIVATE

Disa mendime të shkartisura, në lidhje me privatësinë në studion televizive, duke iu referuar edhe debatit në temën e mëparshme.

Po e filloj me marrëdhënien e të ftuarve me publikun – në sallë dhe sidomos para ekranit. Kjo marrëdhënie është dyfish e ndërmjetësuar: (1) nga drejtuesi i emisionit dhe (2) nga teknologjia (kamera, mikrofoni, ndriçimi, antenat, elektriciteti, aparati marrës, etj.).

Kush ka qenë i ftuar në televizion, do ta mbajë mend me sa kujdes dhe qartësi lajmërohet momenti kur fillon atje xhirimi. Kjo bëhet në mënyrë që të gjithë personat para kamerës të adoptojnë maskën e tyre publike – ose të sillen në mënyrë të tillë që t’i përshtatet kontekstit.

Ai moment shërben në mënyrë të ngjashme me kornizën që i vihet një pikture, ose kapakun e librit; duke ndarë në mënyrë solemne mesazhin nga jomesazhi. Nëse ti, si i ftuar, je duke kruar herdhet para se të ndizet kamera, kjo është diçka pa kurrfarë rëndësie; nëse e bën këtë me kameran ndezur, atëherë po i jep publikut një sinjal të caktuar, për veten tënde dhe ndoshta edhe emisionin ku gjendesh.

Njëlloj si ndezja e kamerave lajmërohet edhe fikja e tyre; në mënyrë që të ftuarit të shplodhen, sipas rastit të shfryjnë hundët ose të shkojnë në banjë ose të shtriqen ose të hidratohen. Madje solemniteti me të cilin lajmërohet ndezja e kamerave parakupton/nënkupton që edhe fikja ashtu do të lajmërohet; në mënyrë që regjistrimi të ndahet qartazi nga joregjistrimi.

Kjo është edhe marrëveshje e heshtur midis të ftuarve në një studio radiofonike ose televizive dhe autoritetit që drejton emisionin. Ky i fundit, nëse është gazetar, duhet të ndjekë edhe një kod të etikës së gazetarit, i cili i kërkon, besoj unë, që t’i lajmërojë bashkëbiseduesit nëse do ta bëjë publik apo jo informacionin që ka marrë prej tyre.

Kam edhe përshtypjen se, në vende të qytetëruara, gazetarët që nuk e ndjekin këtë kod rrezikojnë të mbeten pa burime informacioni, meqë askush nuk do t’u zërë më besë.

Të mos harrojmë edhe se, në komunikimin e një gazetari me një person që gazetarit i intereson, mjafton një handshake për t’u siguruar që biseda po bëhet on the record, ose off the record (tani që po e nxirrja këtë shkrim, vura re që konceptin e ka përmendur edhe ipare në këtë koment).

Tani, duke kaluar tek teknologjia, më duhet të vërej se kjo bën të mundur kapërcimin e disa kufijve natyrorë të privatësisë, por në mënyrë të tillë që dhunimi të mos jetë i dukshëm ose i përjetueshëm.

Kështu, një bisedë me zë të ulët mes dy vetëve zakonisht nuk mund të dëgjohet nga një i tretë tridhjetë metra larg, përveçse kur ky përdor teknologjinë e mikrofonit dhe të altoparlantit (ose të kufjes). Përndryshe, që ky i tretë të dëgjonte çfarë i pëshpërit unë shokut tim, duhej të afrohej aq shumë, sa të shkelte hapësirën fizike private që më rrethon mua/ne dhe që është pjesë e personit tim/ne të dyve si grup.

Gjithashtu, kur unë gjendem në një studio televizive në Tiranë, nuk ka asnjë shans që një person i tretë, bie fjala, në Koplik, të shohë një pikë loti që më varet mua prej syrit në një moment dramatik të debatit, përveçse kur këtë e ndërmjetëson kamera, nëpërmjet një plani të parë ose marrjeje shumë nga afër. Edhe në këtë rast, sikur të mos ishte kamera, një i tretë do të mund ta shihte lotin tim vetëm po të më afrohej fizikisht aq shumë, sa të ma dhunonte privatësinë haptazi (madje deri në atë shkallë sa unë të mos isha në gjendje të reagoja emocionalisht ndaj atij momenti dramatik të debatit, duke u përlotur).

Nga kjo pikëpamje, një arsye e dytë pse lajmërohet aq qartë ndezja, përkatësisht fikja e kamerave (dhe e mikrofonave) në studio ka të bëjë edhe me autorizimin, që e jap unë heshturazi si i ftuar, për të më dhunuar hapësirën time përndryshe private, nëpërmjet filmimit dhe regjistrimit të zërit me anë mjetesh teknologjike.

Kjo bën pjesë në rregullat ndoshta të pashkruara të mënyrës si përftohet një emision televiziv; por janë pikërisht rregulla të tilla të cilat e mundësojnë ecurinë normale të produksionit.

Sa për privatësinë e personit, kuptohet se kjo varet gjithnjë nga konteksti, siç mund të kuptohet lehtë duke analizuar çështjen e distancës optimale mes dy personave të panjohur, e cila në thelb nuk ekziston si e tillë, ose si distancë absolute; por varet nga konteksti.

Për shembull, në një autobus të mbushur dingas me njerëz, ekziston edhe marrëveshja, e pashkruar, që dy njerëz përndryshe krejt të panjohur mund të bien në kontakt fizik (taktil) mes tyre, nëpërmjet bërrylave, shpinës, gjunjëve dhe pjesëve të tjera të trupit; por i njëjti kontakt do të konsiderohej i papranueshëm, nëse në autobus do të kishte vend të lirë të mjaftueshëm, ose edhe për t’u ulur.

Po ashtu, është normale që në vendin pranë teje, në autobus, të ulet një person të cilin ti nuk e njeh; por në qoftë se në autobus udhëtoni vetëm ju të dy si pasagjerë, atëherë me siguri do ta shmangni të qëndruarit të ulur përbri, në të njëjtën sedilje.

Shembuj të tillë mund të sillen shumë, nga sfera të ndryshme të bashkëjetesës publike. Për shembull, ti thërret ashensorin dhe kur hapet dera, vëren se në ashensor ka tashmë një person, i cili qëndron fare afër murit të ashensorit përballë teje, por me fytyrë të kthyer nga muri, ose me shpinë të kthyer nga dera e ashensorit. Normalisht, ky pozicion i atij personi do të interpretohet si kërcënues, dhe shumë njerëz do të refuzonin të futeshin në një ashensor ku gjendet një pasagjer i tillë. Megjithatë, në një ashensor të mbushur plot, mund të ndodhë që dikush të gjendet me fytyrë nga muri, pa shkaktuar kjo ndonjë farë paniku te të tjerët.

Nuk besoj se jam larguar shumë nga tema. Doja vetëm të shpjegoj, me shembuj të shumëllojshëm, se koncepti që kemi për hapësirën private ndryshon sipas kontekstit social ku ndodhemi; dhe ndryshon në bazë rregullash të thjeshta të pashkruara, të cilat nuk është se kanë ndonjë natyrë etike kushedi çfarë, por vetëm sa shërbejnë si lubrifikant i marrëdhënieve tona me të tjerët.

E theksoj – konteksti është social, jo statik; sepse rregullat e sjelljes në një vagon treni nuk kanë aq të bëjnë me karakteristikat fizike dhe funksionale të vagonit, por me njerëzit e tjerë që janë atje dhe raportet e pasagjerit me këta të tjerë.

Kështu, nuk e kemi problem t’ia tregojmë biletën një konduktori, i cili na prezantohet i veshur me uniformë të dallueshme; por do të habiteshim sikur biletën të na i kërkonte një person i tretë çfarëdo. Njëlloj, një fëmije, qoftë ky edhe i panjohur, do t’ia toleronim të hiqte të mbathurat në praninë tonë ose të bashkëshortes; por jo konduktorit, ose një pasagjeri në moshë jo të mitur.

Kur jemi duke pritur metronë në platformë të stacionit, në rush hour, mund të detyrohemi të qëndrojmë fare pranë të tretëve; por kur stacioni është bosh, vendosim me ta një distancë “sigurie”; dhe nëse dikush na afrohet, bie fjala, aq sa ta dëgjojmë kur merr frymë, në një platformë përndryshe të zbrazët, këtë do ta merrnim si sulm jo vetëm ndaj privatësisë, por edhe integritetit.

Këto rregulla të pashkruara të distancës mes njerëzve, të cilat i studion një degë e psikologjisë e quajtur proksemikë (anglisht proxemics), kanë të bëjnë drejtpërdrejt me privatësinë e personit, e cila mund të përkufizohet edhe si një metaforë komplekse për hapësirën taktile dhe përgjithësisht shqisore që vendosim rreth trupit tonë dhe që duam ta ruajmë sepse është pjesë e identitetit dhe e integritetit tonë. Mënyrat me të cilat mund të shkelet kjo privatësi pa e vënë re personi i cenuar janë të ndryshme: që nga maskimi, tepdilosja ose paraqitja si person tjetër (mjet i përdorur rëndom në komedi ose në vjedhjet), deri te përgjimi (mjet i përdorur në spiunazh), regjistrimi zanor pa leje, kamerat hapur dhe candid camera.

Kontrasti mes privates dhe publikes i përftuar nga konflikti midis distancës së perceptuar dhe distancës reale qëndron, në situata të tilla, në bazë të efektit komik; por efekti komik nuk mund ta përligjë cenimin e privatësisë, as ta anulojë privatësinë vetë. Përkundrazi, në ato raste kur kjo bëhet ose konsiderohet si e domosdoshme për hir të së vërtetës, ose luftës kundër korrupsionit, ose krimit etj., atëherë do të kërkohej, normalisht, një vendim i gjykatës që ta autorizonte; sepse privatësia është tepër e vyer, për t’iu lënë në dorë një të treti çfarëdo e drejta për ta cenuar, pavarësisht nga qëllimet.