GUXIMI NË DIJE

Para pak kohësh, në këtë blog u përmend gjesti guximtar i një grupi profesorësh grekë, të cilët kanë studiuar përndjekjen e popullsisë çame në Greqi, pas Luftës II Botërore, për të nxjerrë në shesh të vërtetën e shëmtuar të genocidit, të cilën publiku i atjeshëm nuk e njeh, sepse i është maskuar nga propaganda kombëtariste shurdhuese.

Këta profesorë (shkrimi i cituar, i gazetës “Standard”, përmend Llambros Bulciotis dhe Konstandinos Ciceliqis, por studimi në fjalë ka pasur edhe autorë të tjerë), së bashku me kolegun e tyre Stathis Kalivas, në Yale të SHBA, janë shembull i intelektualit i cili ngrihet të sfidojë pushtetin – në këtë rast jo aq politik, sesa ideologjik.

Meqë botën akademike në Shqipëri kam pasur rast ta njoh drejtpërdrejt, në kohë të totalitarizmit por edhe më pas gjatë viteve 1990, më duhet të pohoj, trishtueshëm, se një ndërmarrje e kësaj natyre dhe e këtyre përmasave etike, në kulturën shqiptare ekzistuese, mbetet praktikisht e pamundur, për dy arsye: atmosfera mbytëse konformiste dhe mefshtësia tradicionale e elitave akademike në Shqipëri.

Dija sociale – për gjuhën, historinë, etnologjinë, antropologjinë, arkeologjinë – është gjithnjë e detyruar të marrë parasysh edhe të vërtetën, edhe mitin; të hedhë valle në litar. Pas 1990-ës, kësaj torture i janë shtuar edhe koret e amatorëve, të cilët e kanë bërë albanologjinë lëmsh me gjepurat që trumbetojnë poshtë e lart, faqet në Internet, dhe përgojimet e fyerjet që u bëjnë të gjithë atyre autorëve që guxojnë sado pak të devijojnë nga dogma kombëtariste.

Duke pranuar, me italianët, që nëna e budallenjve është gjithnjë me barrë, problemi që më shqetëson veçanërisht mua është mefshtësia, ose dëshira e pashembullt e studiuesve për t’u konformuar; ideja se shkenca duhet t’u pëlqejë turmave ose, edhe më keq, se e vërteta këtej e tutje do të vendoset me “votën e lirë të popullit”.

Veçanërisht e neveritshme është orvatja amorale, brenda dijes, për ta shitur autocensurën si metodë heuristike; thuase e vetmja mënyrë për të folur për parahistorinë e shqipes dhe të shqiptarëve është të pëllasësh për ilirët “e lashtë”, pa i zënë pastaj në gojë pellazgët “hyjnorë”. Ky imponim i ideologjisë në dije i zhvlerëson edhe argumentet në vetvete të qenësishme, si ai i vijueshmërisë iliro-shqiptare.

Për ta thënë ndryshe, duke parafrazuar Popper-in, edhe të vërtetat më elementare kanë nevojë të falsifikohen, për t’iu mbrojtur dogmatizimit.

Para pak javësh, F. Lubonja iu kundërvu, me një shkrim të vetin, mitit rijosh të shqiptarëve shpëtues të hebrenjve gjatë Luftës II Botërore. Këtu nuk dua të ndalem as të diskutoj për meritat e argumentit të Lubonjës, por vetëm të kujtoj pështymat dhe domatet e kalbura që iu hodhën këtij autori deri edhe në forume mendjehapura si “Peshku pa ujë” – vetëm e vetëm sepse Lubonja paskësh guxuar të vinte në diskutim një dogmë konveniente të historiografisë shqiptare post-moderne.

Megjithatë, Lubonja vepron jashtë akademisë dhe strukturave institucionale të dijes, të cilat në vend që të jenë në pararojë të këtyre sfidave ndaj kalcifikimit, merren vetëm me riprodhimin e vetvetes – sikurse çdo institucion tjetër në Shqipëri.

Duke qenë akademia e diskredituar pikërisht për faj të këtij konformizmi të cilin s’ia ka kërkuar kush, të gjitha përpjekjet e amatorëve gjithfarësh, të cilët i kundërvihen dijes akademike, fitojnë vetvetiu prestigj. Mungesa e institucioneve përthyhet në institucionalizim të mungesës.

Lexoja këto ditë një koment, të gazetës “Haaretz”, për veprën e prof. Shlomo Sand, të Universitetit të Tel Aviv-it, i cili ka guxuar të vërë në diskutim mitin themeltar të Zionizmit: vetë ekzistencën e hebrenjve si popull. Sand rreket të provojë se hebrenjtë që jetojnë sot në Izrael dhe gjetiu në botë nuk janë aspak pasardhës të popullit që jetonte në Mbretërinë e Judesë në lashtësi – por vetëm pasardhës të popujve të ndryshëm që u konvertuan në Judaizëm gjatë shekujve: berberë të Afrikës së Veriut përfunduan kështu në hebrenj sefarditë; khazarë të stepave ruse në hebrenj ashkenazi të Europës Lindore.

Sand arrin deri atje sa të pranojë se, nga pikëpamja gjenetike, palestinezët e sotëm janë kandidatë më të përshtatshëm për t’u quajtur pasardhës të popullit të lashtë judaik, sesa hebrenjtë vetë…

A do t’u qëndrojnë dot kritikave tezat revizioniste të Sand? Kjo nuk dihet. Çka meriton admirim, është guximi i këtij dijetari, i cili ngrihet ta sfidojë haptazi ideologjinë kombëtariste të Zionizmit, duke ia zbuluar rrënjët në mitin të kulluar të dëbimit, endjes nëpër botë, dhe “kthimit”.

Thotë Sand:

“Për mendimin tim, një mit për të ardhmen është më i mirë sesa mitologjitë e introvertuara të së kaluarës. Për amerikanët, madje sot edhe për europianët, çfarë e përligj ekzistencën e një kombi është premtimi për një shoqëri të hapur, progresive dhe të mbrothët.”

Kombi si projekt është e vetmja formë e kombëtarizmit e cila e ruan dobinë praktike edhe sot e kësaj dite; por ndër shqiptarë ky projekt është korruptuar së paku nga dy drejtime: miti i ndërtimit të socializmit dhe Shqipëria e Madhe. Këtij lloj korrupsioni zgjidhja mund t’i vijë vetëm nëpërmjet integrimit në një entitet mbi-kombëtar, çka e kërkojnë edhe elitat e sotme në pushtet, të cilat i ka lodhur sovraniteti e mezi ç’presin sa të shndërrohen sërish në mëkëmbës pushtetesh të tjera, të përtejme e transhendentale – por kjo do diskutuar më vete.

Nga ana tjetër, për disa tutkunë në Tiranë, e vetmja formë kundërvënie në dije është ajo midis dijes së majtë dhe dijes së djathtë; albanologjisë PD-iste, dhe albanologjisë PS-iste. Politizimi i debatit shkencor e ka shtyrë mënjanë atë lloj debati të mirëfilltë, i cili është i vetmi mekanizëm në gjendje të prodhojë përafrim ndaj së vërtetës.

Kjo don të thotë edhe se polarizimi ia ka zënë frymën mendimit të lirë; dhe se armiqtë e vërtetë të “tribunëve” të dijes nuk janë as errësira, as padija, as manipulimi; por të gjithë ata që refuzojnë konformizmin, në emër të rekrutimit në betejat reale dhe imagjinare të kombit.

Tema e trajtimit që i bënë autoritetet greke popullsisë çame është temë jashtëzakonisht delikate në Greqinë e sotme; sepse jo vetëm zbulon një krim në rrënjë të rendit të sotëm publik atje, por edhe se çështja çame mund të shoqërohet nga të tjera çështje, të përndjekjes ndaj myslimanëve në Greqi, qëkur ky vend fitoi pavarësinë prej Perandorisë Osmane.

Megjithatë, të ashtuquajturat “interesa kombëtare” nuk i penguan profesorët e universitetit Pandio në Greqi që të flasin gjuhën e hidhur të faktit – dhe të argumentojnë si çamët e Epirit janë shpronësuar, dëbuar e vrarë, çka përbën, në fakt, genocid.

Cili profesor yni, dje dhe sot, ka treguar guxim të tillë? Pse vallë akademia ua ka lënë e besuar të pavarurve si Lubonja marrjen në pyetje të dogmës kombëtariste? Këto janë pyetje që duhet të mundojnë këdo që shqetësohet, sado pak për fatet e dijes shqiptare në shekullin XXI.

Shlomo Sand, në Izrael, ngrihet haptazi të sfidojë Zionizmin, madje pikërisht në rrethanat kur shumëkush atje beson se Izraeli është i përfshirë në një luftë për jetë a vdekje me fqinjët e vet myslimanë, të cilët nuk ia njohin ekzistencën.

Shlomo Sand, në Izrael, ngrihet e thotë që palestinezët e sotëm janë më afër gjenetikisht me hebrenjtë e Biblës, sesa bankierët, magnatët, avokatët, artistët dhe mjekët hebrenj të NY…

Të kish ndodhur diçka e tillë në Shqipërinë e sotme; të ngrihej kush e të shkruante një studim për të vërtetuar, bie fjala, se Epiri është populluar prej shqiptarëve vetëm në Mesjetë (shembull hipotetik), autorit do t’ia kishin hapur dosjen e Sigurimit e gjetur pseudonimin përkatës; pa folur pastaj për rrogat që ia paguakësh serbi dhe greku; e pa zënë në gojë origjinën greke, vllahe e gorane që do t’ia nxirrnin medoemos!

Nuk di nëse jeni lodhur edhe ju me këtë karnaval që po vazhdon që prej nuk di sa vitesh e dekadash; se unë për vete po.