ATRIBUIME

Asnjë diskutim për leximin nuk mund të shtjellohet i plotë, pa rënë fjala për kontekstin, të kuptuar si tërësi e kushteve të leximit, përfshi këtu edhe idenë që ka lexuesi për autorin.

Kur ia vura në dukje një kolegu, sot paradite, se kishte ngatërruar autorin e tekstit të cilit i referohej, nuk po kërkoja qimen në vezë, as po mbroja ndonjë të drejtë të autorit; por vetëm kisha parasysh që shpesh të kuptuarit korrekt i një teksti varet në masë të madhe nga emri i autorit që i qëndron përbri.

Natyrisht, ky nuk është ndonjë argument i llojit ad personam; as kam ndërmend të evokoj parimin e autoritetit, por vetëm të theksoj se çfarë thotë dikush është mirë të lexohet dhe të interpretohet edhe në dritën e atyre se çfarë ka thënë më parë.

Me autor unë kuptoj, detyrimisht, tërësinë e teksteve që i bashkëlidhen një emri çfarëdo; p.sh. që autori i 100 vjet vjetmi është i njëjtë me autorin e Kolonelit nuk ka kush t’i shkruajë më duket relevant për leximin e këtyre veprave; ndërsa që Marquez-i ka fituar çmimin Nobel në letërsi jo.

Çështja që ngre këtu, i kapërcen kufijtë e letërsisë dhe të estetikës, meqë ka të bëjë me komunikimin në përgjithësi. Rëndësia e autorit, në këtë lëmë, nuk ka të bëjë me parimin e autoritetit, siç jemi mësuar ta mendojmë tradicionalisht; por me ndihmesën që jep autori për t’ia krijuar një kontekst veprës së vet, të tillë që t’ia pasurojë eksperiencën lexuesit ose publikut.

Një shembull nga muzika: Simfonia e 5-të e Beethoven-it mund të shijohet për bukuri në vetvete, por fiton vlerë në kontekstin e veprave të tjera simfonike të këtij kompozitori – p.sh. në raport me simfoninë e 3-të, të 5-të dhe të 7-të (sikurse fiton vlerë edhe në kontekstin e simfonive të Weber-it a të Schubert-it).

Një shembull tjetër nga muzika: në vitet 1970, në Tiranë, muzikën e grupit Pink Floyd, unë sikurse shumë të tjerë të brezit tim, e njihnim kryesisht nga kënga Another Brick in the Wall, që kishte hyrë në Hit Parade-n e Radio Rai-t. Pastaj qëlloi që më ra në dorë, krejt rastësisht, një kasetë me albumin The Final Cut të plotë, i cili më la pa mend; edhe pse, kush e njeh muzikën e Pink Floyd, e di edhe që, nga të gjitha albumet e tyre, The Final Cut është më atipiku; meqë përfaqëson më tepër një përpjekje të solistit Roger Waters për t’ia dhënë një mveshje artistike paranojës së vet; sikurse e di edhe që The Final Cut është akti i fundit i një procesi përtharjeje muzikore, që kishte nisur që me albumin The Wall dhe që do të përfundonte me largimin e Waters-it prej grupit vetë.

Mirëpo konteksti im i atyre viteve tashmë nuk ndërrohet më; dhe unë u jam qasur Pink Floyd si dikush që do t’i qasej, për shembull, Salvador Dali-së nga kjo pikturë.

Ndryshe, këtë lloj konteksti mund ta quanim edhe kulturë; dhe kur themi që na mungon kultura në komunikim, t’i referohemi pikërisht kësaj mospërfilljeje ndaj lidhjeve organike që kanë veprat mes tyre – në art dhe kudo gjetiu.

Këtë ide ma ilustron më së miri iluzioni optik i mëposhtëm, ku sferat majtas dhe djathtas janë absolutisht identike në tonalitet, ndriçim dhe kontrast, edhe pse duken të ndryshme për shkak të kontekstit.

Kohët e fundit lexova romanin Aksidenti të I. Kadaresë, i shtyrë edhe nga stroncatura që ia bëri Tibor Fischer. Me keqardhje, më duhet ta pranoj se është nga ato vepra që, për ta thënë me një shprehje të anglishtes, the less said, the better.

Megjithatë, jam kureshtar të di se çfarë do të mendonte një lexues “naiv”, që do t’i qasej Kadaresë pikërisht nëpërmjet Aksidentit. Duke pasur parasysh ndërrimin e brezave ndër lexuesit, dhe faktin që romaneve të fundit të tonit u bëhet shumë më tepër reklamë se veprave të dikurshme, skenari i mësipërm nuk është dhe aq i pamundshëm.

Këtij arsyetimi i shoqërohet edhe një paradoks: cila do të ishte mënyra më e mirë për t’iu qasur një autori? Duke ndjekur këshillat e kritikës e të historisë letrare, apo duke e zbuluar vetë, në mënyrë të pavarur? Nëse zgjedhim rrugën e parë, i afrohemi një vepre të vetëdijshëm se kemi të bëjmë me një kryevepër, çka na i kushtëzon pritjet; nëse zgjedhim rrugën e dytë, rrezikojmë të vizitojmë Romën dhe të na mbetet pa parë San Pietro, Piazza Navona dhe Fontana di Trevi.

Çështja nuk është më pak serioze në publicistikë; ku lexuesit i duhet të vendosë, në çdo rast, nëse ta lexojë një shkrim pavarësisht nga autori, apo të mos e lexojë, por të mjaftohet duke marrë vesh se kush e ka shkruar.

Të dy prirjet tradhtojnë degradim të komunikimit: lexuesi model nuk mund të injorojë pozicionimet e një autori të kristalizuara në kohë; por edhe nuk i lejohet ta përdorë këtë kontekst, për të deduktuar a priori se çfarë do të shkruajë e si do të shprehet ai autor në shkrimin e radhës.

Për t’u kthyer te Kadareja: pyetja nëse mund t’i nxirren këtij veprat nga konteksti i një shoqërie totalitare, kur janë krijuar dhe lexuar për herë të parë ka të bëjë drejtpërdrejt me fatin e kësaj letërsie në të ardhmen; edhe pse për ne, lexuesit “e parë” të tij do të marrë përgjigje detyrimisht negative.

Thonë, për Procesin e Kafkës, se në vendet e Lindjes, lexohej gjithnjë si alegori e pushtetit totalitar dhe e jetërsimit që i shkaktonte diktatura individit; edhe pse dihet që Kafka nuk e pat shkruar me stalinizmin në mendje. Po ç’lexim mund t’i japë sot Pallatit të ëndrrave një lexues që nuk e ka përjetuar Shqipërinë e viteve 1980?

Kjo pyetje e fundit është po aq e vështirë për t’iu përgjigjur sa edhe pyetja se ç’lexim do t’i japë Aksidentit një lexues që e njeh autorin nëpërmjet Pallatit të ëndrrave.

Te Pierre Menard, autor i Don Kishotit, Borges-i na sugjeron një mënyrë të çuditshme për t’i mbushur edhe eksperiencat letrare më të mërzitshme me aventurë: t’ia atribuojmë arbitrarisht një vepër, një autori tjetër – p.sh. The Imitation of Christ Louis Ferdinand Céline-it ose James Joyce-it.

Atëherë le t’ia atribuojmë edhe ne Aksidentin Koliqit, ose Zef Skiroit dhe ta flemë mendjen njëherë e mirë?

Nuk ka komente

  1. Une lexoj cdo gje. Kam obsession me leximin. Harrohem ne lexim.
    Cdo dhome ne shtepi ka librat e saj, psh ne dhome te ndejtjes ka libra te bukur nga kopertina, dhe me permbajtje historike, ne kuzhine ka libra kuzhine, ne dhome te gjumit libra me te shtrenjte te cilat detyrimisht do te me vene ne gjume, ne banje revista te ndryshme pa ndonje vlere te vecante, ne dhome te femijve pervec librat me perralla qe lexoheshin kur ishin te vegjel dhe qe sot ruhen si relike, librat e vete femijve te cilat i kane zgjedhur vete.
    Tani, a kam arritur te filtroj autoret? Po. Kam autoret e mij te dashur, qe pres me padurim te shkruajne, por jam i hapur edhe ne autore dhe libra te rinj, megjithqe i rritur ne nje system qe leximi i lire ishte denueshem, dhe liria duke ardhur me pergjegjsi, nuk te jep mundesine te harxhosh kohen kot. Ndonjehere, thjesht per kuriozitet, kthehem dhe lexoj libra te cilat i kisha lexuar kur isha adoleshent, per te pare mendimin tim ne ate kohe, dhe e gjej me vend ti jap kohe eksplorimit te vetevetes.
    Por zakonisht lexoj vetem nga autoret e mij, gje qe nuk me zhgenjen, dhe absolutisht asgje nuk eshte perfekte, asqe e duam te jete e tille.
    Preferenca ne autore eshte e pashmangshme, edhe pse duam ti lejojme vetes mundesine e njohjes ne pergjithsi te mendimit. Nese hap cdo mengjes “Ny Times” dhe di ku rrjeshtohen artikujt qe te interesojne, dhe ku ndodhen autoret qe dine te thone te verteten, padyshim qe fillimisht do te fillosh leximin me to, e pastaj do te kerkosh neper gazete ndonje gje tjeter qe do te te kape syrin.
    Me librat eshte dicka tjeter sepse, ne rradhe te pare librat kerkojne me shume kohe nga ty, dhe per autoret detyrimisht do te kesh preference. Une psh tani them se nese do te me jepnin te zgjidhja midis Madu-t dhe Ismailit, do zgjidhja Madun. Ismaili eshte “politically correct” ne jete, ne libra, etj.., ndersa Madu jo.
    Por kjo eshte ceshtje preferencash.
    Persa i perket “Aksidenti-t” ai le te rrije me mire me Ismailin, i pershtatet plotesisht botekuptimit te tij.

  2. Falemnderit, xhaxhai.
    Meqe dolem tek “atribuimet” (nese s’te vjen keq te te keshilloj nje fjale tjeter te bukur shqip – MVESHJE), edhe une po ia mvesh vetes kete shkrim.

    Me vjen mire qe nje incident fare i paperfillshem (sinqerisht qe me ishte fiksuar se ketu shkrimet shkruheshin EKSKLUZIVISHT nga ti, madje mbaj mend qe kete “gabim” ta kem bere dhe njehere tjeter, diku tjeter), ka sherbyer per ngritjen e nje problemi me te larte :

    CFARE LEXOJME NE KUR LEXOJME ?

    Ky eshte nje problem qe ka shqetesuar mendjet intelektuale te disa epokave, te pakten, le te themi qe nja 2 000 vjet. Me shkoqur, çeshtja jote mund te permblidhet ne pyetjen :

    C’ESHTE NJE AUTOR ?

    E pranoj qe ky problem dymijevjeçar nuk mund te kapercehet kalerimthi ne pese rreshta blogu dhe tre minuta kohe. Por gjithsesi, terheq vemendjen se prirjet e sotme moderne, ne kete epoke interneti, jane te tilla :

    TEKSTI PO SHKEPUTET GJITHNJE E ME SHUME NGA AUTORESIA.

    Anonimati i vepres po fiton gjithnje e me shume terren. Eshte jashtezakonisht e veshtire, sot, qe ta ruash kete lidhje tekst-autor, perveç ne vendet europiane (te pakten) ku keto gjera rregullohen me ligj.

    Diturite e sotme perhapen me shpejtesine e drites, edhe vete Einsteini s’do ta kishte besuar kete, dmth qe teoria e relativitetit do te mesohej dhe nga ndonje qurravec Babrruje por pa e ditur fare emrin e atij qe e ka nxjerre. Kjo eshte epoka internetore : shpervetesim. Habitem si nuk e kane shfrytezuar kete diskutim majtistet shqiptare qe, ne pjesen me te madhe, jane ne shinat e komunizmit : habitem si nuk rikthehen serish tek moda e dikurshme e shpervetesimeve (nga pushteti popullor) duke marre si shembull shpervetesimin “de facto” te prones intelektuale ne internet.

    OK. Kam nje pyetje, nese ma lejon :

    A mos do te kishte THATESIRE (apo siç e kane zakon te thuhet ne Shqiperi – nje NGERC) temash qe na ra rruga te flasim per “mveshjen” e Aksidentit ?

    Nese po, me perulesine me te madhe, mund t’ju (ty dhe bashkepunetoreve te tu) vershelleja disa tema te bukura qe me interesojne ne veçanti. Mbase dhe te tjereve, fundja per kete pune eshte nje blog. Jam ne pritje te ndonje miratimi. Falemnderit.

    1. Blogu është i hapur për bashkëpunime.

      Nëse dëshiron, përgatite një shkrim ose ese sipas rregullave të blogut – sidomos, duke e shtypshkruar me të gjitha shkronjat e alfabetit shqip – dhe të premtoj se do ta shoh me dashamirësinë më të madhe, duke e nxjerrë në krye.

      Nga ana tjetër, blogu ka frymën e vet, të cilën nuk dua ta përmbledh unë vetë me dy fjalë, por mund ta kapësh duke ia lexuar materialet që kanë dalë aty gjatë muajsh e vitesh.

      Megjithë larminë e temave, çështjet mbizotëruese janë ato të komunikimit, të kulturës, të gjuhës, të shenjave, të artit.

      Gjithashtu, edhe pse blogu nuk u druhet kritikave, prej një autori pritet që të shkruajë sepse ka simpati për idetë e përgjithshme që ka gjetur këtu, jo për t’iu kundërvënë atyre.

      Këto kritere duhen pasur parasysh, nëse ke interes për të vendosur një bashkëpunim afatgjatë. I kemi zbatuar gjithnjë, dhe nuk ka asnjë arsye që t’i ndryshojmë.

      Më në fund: të lutem zgjidh për vete një pseudonim më të përshtatshëm se ëhë, i cili ndoshta u përshtatet komenteve, por jo shkrimeve kryesore në blog.

      Përndryshe je më se i mirëpritur, madje unë si administrator i PTF të jam mirënjohës. Shkrimin mund ta dërgosh kur të duash, në adresën no.elevator@gmail.com.

      1. Falemnderit.

        Nder çeshtjet qe me interesojne me shume jane :

        – Perkthimi shqiptar nder vite.
        – Gjuha shqipe e cunguar dhe e varferuar.
        – Si do t’i behet halli Marcel Proustit ne shqip, dhe a ka ai ndonje te ardhme ne keto viset tona.
        – Po Samuel Becketti, ç’lidhje ka me shqipen ?
        – Po filozofia shqeto, ose me mire te them, a mos ka lene ndonje amanet Heideggeri qe nuk do te kalbe dheu po nuk me lexuan dhe ne Shqiperi ?
        – A kane ndonje lidhje botuesit shqiptare me nje gje te çuditshme qe quhet liber ?
        – Perse publiku shqiptar nuk di pothuaj asgje mbi Historine e Luftes se Dyte boterore, qofte dhe nga ana e historianeve ? Dhe me shkoqur : çfare ka ndodhur ne Auschwitz ?
        – Perse eshte bere sot kaq e veshtire te permendesh fjalen “çifut” neper qarqe te “laaaaaaarta” dijetaresh shqiptare ?
        – Cilat jane lidhjet e filozofise se tre feve monoteiste (te them kater…) me qenesine shqiptare (ose thelbin shqiptar) ?
        – Perse intelektualet shqiptare kane ngecur, te pakten qe prej 70 vjetesh, rober te dukjes, dhe me shkoqur, perse duan te imitojne ata, sot, kengetaret e rendomte apo pjesemarresit e Big Brother ?

        Keto jane pak a shume disa drejtime qe mund te me ngacmojne.

        Ne lidhje me piken qe “ketu duhet ardhur ngaqe kemi gjetur simpati per idete qe fliten ketu, dhe jo per t’iu kundervene atyre”, me duket tejet e dyshimte. Duartrokitjet, brohoritjet, nuk kane vend ne asnje konference apo kongres njerezish letrash : meqe ra fjala, a duartrokitet me ne simpoziumet shkencore kur mbaron fjalen ndonje i ftuar ? Po kur ai del perpara tribunes dhe merr poza babaxhane, a duartrokitet ende ?

        Ne lidhje me “ehe”, ne fakt me kishe fshire tre pikat, qe jane “beaucoup trop charmants”, sepse japin njefare dyshimi apo shpotie, apo ironie te lehte, te lehte, oh sa te lehte ! ndaj asaj qe sapo lexohet. Megjithate, çeshtje krejt e parendesishme. Shendet.

        1. Çështjet janë me interes të madh – por mënyra e trajtimit është më e rëndësishme se çështja.

          Martin Camaj zgjodhi për temë një breshkë te Dranja, por shkroi një nga kryeveprat e letërsisë shqipe të të gjitha kohërave.

          Përndryshe, unë të ftoj ta konsiderosh blogun si një vend ku do të dalin shkrimet e tua. Do të preferoje Shekullin apo Gazetën 55? Panoramën apo Mapon? The Washington Post, apo The New York Post? La Repubblica apo Il Giornale? Pravda apo Izvestija?

          Nuk është çështja vetëm tek tema apo tek autorët; por edhe tek lexuesi i PTF që tashmë po seleksionohet dhe kultivohet prej vitesh.

          Ti dukesh sikur shkruan nga bota frankofone. Mendo shtëpitë botuese të atjeshme: a nuk kanë vallë profilet e tyre? Dhe nëse i kanë, a nuk i kanë krijuar nëpërmjet përzgjedhjes?

          Gjithsesi, i gjithë ky meta-diskurs nuk vlen, nëse nuk shoqërohet me vepra. Edhe kritikët e restoranteve vjen koha që ulen të hanë darkë. Ti po të kesh ndonjë gjë për të shkruar, qoftë edhe për temat e mësipërme, bujrum.

          Dhe meqë ra fjala, çështjet e Holokaustit dhe në përgjithësi të hebrenjve ose të teologjisë sugjeroj t’i lëmë për një blog tjetër, sa kohë që nuk kanë lidhje drejtpërdrejt me punët tona.

          1. Jo, kam nje kuptim tjeter mbi punen apo, me mire te them, mbi dukshmerine e nje pune. Mendoj se nje pune DUHET kryer, nese plotesohen dy kushte :

            1. Kemi aftesi per ta kryer : fizike, mendore, logjistike, etj.
            2. Eshte diçka qe duam ta bejme, qe mendojme se duhet bere, qe na therret padashjen tone.

            Per rrjedhoje, gazetat qe jane rreshtuar me lart nuk me tundojne, disa ngaqe ndihem thellesisht superior ndaj tyre, dhe disa te tjera thellesisht inferior. Keshtu qe tundimi im eshte zero. Te jesh mendjekthjellte, eshte veti.

            Dhe e fundit, sigurisht qe te gjitha çeshtjet qe kam rreshtuar nuk kane te bejne me ftillime pastertisht historike apo paleontologjike (kete fjalen e dyte e futa keshtu kot, thjesht per ta bere me intrigues diskutimin tim). Ceshtja e Holokaustit, e çifuteve apo e teologjise me intereson VETEM E VETEM ne lidhje me librin, me gjene e shkruar. Ketu nuk pretendoj te zgjidh as problemet e Gazes apo Naftes, ha te tjera pjata fasulesh une. Me intereson te d :

            ç’lidhje ka filozofia e krishtere katolike, psh, apo ortodokse, me thelbin shqiptar te farketuar nder shekuj, e tere kjo e ndriçuar permes librit. Po islami, ç’pika takimi ka me kete qenesi, me moralin “pastertisht” shqiptar ? Po ortodoksizmi, ç’etike ka ai, ne lidhje me njeriun shqiptar, psh, te maleve ?

            Dhe fundja, cilat jane lidhjet e gjeografise shqiptare me mendesine e banoreve perkates ? (Kujto ketu : Hegel, Canetti, psh).

            Shkurt, jane thjesht skicime. Nuk do te me vinte aspak keq nese ndonjeri prej jush “çukit” ketu ndonje teme dhe e ftillon sipas “salces” se vet. Rendesi ka per çfare flitet, dhe jo nga kush (e thame njehere, autoresia eshte nje zhdukje e siper).

            1. Nëse të kam marrë vesh mirë, ti vetëm dëshiroke të sugjerosh tema, por jo t’i trajtosh ato, ose të paktën jo në PTF.

              Kërkon të bëhesh komandant pa shkrepur një pushkë.

              Nga të gjitha temat që ke sugjeruar për debat, kjo po më ngacmon më shumë: vetë-titullimi.

            2. Ja te ta pres shkurt dhe te te them qe s’me ke marre vesh fare.
              Ideja ishte qe fakti qe i kam rreshtuar aty nuk do te thote se jam pronar i tyre, dhe se kushdo mund t’i ftilloje sipas mendjes se vet. Kuptohet qe edhe une e kam te hapur kete mundesi.

              Sa per komandantin, per mua eshte nje figure e urryer. Madje ketu e kam marre pak inat edhe Zotin, me “dhjete komandimet” e tij. Do te kisha dashur me mire qe te me hidhte krahun ne qafe dhe te me thoshte si shok qe shiko, keshtu keshtu eshte puna. Por jo te me flase nga maje e qiellit. Nejse. Mos u shqeteso, jam anti-imperialist. Nuk synoj asnje centimeter katror te territorit tend.

            3. Po unë të jap kryet e vendit, o njeri – ti më thua “nuk synoj asnjë centimetër katror…”. Po ç’territor do synosh nga unë ti xhanëm? Ke këllqe ti t’i synosh këto territore? Unë këtë të them: bujrum, ja ku e ke kryet e oxhakut, ligjëro tani, mjaft me meta-analiza.

  3. Per recencen/kritiken qe i ishte bere librit te fundit te Kadarese pati nje shkrim e komente para ca javesh. Atehere nuk e kisha lexuar librin, dhe nuk kisha c’te komentoja.

    Sot desha ta gjeja ate enzime, dhe nuk e gjeta dot (me Kadare nuk me doli gje, xhaxha) Nejse. Do kisha shkruar vetem “kishte te drejte ai kritiku.”

    E perfundova mbreme librin. Pata nje si keqardhje….e kisha gjate gjithe kohes qe lexoja. Sikur shihja si po fikej e shuhej, si po vdiste para syve te mi, nje njeri a nje ide e dashur.

    Brezi im eshte rritur me Kadarene. Nuk ka rresht te Kadarese qe te mos e kem lexuar, dje dhe sot. Mbaj mend qe me jepte nje ndjenje krenarie fakti qe kishim nje shkrimtar shqiptar vepren e te cilit e lexonim po me aq kenaqesi sa c’lexonim autoret e huaj, koloset e letersise boterore, te vjeter e te re. Dhe kemi uruar me gjithe zemer qe t’ja jepnin Nobelin, si per te vertetuar se e meritonte nje vend perkrah tyre.

    Zhgenjimet kane ndjekur njeri tjetrin, me cdo liber qe botohej pas ’90. Cdo “roman” ngjante me skelete/skica/projekte kapitujsh te ardhshem, qe duhej te ishin pjese e nje romani te vertete, te plote. Megjithate, kishte mbetur dicka nga stili i Kadarese, ne mos tjeter mund te shijohej disi gjuha, zhdervjelltesia e frazave.

    Ky “Aksidenti” ishte nje zhgenjim total. Kurre s’ma merrte mendja qe do shtyja me dhimbje 50 faqet e para te nje libri te Kadarese. Qe do ndjehej menjehere se ishte shkruar duke patur ne mendje perkthimin e mundshem ne aksh gjuhe te huaj. Qe do gjeja fjale “te reja” qe e percudnonin teresisht kuptimin dhe ndjesine e fjalive. Qe klishete do ishin varg, njera me e padurueshme se tjetra.

    Nuk di se si mund te zgjidhet per Kadarene diferenca e jashtezakonshme midis vepres se krijuar para dhe pas ’90. Me duket sikur e ka demtuar keqas staturen e tij si shkrimtar me krijimtarine e 20 vjeteve te fundit. Nganjehere me duket se do kish qene shume me mire sikur te mos shkruante me. Per te miren e tij, ne rradhe te pare. Por edhe per ne, adhuruesit e dikurshem te tij.

  4. Per mua, vetem nje pune ka Kadareja lartesine e se ciles veshtire se mund ta arrije, dhe kjo eshte “Kronike ne Gur.” Nderkohe qe gjithe punet e tjera mund te lexohen si klishe te vetvetes, gjithe karakteret si stereotipe, Kronike ne Gur ka dicka te paperseritshme. Por kjo nuk ka te beje me faktin qe eshte shkruar para 90es, por thjesht me faktin qe pune te tilla jane te llojit “once in a lifetime.”

    Kronika eshte edhe e vetmja pune ku, aksidentalisht, Uni kadareian eshte krejt i hapur dhe i brishte. Subjekti ka te njejten pafajesi qe ka edhe “Shpella e Pirateve” e Petro Markos, por ndryshe nga Marko, Kadare ka mundur qe te ruaje njekohesisht edhe qartesine e moshes ne te cilen e ka shkruar. Nese Shpella eshte Tom Sawyer i Letersise Shqiptare, Kronika eshte Huckleberry Finn.

    Sa per ate qe Kadare nuk ka pune te mira pas 90es, mua nuk me duket fare e vertete. Shiko, pas 90es punet e Kadarese me duken te te njejtit nivel me ato te para 90es. “Jeta, Loja dhe Vdekja e Lul Mazrekut,” psh, eshte krijim i mirefillte nga merzia, dhe e te njejtit nivel me “Gjeneralin,” “Prillin e Thyer,” apo “Dosjen H.” Po ashtu “Darka e Gabuar” eshte letersi shume e mire, dhe eshte pune qe e ringjall ankthin e Gjeneralit por ne nje menyre krejt te vecante nga Gjenerali. Edhe “Zhgaba” nuk vjen shume mbrapa si letersi, madje po ta marresh holle holle, i ben vend subjektit te fabulave ne nje te shkuar aq te afert sa qe mund te konsiderohet subjekt aktual ne plot kuptimin e fjales. Plus qe mos harroni se “Piramida” eshte e 92shit dhe eshte pa frike letersi model (nuk e di pse, kjo, dhe Steppenwolf i Hesses, mua me ngjallin idene e nje strukturalizmi novelistik per t’u marre shembull).

    Ajo qe dua te them eshte se konsiderimi i puneve te Kadarese, me te dobeta pas 90es se sa perpara, me duket nje klishe publicistike e pa arsyetuar fare. Nuk eshte letersia qe ka rene, qofte kjo e Kadarese apo e kujtdo; eshte publiku ai qe ka rene. Kur politika eshte aq totale sa c’ishte para 90es, ishte normale, packa se jonormale, qe alternativa argetuese do gjendej tek arti, ne kete rast tek letersia, Kadareja. Por kur politikanet jane aq palaco dhe politika aq argetuese sa c’eshte sot, eshte normale, packa se jo, qe publiku te mos jete ne gjendje ta vleresoje artin per ate cka eshte.

    1. A ka rënë publiku?
      Mbase. Por kur krahason ulje-ngritjet e tij letrare, leximin (e letërsisë artistike) si alternativë me alternativat e tjera, politike, mediatike, etj.
      Por duhet të flasim për publikun përgjithshëm apo për lexuesin, lexuesin e rregullt të letërsisë? Unë them se duhet të flasim për publikun lexues, thjesht për lexuesit. E nuk ka pikën e dyshimit që këta lexues, ky publik, mbas ’90 e deri më sot ka ngritje –marramendëse, aq sa i del trajektorja prej grafikut. Dihen përsetë. Është ky publik që duhet marrë në konsideratë, e është fjala e tij që duhet lexuar në të gjitha kuptimet, dhe pranuar.
      Është ky publik, që ndërsa deri dje i shpëtonte thënie se kur lexonin Kadaren ju dukej se ai shkruante si shkrimtarët e tyre të preferuar (s’kam dëgjuar a lexuar deri më sot dikë të thotë se ndonjë shkrimtari i tij i preferuar shkruan po aq mirë sa Kadareja), sot po shprehet hapur dhe në masë se Kadareja nuk po shkruan më si më parë, nuk po shkruan mirë, po bëhet i palexueshëm, më mirë të mos flasësh. Kjo nuk ka ardhur si aksident nga aksidenti, por ngaqë, ashtu si në aksidente, shoferi gjendej në gjendje deliri, dehjeje, pleqërie dhe po nxitonte. Kur shkrimtari braktis letërsinë lexuesi braktis shkrimtarin. Kjo ndarje kishte kohë që kishte nisur, tashmë kulmoi. E mira e do që lexuesi të mos bëjë shkurtime duke riafruar shkrimtarin, por të presë që shkrimtari të afrojë letërsinë e lexuesi letërsinë e shkrimtarit. Kdaresë do ti duhet të shkruajë përsëri. Për profesion, qejf, forcë zakoni, apo sepse komisioni i Nobelit kur shkon me pushimet e verës ka në valixhe nga një vepër të re të shkrimtarëve kandidatë që hyjnë në rrethin e ngushtë.
      Gjithë sa po ndodh të sjell ndërmend pranimin prej njerëzve të sistemit heliocentrik e mohimin e sistemit gjeocentrik. Trysnia e përditshmërisë së shkuar, malli për ata që jetuan kur njihej sistemin kadareocentrik, bëjnë që lexuesi të ketë droje për tu shprehur se universi nuk sillet rreth botës. Por ndërsa nuk e kemi këtë mohim prej lexuesit, kemi pohimin dhe pranimin prej tij të sistemit letrarocentrik. Në vetvete dhe ky jo i saktë; apo i vlefshëm vetëm për lexuesit, për ata që marrin në konsideratë vetëm punët brenda sistemit tonë letrar, se po të jetë puna për publikun e gjërë, mjafton syri i lirë e jo teleskopi për të parë se letërsia nuk është në qendër të universit, por pjesë e një galaksie ndër miliarda të tilla.

  5. “Kur politika eshte aq totale sa c’ishte para 90es, ishte normale, packa se jonormale, qe alternativa argetuese do gjendej tek arti, ne kete rast tek letersia, Kadareja. Por kur politikanet jane aq palaco dhe politika aq argetuese sa c’eshte sot, eshte normale, packa se jo, qe publiku te mos jete ne gjendje ta vleresoje artin per ate cka eshte.”
    Cfare do te thote kjo??
    Pse ishte normale? Pse te vriste e te plackiste me ligj? Pse te mbyste me demagogji komuniste nga mengjesi deri ne darke? Pse kish krijuar nje grup fshataresh te pazote qe jetonin si ne shtetrrethim e i jepnin mend nje populli te tere duke e vrare dhe plackitur? Pse diktonte cdo fushe te artit dhe masakronte cdo talent origjinal qe kish pak kurajo te dilte mbi llumin qe ishin zhytur te tere? Apo pse ishim te detyruar te gjithe ne “publiku” te shikonim me keqardhje deformime karakteri tek artistet tane me te dashur, tek ata te cilet ne deshem kaq shume te identifikoheshim me? Tek ata te cilet nuk shihnin me shume se jeta private dhe interesi personal, e na hidhnin ne fytyre 10 libra te mrekullueshem pa na lene mundesine te ankoheshim?
    Po ku dinim te ankoheshim ne, ankimi ishte luks, ne pranonim cdo gje atehere, edhe krimet, edhe vjedhjet, edhe humbjen e shpirtit njerzor, edhe intrigen ne familje, vetem qe te ishim “normale”. Ne nuk kishim ze. Dhe ata qe nuk arrinin dot te pershtateshin ishin te destinuar te turperoheshin duke humbur cdo shprese . Ne vetem gelltitnim ideologjite mbytese “te normalitetit’ te asaj kohe. Publiku ishte me i humbur se sot, sepse nuk kish asnje shpetim, te pakten sot eshte ne kerkim te vetvetes, dhe me shprese te zotit dhe me vullnet do ia dali mbane. Arti ne ate kohe pothuajse nuk ekzistonte, sepse ishte i destinuar te mbytej sapo lindte. Pervec atyre qe i thurnin himne nenes Parti, dhe transformoheshin ne kameleone te frikshem. Une e dua letersine e Ismailit, si publik qe jam, por kam dhimbje njerzore qe nuk jetova dot ne nje shoqeri qe do ti jepte perparesi dhe ndihme nje talenti si Madu, dhe qindra talenteve te tjere qe u mbyten qe ne foshnjeri vetem pse nuk arriten dot te pershtaten.
    Persa i perket politikaneve te sotem, ata jane produkt i “normalitetit” te 90’ e perpara . Mbas 50 vjet mashtrim, te injektuar nga te gjitha format e shemtuara, vrasje, burgime, plackitje, intriga, as qe mund te pritet te kete politikane mendje ndritur. Na duhet dhe 50 vjet te tjera qe te arrijme purifikim shpirteror, dhe te humbim helmin e ideologjise komuniste.
    Publiku i sotem eshte per ardhur keq sepse eshte i hutuar, vrapon mbas materiales, duke kerkuar te kape ate cka i iku prej duarsh gjate 50 vjeteve komunizem.

  6. Kete fjaline e fundit te L_ e gjen me te zgjeruar tek parathenia qe Elvira Dones ka shkruar per nje liber te Jamarber Markos, nga ku po shkeput:

    “…rasti i Shqipërisë, ku lexuesi kaloi nga pseudolirika diktatoriale pesëdhjetëvjeçare, në një hapje të pa kriter ndaj çdo “dhurate” ofruar pa kursim nga perëndia helmuese e konsumizmit të tipit merr tre e paguaj dy. Që në marramendjen e tranzicionit shqiptar u kthye në: merr dhjetë e paguaj një. Por një çfarë? Një Jokulturë, madje harrim e përbuzje edhe ndaj traditës më të mirë të letërsisë së këtij vendi, që historikisht ka prodhuar pena të shquara. Një Joletërsi – librat në Shqipëri vazhdojnë të blihen pak…”

    Kjo eshte nja paradhenie e hershme, por ja nje tjeter opinion i shprehur keto dite nga Helidon A. Sheku tek Respublica.al:

    “Pas gjasash kemi të bëjmë me një aksident kuturor: lexohet pak letërsi, kurse ligjërimi publik për veprat letrare, për përmbajtjen dhe artin e tyre, është i zbehtë e gati-gati inekzistent. Dhe kjo ndodh qoftë në ligjërimin mediatik, qoftë në ligjërimin e përditshëm informal.”

    Ndonese shprehur paksa ndryshe njeri tjetrit, thelbi mbetet i njejte, faji i lihet lexuesit. Me ngjan si nje mit ne ngritje e siper qe ju sherben shume qellimeve, Lulianit te mbroje letersine e pas ’90 te Kadarese, Elvires te kerkoje te shquhen librat qe per te jane letersi ndaj joletersise qe paradoksalisht shitet, Helidonit qe kerkon ndikim social te letersise; etj.
    Te tilla opinione ( e si te tilla as te mira as te liga) qe qarkullojne po ashtu si librat dhe panairet per to, pa pasur ndonje baze studimi a arsyetimi duke krahesuar dy kohet, s’bejne tjeter vecse ngreje mitin ne fjale.
    Te behesh mitthyeres s’mjafton deshire e kurajo ndaj le te ulemi ketu per pak … por nderkohe ja nje opinion i vete Ismail Kadarese tek Financial Times e 30 gushtit 2010 per ate qe ai do ta kete lexues:

    “Who is your perfect reader?
    A reader who likes Dante Alighieri but who doesn’t let that get in the way of enjoying Don Quixote – just as reading Shakespeare doesn’t prevent one from reading Kafka. “
    “Kush eshte lexuesi juaj perfekt?
    Nje lexues qe pelqen Dante Aligerin por qe nuk e le kete ti zere udhen te kenaqet me Don Kishotin – ashtu si leximi i Shekspirit nuk e pengon njerin te lexoje Kafken.”

    E po hidhem tek Koliqi. Mbase ndodh e njejta situate me Kadarene si ajo qe gjendet lexuesi mbas nje libri me tregime te Koliqit, e njejta atmosfere (dashuri/kanun) tregim mbas tregimi me te njejten teknike, poetike, fjale, mesazhe ku te ndryshem jane vetem emrat e pervecem.

    Kam vene re se Don Kishotit tim, botim i ’80, i mungon perkushtimi i autorit per librin e pare, por edhe parathenia. Nuk e di ne kete na e ka bere Noli apo ja kane bere Nolit. Para ca vitesh perkushtimin e postova tek nje forum, tek humori. Interesante se leximi im i dyte, si ralle per ndonje veper, nuk mund te ishte ai normali, e kisha te pamundur ta mendoja te shkruar nga Servantesi por Zot Tironcin e Manzes e kishte shkruar Migjel Shervantes Saiverdha (tani mendoj dhe si Margjel) e se perkushtimi i behej militantes se Beratit. Kjo loje ne vazhdim me jep nje buzeqeshje konstante, e mbase Zot Tironcin me keto modifikime e bej edhe publik. (E kam pare Monsignor Quixote sipas Graham Green-it).

    1. L_, me ke keqkuptuar. Normalitetin e kohes, si te djeshme, dhe te sotshme, e quajta jonormal. Nuk te kundershtoj ne lidhje me ate cka thua mbi normalitetin jo normal. Ajo qe kundershtoj eshte cilesimi jot mbi punen e Kadarese pas 90es, dhe ketu mund te mos jem thjesht subjektiv, pasi kam parasysh subjektin letrar si objekt kur them qe puna e Kadarese nuk me duket se ka pesuar ndonje renie cilesore pas 90es.

      CD, une nuk fola si studiues, thjesht si dashamires letersie. Per ndonje ekspertize te shkoqur a ndonje shije te mprehte pale se sa, nuk eshte se shquhem. Kam nje bagazh dhe shije thjesht mbi mediokritetin, por jo me lart. Ajo qe vura re une ishte thjesht se sipas shijes time dhe standardit tim te letersise, letersia e Kadarese nuk me duket se ka ndryshuar. Kopshtin e ka pasur si me ferra dhe me lule, dhe e ka po te tille. Nuk eshte se ka pas falur vetem kryevepra nderkohe qe tashti po fal vetem zhgenjime. Cilesia me duket se i ka mbetur kostante. Duke qene se kjo eshte pershtypja apo perceptimi im, e duke qene njekohesisht se pretendimet mbi renien e cilesise se punes se Kadarese pas 90es i kam hasur ne mase, konkluzioni qe mund te nxjerr eshte se ose une e kam gabim, ose eshte publiku qe ka rene perderisa pretendon gjera te tilla. Ben vaki qe gjykimi im te kete rene poshte mediokritetit. Por ben vaki qe jo, perderisa une e kam mbajtur veten aktiv, qofte si lexues, qofte si krijues. Duhet te zgjedh mes ketyre dy konkluzionesh. Zgjedh te besoj se eshte publiku ai qe ka rene, apo me sakte, pritshmeria artistike e publikut ka ndryshuar me pritshmerine politike, duke u ngritur, kam pershtypjen, me ngritjen e kesaj te fundit. Celsi i aporias ketu eshte, duhet, apo nuk duhet qe pritshmeria politike te kete efekt tek pritshmeria artistike? Qe ka, ka, por me qene, apo mos me qene e varur: kjo eshte ceshtja… si gjithmone.

      1. Lulian, besomë që nuk më interesonte (dhe as) pëlqimi apo mospëlqimi i veprës, por më intereson paradoksi, paradoksi i lexuesit (?). Ti, miku im dhe miqtë e tjerë të librit, – ndaj solla tre shembuj që i gjeta në internet thuajse njëheri,- shpreheni: lexuesi ka rënë, lexuesi ka rënë, lexuesi ka rënë. Sikur të gjithë lexuesit të thonë se lexuesi ka rënë, kjo nuk çon automatikisht në ngritjen e letërsisë. Bile, kur të gjithë, të gjithë, përfshi shkrimtarët, shprehen kështu, situata bëhet triviale sepse del që e shkruara e krijimit është mirë, e lexuara e krijimit është keq. Pra, këtë krijim e kam shkruar mirë por e lexoj keq. Kur lexojmë një gjë që e kemi shkruar vetë e s’na pëlqen, kurrë nuk mendojme se e kemi lexuar keq, gjithmonë se e kemi shkruar keq. A mund ti pranojmë të dy propozimet? Në pranojmë, duhet të pranojmë se shkrimi dhe leximi i një krijimi në krijim nuk janë e njëjta veprimtari (ndërkohë që unë shkruaj edhe lexoj se ç’po shkruaj) por veprimtari të ndryshme; çka më duket se nuk ndodh a në ndodh ndonjëherë na bën për të qeshur e pyesim se ku e kishim mendjen. Në pranojmë, atëhere pranojmë dialetizmin, që, të dy propozimet kontradiktore janë të vërteta, që ka nga pak të vërtetë tek të dyja, që s’ka kontradiktë, etj. Por s’mbaron me kaq. Duke pohuar se lexuesi ka rënë, folësi jo vetëm ngre letërsinë, por ai e nxjerr veten nga bashkësia e lexuesve që kanë rënë. Kur të gjithë lexuesit thonë kështu, ata dalin nga bashkësia e lexuesve që kanë rënë, duke e bërë atë zero, nonekzistente, për rrjedhim nuk ka “lexuesi ka rënë”.
        Për të qënë më të saktë duhen krahësuar, kërkesa e lexuesit me ofertën e shkrimtarit, pa rënë në gabime llogjike e u marrë thjesht me shifra, pa i marrë dhe vendosur në grafikë si kollona të palëvizshme bardh e zi, pa harruar se flitet për kohë të ndryshme e faktorë të jashtëm që kanë ndikuar, se më ngjan sikur kjo rënie kthehet vetëm në shifra shitblerje librash a tirazhesh. Vetëm shija jote (nën ndikim) nuk u bën dot ballë fakteve që tregojnë se lexuesi ngrihet nga brezi në brez. E nëse letërsia e Kadaresë është konstante, sipas pranimit tënd, pse nuk sjell, për tu besuar apo jo, zgjedhjen se lexuesi është ngritur? E në qoftë kështu, a nuk është normale që shkrimtari, të paktën, të arrijë nivelin e lexuesit, sepse ajo që atij i takon të bëjë, në më të mirën, është të tërheqë lexuesin në nivelin e tij – më të lartë; mos e harrojmë këtë.

  7. “E nëse letërsia e Kadaresë është konstante, sipas pranimit tënd, pse nuk sjell, për tu besuar apo jo, zgjedhjen se lexuesi është ngritur?”

    Kjo nuk eshte ne kundershtim me ate qe thashe. Nese pritshmeria artistike eshte ngritur si pasoje e pritshmerise politike, mund edhe ta quajme se publiku eshte ngritur nderkohe qe letersia e Kadarese ka mbetur kostante. Por, dhe ketu une nuk mund te flas me bindje, ngritjen e pritshmerise artistike fale ngritjes se pritshmerise politike, nuk jam i gatshem ta quaj ngritje te publikut. Arsyeja qe me ben te hezitoj eshte komformimi ideologjik qe nenkuptohet me varesine e pritshmerise artistike nga pritshmeria politike. Per analogji me kujton disa reklama qe iua shesin produktin e tyre “nje konsumatori te edukuar dhe te informuar,” kur ne fakt konsumatore te ketyre produkteve jane te gjithe.

    Sidoqofte ky eshte debat jashte fokusi. Imagjino sikur jo Kadareja, por dikush tjeter, komplet i panjohur, te kishte prodhuar punet e Kadarese pas 90es. Minimumi ato qe permenda, Piramiden, Zhgaben, Lul Mazrekun, Darken e Gabuar. Edhe sikur kurre te mos i kishte shkruar Kadareja Gjeneralin, Prillin e Thyer, Dosjen H, etj, mjaftojne ato qe permenda te shkruara pas 90es, qe publiku ta heqe nga koka idene se kushdo qe i ka shkruar i perket nje kaste te ulet shkrimtaresh. Lart apo poshte perceptimi i lexuesit, pak rendesi ka, jane nje dore e mire punesh pas 90es qe jane teper kokforta per te lejuar pretendimin se letersia e Kadarese ka rene pas 90es. Ne mos, me Lul Mazrekun dhe Darken e Gabuar them se ka pesuar ngritje. Tashti, nese lexuesi eshte ngritur aq shume sa qe edhe kjo ngritje te mos mjaftoje, lum si ne. Vetem se kujdes. Letersia si art, nuk mjafton kurre. Kur ta kuptoje kete lexuesi, atehere do e konsideroj te ngritur. He per he, kjo ngritje ne lexues mungon perderisa lexuesi pret qe prej Kadarese te mos zhgenjehet.

  8. Lulian, pyetjes tende “Imagjino sikur jo Kadareja, por dikush tjeter, komplet i panjohur, te kishte prodhuar punet e Kadarese pas 90es. Minimumi ato qe permenda, Piramiden, Zhgaben, Lul Mazrekun, Darken e Gabuar.” si lexues i “pangritur” une i pergjigjem me: do kisha harxhuar aq kohe dhe vemendje me to sa per nje liber te Danielle Steel apo Nora Roberts. Domethene hic fare.

    Te gjitha ato vepra te Kadarese nuk lene as aq mbrese sa c’le “Merr hallve, Mevla Celebi!” ne kontekstin e vet.

    Me dhembje, vella, me dhembje…tha.

    1. Ndoshta. Une nuk futa aty Spiritus, Lulet e Ftohta te Marsit, e te tjera, sepse nuk besoj se jane te te njejtit nivel. Ato qe permenda, personalisht me duken letersi shume e mire, madje edhe jam ne gjendje ta argumentoj se pse. Disa nga argumentet edhe i kam dhene me larte dhe edhe mund te zhvillohen, e nuk po flas thjesht per mbresa. Pershkrimi i renies se zonjave te medha te Gjirokastres tek Darka e Gabuar, psh, eshte nje kryeveper letrare qe arrin te shprehe komplet frymen e kohes, na pelqen apo s’na pelqen neve.

      Nejse, pozicioni qe po marr une eshte i ndryshem me ate te Xhaxhait. Cfare thote dikush, lexohet ne drite te atyre qe ka thene perpara. Pretendimi normativ se eshte mire qe edhe keshtu te behet, nuk mund te justifikohet kollaj, pasi keshtu behet me tepri. Perkundrazi, perderisa ndodh hapur dhe ne mase fenomeni i leximit te dikujt edhe ne driten e atyre qe ka thene perpara, atehere duhet dhe eshte mire qe te lexohen edhe pa pasur parasysh fare se kush eshte autori. Ajo qe besoj eshte se ato pune qe permenda, jo vetem qe mund te lexohen pa pasur parasysh se kush eshte autori e se c’ka shkruar me pare, por edhe duhen lexuar si te tilla, si ishuj komplet te ndare nga cdo gje tjeter. Perndryshe pretendimi se cilesia e filan autori ka rene apo eshte ngritur dhe ad hominem i pajustifikuar, behen shume joshes.

      1. Unë do të ti lexoja me kërshëri argumentat e tua se pse librat që përmend janë letërsi shumë e mirë (zakonisht lexojmë se janë e të tilla sepse i ka shkruar Kadareja).
        The pyramid-n e kam, ndaj për të dhe mund të këmbenim mendime (ndonëse me kritikën më duket se punët shkojnë kështu: njëri i vë në pah gjithë të mirat, tjetri vë në pah gjithë të këqiat- aq sa gjithë të jenë të mjaftueshme që gjykimi i kritikut të mos mbetet zbuluar).

  9. Edhe dicka tjeter. Deshmimtar i reklames qe i behej Kadarese para 90es, nuk jam, megjithate nga menyra se si shume njerez e pershkruajne pritjen qe i benin puneve te tij, qofte jashte, qofte brenda, “fakti” qe i behet shume me teper reklame se c’i eshte bere, nuk me duket fare i vertete.

    1. …” Deshmimtar i reklames qe i behej Kadarese para 90es, nuk jam…”

      Kurse une po.

      Fundi i viteve 70 dhe vitet 80 ishin nje periudhe e “cuditshme” per shoqerine e asaj kohe.
      Te bindur se politikisht s`kishte asnje alternative ndaj status quo-se, dhe duke mos patur asnje forme tjeter te transmetimit te kultures, qe t`i bente konkurrence librit, njerezit lexonin shume. Dhe cdo gje. Ne siperfaqe (libraria dhe biblioteka) ishin perkthimet e klasikeve te letersive me te mira si dhe botimet e shkrimtareve aktive ne ate periudhe. Nen dore qarkullonin e gjithe literatura apo librat e shkruar e botuar ne Shqiperi nga vitet 1930 deri ne 1960-1965. Kurse fshehtazi, dhe vetem midis e me shoke qe gezonin besimin e njeri-tjetrit, nderroheshin ato libra qe hynin nen kategorine e librave te ndaluar (ka pak kenaqesi te krahasueshme me ate se ti po iniciohesh ne nje kulture qe mbart nje rrezik politik ne vetvehte).

      Kjo gjendje e me siperme nuk e bente suksesin e Kadarese te garantuar vetem ne saje te emrit te tij. Ai duhej te ishte se s`ben ne nje nivel dhe i krahasueshem me shume libra te shkruara nga burimet qe pershkrova me lart. Pra the bar was set very high per te, nese ai donte te gezonte dhe meritonte dashurine e lexuesve. Kadare lexohesh, pelqehesh dhe diskutohesh sepse ai ishte me te vertet i madh. Jo sepse thjesht ishte ne mode.

    2. Para nja dy javesh Sh. Sinani, nxorri ne drite nje shkrim te E. Hoxhes ku flitej mbi nje pune te Kadarese mbi Eposin, ne te cilen Kadare shprehej se nuk ja kemi marre kujt, e per kete Enveri i jepte te drejte e jepte porosi qe te botohej…
      Une e kam blere kete liberth njekohesisht ne shqip, gjermanisht, serbokroatisht, (imagjinoni perse) e ai gjendej dhe ne disa gjuhe te tjera.
      Pa konsiderata te ketij lloji eshte e kote te diskutosh reklamimin. Ose, qe njelloj nuk do tu pelqeje te gjitheve, duhet thene se reklamuesi (kjo fjale mund te zevendesohet me dhjetra te tjera) me i madh i Kadarese mbetet Enver Hoxha.
      Ka qene koha kur vecanerisht kuadrot detyroheshin te pasuronin bibliotekat politike duke blere gjithe sa botonte personalisht E. Hoxha. Behej nje liste nga shefi i kuadrit, leket ju mbaheshin ne bordero, librat te futur ne thase shkonin e i merrnin me makinen qe perdorte drejtori. Kadareja i dimrit dhe koncertit, ju bashkengjit kesaj liste, libri i tij ishte brenda ne thes.
      Me elementin politik reklama me e madhe i behej atehere, por pa te gjerat ndryshojne, e mbi te gjitha ndryshon malli qe duhet reklamuar ose mosreklamuar.

Lini një përgjigje

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin