HISTORIA DHE IMAZHI

Një lajmërim për një konferencë kombëtare për Skënderbeun – historinë dhe imazhin, që do të mbahet këto ditë në Durrës dhe një vështrim i shpejtë në programin e kësaj konference, më bëri të mendoj për tensionin e ripërtërirë midis dy konceptimeve madhore historiografike për Skënderbeun dhe luftrat e tij anti-osmane: kombëtarist dhe fetar.

Nuk shoh ndonjë arsye për të shpresuar se konferenca do të arrijë të ripërmasojë imazhin naiv të Skënderbeut si udhëheqës i “luftës së shqiptarëve për liri”, as besoj se dashamirësit dhe entuziastët e panumërt të shqiptarisë katolike do të arrijnë t’ia ruajnë ngjyrimin kombëtarist historisë së marrëdhënieve të heroit tonë (ose të tyre) me brigjet përkundruall.

Çfarë po i mungon historiografisë moderne shqiptare për Skënderbeun, është analiza e thelluar sociologjike e shoqërisë arbërore gjatë shekujve XIV-XV; jo doemos marksiste, por e tillë siç gjendet, bie fjala, në veprat e historianit frëng Alain Ducellier për historinë e bregdetit arbëror. Ky këndvështrim i domosdoshëm do të ndihmonte për të sqaruar motivet e ngjarjeve të mëdha të periudhës 1444-1479, të individëve dhe të masës, të bujarëve dhe të ushtarëve, të qytetarëve dhe të fshatarëve, të fusharakëve dhe malësorëve.

Shqiptaria e sotme është vërtet e organizuar rreth nocionit të shtetit-komb, por kjo nuk imponon ndonjë vizion të historisë së shqiptarëve si parapërgatitje të çfarë ka ngjarë më pas. Edhe pse leximi dhe interpretimi kombëtarist i skënderbejadës luajnë rol parësor në kulturën e sotme shqiptare deri aty sa Skënderbeu vetë të perceptohet si brand-i përfaqësues i kombëtarizmit shqiptar të shekullit XXI dhe i orientimit të shqiptarëve drejt Perëndimit, këndvështrimi kombëtarist nuk është i vetmi i pranueshëm në historiografi dhe, në përgjithësi, në albanologji.

Kjo lidhet drejtpërdrejt edhe me konceptin e lirisë në mesjetën shqiptare ballkanike, i cili nuk mund të ngatërrohet me çfarë kuptojmë ne sot me të njëjtën fjalë. Nëse liria e klasës së bujarëve, me Gjergjin në krye, do kuptuar para së gjithash si liri e tyrja për të sunduar të papenguar në pronat e tyre dhe për t’ua lënë këto prona së bashku me titujt përkatës në trashëgim fëmijëve të tyre; dhe nëse e njëjta liri, për klasat e ulëta, do të ketë qenë, para së gjithash çlirim ndaj detyrimeve të rënda përkundrejt po atyre bujarëve; atëherë duhet thënë se të dy këto përpjekje ndoshta puqeshin në dëshirën e përbashkët për të ruajtur fenë e të parëve; por përndryshe nuk ka ndonjë arsye të besohet se arbërorët, si popull, iu përgjigjën uniformisht dyndjes osmane, që paralajmëronte përmbysje të rendit ekzistues në shumë nivele.

Konferencës për Skënderbeun – historinë dhe imazhin, do t’i duhet të marrë parasysh edhe veprën e shumë-debatuar të Schmitt-it; duke gjykuar nga emrat e referuesve në punimet, duket se këta do të jenë në gjendje t’ia ruajnë nivelin shkencor debatit dhe t’i qëndrojnë larg pozave populiste, madje edhe kur të vijë puna për të trajtuar çështje delikate, me jehonë të madhe në publik. Rëndësi ka që konferenca e tanishme ta gjejë vetveten jo duke iu kundërvënë një historiani sado kontroversial dhe antikonformist, por në të renë që do t’ia sjellë historiografisë së mesjetës shqiptare.

Nuk ka komente

  1. ””Shqiptaria e sotme është vërtet e organizuar rreth nocionit të shtetit-komb, por kjo nuk imponon ndonjë vizion të historisë së shqiptarëve si parapërgatitje të çfarë ka ngjarë më pas.””

    Varet… Ne fizike eshte nje parim, i diskutueshem sepse i diskutuar, por qe mua me duket logjikisht i pakundershtueshem, parimi i antropise.
    Ky parim pak a shume thote qe, universi duhet te jete ndertuar ne menyre te atille, qe ne nje pike te zhvillimit, te kemi vezhguesit (dmth neve).

    Sigurisht qe ketu kemi te bejme me njefare determinizmi, po vetem ne vije parimore, i ngjashem me ate qe per te pasur njerezit e sotem duhet qe evolucioni te kete ndodhur ne nje menyre te atille qe te mundesoje ekzistencen tone.

    Ne fund te fundit kemi vijueshmerine shkak-pasoje,ate qe kerkojne te gjithe. Nese x sdo ishte ashtu y qe vijon s’do ishte keshtu, e me radhe.

    Studimi mund te bazohet mbi deduktimin , mbi analogjine ose edhe te dyja bashke, por gjithsesi deduktimi eshte superior ndaj analogjise.

    Koncepti i lirise qe kishin atehere, ne vend qe te kerkohet me analogji, mund te arrihet me deduktim, se nese edhe ashtu si me vone veteqeverisja ka qene e pacmuar per shqiptaret malore (Kanuni si deshmitar), atehere liria ne kohen e Skenderbeut, konceptohej si liria e veteqeverisjes.
    Keshtu nuk ngaterrohemi as me fene as me clirimin nga taksat e gjera te ngjashme.

    Ajo qe quhet lufta e shqiptareve per liri , eshte liria e vetqeverisjes sipas zakoneve shqiptare, e ruajtur me fanatizem ne zonat malore, qofte ne veri e qofte ne jug.

    Arberit e pare ne historine e shkruar na jepen si te vetqeverisur sepse ‘aleate’ te Perandorit bizantin.

    Prandaj mbi parimin e antropise dhe parapelqimin e dedukimit, ndaj analogjise (kujtoj se Aristoteli e shumezonte me zero analogjine), mund te arrijme rezultate me objektive sesa me interpretime shkencore me besueshmeri logjike afer zeros.

    1. Hyllin shkruan:

      Koncepti i lirise qe kishin atehere, ne vend qe te kerkohet me analogji, mund te arrihet me deduktim, se nese edhe ashtu si me vone veteqeverisja ka qene e pacmuar per shqiptaret malore (Kanuni si deshmitar), atehere liria ne kohen e Skenderbeut, konceptohej si liria e veteqeverisjes […]
      Ajo qe quhet lufta e shqiptareve per liri , eshte liria e vetqeverisjes sipas zakoneve shqiptare, e ruajtur me fanatizem ne zonat malore, qofte ne veri e qofte ne jug.

      Kjo që thua mund të jetë e vërtetë; por unë pikërisht në këtë formulë tënden unë nuk gjej dot justifikim për Skënderbeun dhe aleatët e tij bujarë arbër. Mund të shtrohet çështja nëse këto komunitete që vetëqeveriseshin sipas “zakoneve shqiptare” ndiheshin më shumë të kërcënuara prej qendrës (Bizantit, Portës së Lartë) apo prej feudalëve vendas, që u rripnin këtyre komuniteteve lëkurën nga afër e përditë.

  2. ””Konferencës për Skënderbeun – historinë dhe imazhin, do t’i duhet të marrë parasysh edhe veprën e shumë-debatuar të Schmitt-it; duke gjykuar nga emrat e referuesve në punimet, duket se këta do të jenë në gjendje t’ia ruajnë nivelin shkencor debatit.””’

    Mos ka vdekur Kristo Frasheri ?

    ””’por përndryshe nuk ka ndonjë arsye të besohet se arbërorët, si popull, iu përgjigjën uniformisht dyndjes osmane, që paralajmëronte përmbysje të rendit ekzistues në shumë nivele.””

    Ne fakt nuk ka ndonje prove qe iu pergjigjen uniformisht, zona me jugore ishte ajo e Muzakajve.
    Familjet fisnike toske ishin Muzakajt dhe Komnenet (Arianiti).
    Himariotet aq te shquar me pas nuk u bashkuan, pavaresisht se ishin te lire/te veteqeverisur dhe ortodokse te thekur.

    Historia mund te shikohet ne 3 kendveshtrime teresore, deterministe lineare, deterministe hegeliane (spirale) dhe rikthimi i perjetshem i se njejtes (Nice).

    Ka ne fakt dhe nje kendveshtrim te katert, hec te hecim, s’kemi nevoje per nje kendveshtrim teresor, zgjidhim ca ceshtje e krijojme dyfishin e problemeve.
    Ky i katerti po korr shume sukses ne historiografine e sotme, mesa duket i vetmi qe hap fronte pune per te gjithe ata qe merren me histori .

    Po ta shikonim historine e shqiptareve ne 1000 vjetet e fundit, sipas rikthimit te perjetshem te se njejtes, do gjenim shume gjera, me kryesorja liria (politike) e konceptuar si e drejta e veteqeverisjes, ende sot koncepte si sovranitet, autonomi,pamvaresi lidhen me veteqeverisjen dhe nuk na sjell ndonje problem te madh fakti qe sovraniteti eshte i kufizuar rende nga Amerika dhe Europa.
    Kjo don te thote se edhe ne Europe mund te futemi lirisht derisa ata te kerkojne te na qeverisin me frengj apo gjermane. Aty vetvetiu nis kryengritja.

    Megjithate, edhe dialektika hegeliane mund te perdoret pjeserisht, meqe ka pasur sinteza te herepashershme mes veteqeverisjeve vendore, ku koha e Skenderbeut perfaqeson nje nga keto sinteza, Kuvendet e Arbrit po ashtu, Lidhja e Prizrenit, Pavaresia .

    Nga kendveshtrimi hegelian, sinteza tjeter mes veteqeverisjeve vendore do te jete bashkimi i Kosoves me Shqiperine.

    Sigurisht qe thelen e luanit e kane shqiptaret malore, qe jane veteqeverisur per te pakten 1 000 vjet, pa lejuar administraten e huaj, keshtu qe edhe neser mund te parashikohet se do u takoje perseri atyre barra e vazhdimesise veteqeverisese.

    Me ane te dialektikes hegeliane mund te arrihet edhe tek sinteza qe quhet administrate shteterore (por shqiptare) ne zonat malore.

    Nderkaq eshte e veshtire te flitet per lirine e kombit gjate kohes se Skenderbeut, meqe ne asnje kendveshtrim teresor nuk shpaloset dot.

    Liria e Kombit edhe sot e kesaj dite nuk eshte ngulitur ne koken e shqiptareve, e vetem pakica do luftonte per te, ndersa para 550 vjetesh nese ekzistonte, mund te gjendej ne kokat e shumepak vetave.
    Sidoqofte historia shqiptare nuk mund te shikohet dot si e paracaktuar prej idese se kombit.

    Ndersa e veteqeverisjes eshte muhabet krejt tjeter e gjen si ‘perpetuum mobile’ i historise se qenies shqiptare.

  3. ””Mund të shtrohet çështja nëse këto komunitete që vetëqeveriseshin sipas “zakoneve shqiptare” ndiheshin më shumë të kërcënuara prej qendrës (Bizantit, Portës së Lartë) apo prej feudalëve vendas, që u rripnin këtyre komuniteteve lëkurën nga afër e përditë””

    Ne kete pike duhet permendur qendra mesjetare, politike e kulturore e shqiptareve.
    Kjo qender gjendet lehte, meqe kemi deshmine e arberve pra Durresit si aleate te Perandorit, kemi Principaten e Arberit me Progonin dhe ‘Mbreterine’ e Arberit me Skenderbeun.
    Zona e dime qe eshte kryesisht malore, malesore qe zbresin ne fushe e ne qytete. Njerez te mesuar me veteqeverisjen dhe nga gjiri i tyre kana dale perhere udheheqes, shek 20 Zogu e Berisha.
    Po edhe Jugu, udheheqesit kryesisht nga malet i ka nxjerre, me pak ne shek 20.

    Rripja e lekures ishte standart boteror dhe njerezit nuk kane pranuar ndonjehere pushtime qe te jetojne me mire.
    Kjo eshte teori moderne qe mund te gjendet tek njerezit moderne, po nuk mund te shpjegohet historia e njerezve te djeshem me karakteristikat e te sotmeve.

    Nga ana tjeter ne zonat fushore meqe vuajne lufterat, vijne gjithnje kerkesat per paqe me cdo cmim, pa shume pretendime mbi te drejten e veteqeverisjes.

    Sigurisht qe fusha eshte problematike ne historine shqiptare.

  4. Kujtova se me ‘fene e te pareve’ Xhaxhai kishte parasysh pikerisht ate vetqeverisje qe flet me pas Hyllin. Me c’duket qenkam gabuar : ‘fene e te pareve’ duhet lexuar literalisht , per me teper sepse Xhaxhai vazhdon te mbetet i pikpamjes se shqiptaret u shfetarizuan nga Enveri (per 23 vjet!).

    Nderkaq ndaj te njejten bindje me Hyllin :

    “Koncepti i lirise qe kishin atehere,… ashtu si me vone veteqeverisja ka qene e pacmuar per shqiptaret malore (Kanuni si deshmitar), atehere liria ne kohen e Skenderbeut, konceptohej si liria e veteqeverisjes.
    Keshtu nuk ngaterrohemi as me fene as me clirimin nga taksat e gjera te ngjashme”

    se asgje nuk mund te shpjegohet ne historine e shqiptareve dhe paraardhesve te tyre nese perjashtohet ajo nevoje gjenetike per lirine e vetqeverisjes.

    Duke i uruar sukses konferences do te doja qe te mos mbahej peng prej Schmitt.

  5. Shqiptaria e sotme është vërtet e organizuar rreth nocionit të shtetit-komb

    Jo aspak, (cudi qe eshte bere nje gabim i tille!) por asnjehere Shqiptaria s’ka qene e organizuar rreth shtetit komb ?? .
    Ndoshta mund te thuhej se eshte e organizuar rreth kombit shtet, dmth rreth deshires per ta permbledhe te gjithe kombin ne nje shtet te perbashket.

    1. Natyrisht; është lapsus imi (shtetin e bazuar në komb kisha parasysh), të falënderoj që e vure në dukje.
      Në anglishte: nation state, një formë shteti që e merr legjitimitetin e vet politik duke shërbyer si entitet sovran për një komb, si njësi territoriale sovrane.
      Nuk e dija që termi përkatës në shqip është kombi shtet.

      1. Ok, ate mendoja edhe une duhet te jete thjesht nje lapsus.

        S’besoj se ne Shqip duhet ekzistoje nje koncept komb shtet, ate thjesht e dhashe per antagonizem me shtetin komb. Me mire ndoshta do ishte te perdorej thjesht fjala “komb” ose “shtetin e bazuar mbi komb”, eshte shume e sakte. Me sa kam lexuar konceptin e shtetit komb e kane shpik francezet per t’ju kundervene kerkesave gjermane mbi Alsasen dhe Lorenen, te cilet me te drejte i kerkonin ato zona pasi banoheshin nga banore gjermane. Por sot edhe vete ne France nuk ka shume sukses psh Basket e Frances e konsiderojne veten si pjese te kombit Bask, gjithashtu edhe banoret e korsikes, pjese te kombit Kors.

  6. Nëse liria e klasës së bujarëve, me Gjergjin në krye, do kuptuar para së gjithash si liri e tyrja për të sunduar të papenguar në pronat e tyre dhe për t’ua lënë këto prona së bashku me titujt përkatës në trashëgim fëmijëve të tyre; dhe nëse e njëjta liri, për klasat e ulëta, do të ketë qenë, para së gjithash çlirim ndaj detyrimeve të rënda përkundrejt po atyre bujarëve; atëherë duhet thënë se të dy këto përpjekje ndoshta puqeshin në dëshirën e përbashkët për të ruajtur fenë e të parëve

    Edhe dicka tjeter,
    Xhaxhai ju pershendes per deshiren e mire per te hedhur drite mbi historine e shqiptarise apo Shqiperise dhe sidomos mbi pjesen arberore, por nga ana tjeter , eshte per tu habitur: te gjithe antikomformistet tane qe mund te jene aq te vlefshem per clirimin e historise nga dogmat ideologjia dhe mitet, shkruajne dhe debatojne mbi historine mesjeten Skenderbeun arberit etj, kur e njohin shume shume pak ate ose se njohin fare.
    Kaq e veshtire na qenka per te kuptuar jetesen dhe botekuptimin e shqiptarit te mesjetes, kur akoma sot ne ditet tona nje pjese e shqiptareve jetojne pikerisht si ne mesjete ?
    Tani ju flisni per klasa fisnikesh dhe bujqish qe synojne objektiva te ndryshme, a thua se po behet fjale per Francen e shek te XVII.
    Vallahi me duket pak i kapur prej flokesh, ky antagonizmi i forte bujare / bujq kur shumica derrmuese e popullsise arbere e kishte ndertuar jetesen ne struktura fisnore ne malesi (ku u be qendresa me e madhe kunder turqeve, )ashtu si dhe ne qytete e fusha qe ishin “marre ne zoterrim” nga fise malesoresh apo familje te forta te tjera prej nje kohe jo edhe aq te larget.
    Po ti shikosh pothuaj te gjithe fisniket gjyshin e kane pas kryetar te nje fshati apo te nje fisi dhe fshatera te tjere apo fise te tjere jane bashkuar me te, me zor ndonjehere e me deshire me shpesh.
    Pra dua te them s’kane qene adha aq te prere me thike e te ndare nga arberit e tjere.
    Kjo duket me mire ne jug ku “kronika e Janines” e jep me detaje kete proces
    Gjin Bue Shpata ishte thjesht djali i nje oborrtari arber te Stefan Dushanit, njeri i zoti dhe i ditur dhe Arberit e Artes pas vdekjes te Pjeter Ljoshes i kerkuan te vihej ne krye te despotatit te Artes qe Pjeter Ljosha me malesoret e tjere te sapozbritur e kishin pushtuar. Ne te njejten kohe “fisniku tjeter i madh” komandanti i arberve qe zoterronte rrrethinat e Janines dhe e mbajti ne rrethim qytetin per nje kohe te gjate, Gjin Frati ishte thjesht prifti i fisit te Mazrekeve.
    Dhe e dyta per fene e te pareve!
    Kush eshte kjo fe , katolike ortodokse myslymane apo pagane ? se raportuesit i nxjerrin si njerez qe nderronin tre fe ne dite dhe asnjeren s’e kishin kuptuar se c’fare feje kishin ne realitet, si duhej te luteshin etj. Si ishte ajo kronika e kelmendasve te shek. te 17 qe ishin kristiane po vetem nga emri dhe fakti se njihnin Gjon pagezorin por pastaj nga cdo aspekt tjeter i jetes shpirterore ishin krejt pagane.

    Eshte e kote te flitet per identitet te forte fetar qe ka pas perparesi mbi ate kombetar, asnnjehere s’ka qene keshtu KY ESHTE THJESHT NJE MIT, qendresa e forte e Arberve ndaj turqeve nuk ndoshi per arsye fetare por per shkakun se arberit ishin nje popull i ri (i rilindur) ne zhvillim, ne ekspansion dhe me nje potencial shume te madh, po ashtu sic ishin edhe turqit. Ndryshimi i vetem nga Turqit ishte se keta te fundit kishin vetem nje Sulltan. Ndaj edhe e fituan luften.

    1. Shkruan Enj:

      Vallahi me duket pak i kapur prej flokesh, ky antagonizmi i forte bujare / bujq kur shumica derrmuese e popullsise arbere e kishte ndertuar jetesen ne struktura fisnore ne malesi (ku u be qendresa me e madhe kunder turqeve) ashtu si dhe ne qytete e fusha qe ishin “marre ne zoterim” nga fise malesoresh apo familje te forta te tjera prej nje kohe jo edhe aq te larget.

      Po mjaftohem të përmend këtu se Alain Ducellier (në veprën e vet La façade maritime…) dhe një nga shumë të paktët historianë që ka studiuar marrëdhëniet shoqërore në Arbërinë mesjetare paraturke, vëren se pasi Karl Topia mori në zotërim tokat në bregdet të Shqipërisë së mesme, shumë fshatarë të rrethinave të Durrësit u trajtuan si skllevër prej zotërve arbër. Vazhdon Ducellier: “nuk kemi asnjë arsye të mendojmë se fati i popullsive rurale të ketë qenë më i mirë në pjesën tjetër të vendit, ku regjimi i pronësisë mbi tokën ishte po ai.” Nga ana tjetër, një tekst venedikas të cilit i referohet historiani frëng, shpjegon se pasoja kryesore e këtyre zhvillimeve ishte kjo: “arbërit ishin gati të shkonin të lypnin në Apuli, që të shpëtonin nga sundimi i zotërve të tyre” (f.544).

      Vazhdon Enj:

      Eshte e kote te flitet per identitet te forte fetar qe ka pas perparesi mbi ate kombetar, asnnjehere s’ka qene keshtu KY ESHTE THJESHT NJE MIT, qendresa e forte e Arberve ndaj turqeve nuk ndoshi per arsye fetare por per shkakun se arberit ishin nje popull i ri (i rilindur) ne zhvillim, ne ekspansion dhe me nje potencial shume te madh, po ashtu sic ishin edhe turqit.

      Unë sinqerisht nuk e kuptoj si mund të nënvlerësohet komponenti fetar në qëndresën e Skënderbeut, të mbështetur me forcë (morale, ushtarake, financiare) nga Napoli, Vatikani dhe Venediku. Të gjitha dokumentet e kohës flasin për këtë, ndërsa teza e kundërt është një sendërgjim i Rilindjes sonë kombëtare, së cilës i interesonte që ta paraqiste Skënderbeun si kampion të shqiptarisë. Nuk kuptoj as krahasimin me “turqit” më lart, duke pasur parasysh rolin themelor që luajti Islami në qytetërimin dhe ekspansionin e tyre në Azi dhe në Europë.

  7. Dakort per shembullin e dhene nga Ducellier, por sic e thashe edhe me larte Shumica e arberve (ata qe edhe luftuan me shume) jetonin ne nje kontekst krejt tjeter. Mund te te sjelle me dhjetra shembuj mbi “Fise te pabindura” shqiptaresh qe kishin marre ne zoterim toka te medha ne ultesire ( per te mos fol per zonat malore ) dhe me vone edhe qytete e qe si paguanin as taksa e asgje tjeter askujt. Arberia nuk ishte thjesht Durresi Janina dhe Berati, megjithese edhe ky i fundit vone ka rene ne duar te Arberve. Banoret e meparshem qe kane qene Arber greke latine e sllave natyrisht qe e kane vuajtur kete kalim pushteti;

    Tani ku qendron krahasimi i shqiptareve me turqit.
    Thjesht ishin dy popullsi te vogla qe arriten per pak shekuj te zgjeronin disa here territoret e tyre. Malkolm thote se Arberit ne shek X duhet te kene qene vetem disa mijra vete, ndersa ne shek e XIV sic dihet ishin shtrire prej Mali te Zi e deri ne Lapanto, dhe do ishin zgjeruar akoma me teper nqs nuk do ishin ndaluar nga zhvillimi Turk. Po te shikosh betejat e arberve, kupton se kane pas formuar ushtri shume te forta, edhe me te forta se ato turke bizantine apo perendimore. Arberit ne jug psh kane fituar beteja te rendesishme kunder ushtrive te principtave katalane te Greqise kalorseve hospitaliere ushtrive te mbreterise te Napolit etj ne shek. XIV . Per mua s’ka te beje fare besimi fetar, por vetem perqendrimi i forcave. Shqiptaret ishin me te percare pasi vete territori jone eshte i tille.

    1. Mua më pëlqeu krahasimi i arbërve me turqit osmanë si dy popuj të rinj në kontekstin e Europës lindore (Ballkanit); vetëm desha të vërej se pse u minimizohet arbërve komponentja thjesht fetare e krishterë, në një kohë që dihet se ç’rol luajti kjo komponente (si Islami) në shndërrimin e osmanëve nga fis egërsirash në kastë perandorake.

      1. Tani sa per suksesin e turqve me sa kam lexuar me shume e kam pare te lidh me deklinin e Bizantineve se sa me rolin e fese islame. Me duket se islami nuk ka luajtur ndonje rol edhe aq vendimtar. Turko-mongolet ne Azi kishin krijuar perandori te tjera me te medha kur ishin akoma pagane, biles turqit selxhuke e moren fene myslymane nga popujt iraniane pasi kishin pushtuar Persine . S’besoj se ishte feja islame qe i nxorri ne drite turqit, perndryshe do i kishte nxjerre ne drite edhe iranianet para tyre.
        Ka arsye te tjera me te rendesishme, organizative ushtarake kulturore fakti qe u ndodhen ne kufi me Bizantin .. Nuk eshte se dua ta minimizoje rolin e fese qe mund te kete qene shume i madh por edhe kryqtaret ne shek XI me shume luftonin kunder njeri tjetrit se sa kunder myslymaneve qe shpesh i kishin aleate. Dua te them qe ka pas prioritete te tjera qe prevalonin.

  8. Kam lexuar dikur nje liber mbi ish jugosllavine qe fillonte keshtu:

    Natyra e ka ndare kete vend ne zona te vecura nga njera tjetra prej malesh e lumejsh te pakalueshem, cka ka ndihmuar ne formimin e popujve dhe grupeve te ndryshem etnike e nuk ka lejuar nje perqendrim te forte te pushtetit ne nje qender te madhe ”

    Kjo fraze ja vlen se shpjegon shume gjera, ndoshta te gjithe historite e kesaj ane duhet te fillojne keshtu.

    Sa per fene nuk eshte se dua ta minimizoj, por vetem dua te vendos “gjakun” (si thoshin te vjetrit) para fese.

  9. Territoret e ekspasionit turkik prej zanafillës gjeografike, ato që u dyndën prej tyre para, gjatë apo pas kovertimeve përkatëse në Islam apo Krishtërim, dhe territoret mbi të cilat sunduan këta njerëz, është e preferueshme të krahasohen me dyndjet arbërore me hartë në dorë.

    Krahasimet kanë kuptim kur shkalla e përdorur është të paktën e ngjashme, ndryshe krijojnë konfuzione të çuditshme.

    Ekspansioni shoqëror turkik në Ballkan nuk matet dot saktë. Megjithatë, qoftë edhe duke marrë parasysh përbërjen e vendeve që më vonë u njohën me emrat Bullgari, Rumani apo Kroaci, pa përmendur të tjerë më në veri, e tejkalojnë ekspansionin arbëror në Ballkan.

    Teoria e fesë së të parëve që trumpetohet aq fort sot kryesisht nga zëra të dyshimtë apo politikë, sigurisht që është e mbivlerësuar, por si argument kundër saj nuk mund të përdoret një komunitet i reduktuar dhe izoluar malor, të cilin dhe sot është e vështirë ta identifikosh fetarisht pas fasadës.

    Fjalën e kam se, kundër një argumenti romantik që përdoret për të bërë përpara në politikë, nuk mund të përdoret një tjetër argument romantik për të kuptuar historinë. Prodhimi final që përftohet pas gjithë këtyre romantizmave, është pikërisht kjo që po jetojmë, kaosi.

    Feja as është zhvilluar e as është kultivuar ndonjëherë nepër male nga njerëz të izoluar e tejet të paktë në numër. Ndaj, komunitete të tilla nuk mund të shërbejnë për të sonduar kuantitetin dhe kualitetin e fesë në përgjithësi.

    Feja është zhvilluar, kultivuar dhe mirëmbajtuar nëpër qytete dhe aglomeracione të banuara më dendur, prej ku rruga lidhëse me botën e dijes komunikonte dhe shërbente lirshëm për lëvizje mendimesh.

    Në hapësirën e banuar sot prej nesh, ka pasur aq fe nëpër qytete që ajo të kumbojë e ushëtojë deri sa veshët e paganëve të fundit në male t’i ndjejnë së paku emrin e të identifikohen me të, paçka thelbit.

    Fakti pra, që në zona kaq të izoluara malore edhe për ne sot, feja ka mundur të depërtojë qoftë edhe formalisht, është tregues i qartë i forcës që ushtronte ajo në zonat e qyterëruara.

    Për të dalë tek rezistenca e Skëndërbeut, teorikisht të paktën, është krejtësisht e pamundur të shmangen në totalitet të gjithë komponentët e motiveve të rezistencës arbërore ndaj osmanëve.

    Me fjalë të tjera, qoftë komponenti i dëshirës për të vazhduar me inercinë e qëverisjes lokale, qoftë ai fetar, qoftë dëshira për të mos humbur supremacinë lokale e bashkë me të edhe pronën, qoftë edhe dëshira për t’u projektuar si zgjatim i kufirit të përtejt Adriatikut, lehtësisht mund të kenë përbërë argumentë të mjaftueshëm rezistence.

    Faktin se, sa peshë mund të ketë luajtur secili nga komponentët e sipërpërmendur në rezistencën e organizuar lokalisht dhe sponsorizuar nga faktori përtej Adriatikut, aktori i vërtetë i lojës globale që vepronte lokalisht me duart e kësaj rezistence, kjo mund dhe duhet sqaruar nga shkenca.

    Në panoramën globale ndërkaq, ajo që është qartësisht e kthjellët është se, lufta e vërtetë zhvillohej midis faktorit osman dhe atij përtej Adriatikut, luftë kjo në të cilën Skënderbeu qe gjenerali i lavdishëm i një beteje të gjatë.

  10. Epiriot meqe permende harten, kape pak kete ketu,

    http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/images/ottoman-map2.GIF

    Me portokalli ke zotrimet turke midis viteve 1300-1360. Ne te njejten periudhe tokat qe kontrolloheshin prej arberve nga Kosova ne More jane rreth 1.5 here me te medha. Ishin te dy popuj ne ekspansion me te vetmin ndryshim thelbesor se turqit e kishin te gjithe fuqine te perqendruar ne nje pale duar, kaq.

  11. ””Hyllin, hidhi një sy malit shqiptar në shekullin XXI””

    Me mire se malesori i Migjenit. E megjithate nuk bejne protesta, ne ndryshim nga te ngopurit e kryeqytetit dhe as flasin keq per Shqiperine dhe shqiptaret po si ata.

    Persa i perket te dhenave sociale gjate mesjetes, i gjen ne cdo shtet e ne cdo kohe. Mund te sjell te dhenat sociale gjate gardhizimit ne Angli, ligjet kunder te debuarve nga fshatrat …. por nuk mund te guxoj qe te flas per historine e Anglise duke krijuar dualizimin lord-bujq apo se bujqit mund te mendonin se nen ndonje sundimin te huaj do te jetonin me mire.

    Problemi me i madh i historianeve ne kohen e komunizmit ishte se nuk arrinin te gjenin qofte edhe nje kryengritje te bujqve kunder fisnikeve, qe te justifikonin materializmin historik ne trojet shqiptare.
    Sado qe manipuluan psh kryengritjet kunder Tanzimatit, dihet qe 2 kerkesat kryesore ishin rikthimi i qeveritareve vendas dhe moskryerja e sherbimit te rregullt ushtarak.

    Problemi i sotem i historise propagandistike eshte si te gjendet ndonje prove qe Skenderbeu dhe koncepti i lirise skane asnje lidhje mes tyre, qofte edhe duke e arritur me ane te eufemizmave, pasi keto te fundit ne domethenien e zakonshme zene peshe me kalimin e kohes.

    Ja edhe nje nga sukseset e kesaj historie:

    ””’Në panoramën globale ndërkaq, ajo që është qartësisht e kthjellët është se, lufta e vërtetë zhvillohej midis faktorit osman dhe atij përtej Adriatikut, luftë kjo në të cilën Skënderbeu qe gjenerali i lavdishëm i një beteje të gjatë.””’

    Une qe i bie te jem i verber di qe ne shek 15 kunder Turqise luftoi gjeresisht Hungaria(hungaro-polaket), Moldavia si dhe ne. Asnje nga keto s’me rezulton pertej Adriatikut, ashtu sikunder Austria e mevonshme s’me rezulton te kete qene pertej Adriatikut.

    Po ti duhet te jesh sypetrit se sheh larg.

    1. Hyllin, leximin që i bën ti historisë së Skënderbeut e ke nxjerrë nga tekstet e klasës së tretë fillore të kohës së Tefta Camit. Do të kesh qenë nxënës i mirë atë kohë. Madje edhe akademiku Mark Krasniqi do të ishte krenar për konceptin tënd të luftës së shqiptarëve për liri, të udhëhequr me urtësi nga biri i tyre gjeneral Gjergji, që ua dinte emrat të gjithëve.

  12. Koncepti i lirisë është relativ në kohë dhe hapësirë. Faktori që zakonisht ndërhyn për ta reformuar dhe modifikuar këtë koncept është ideologjia, tek e cila grosso modo futet edhe feja.

    Të shumtë janë ata që nuk e pëlqejnë apo pranojnë lëvizshmërinë e konceptit të lirisë në kohë dhe hapësirë.

    Arsyet e këtij dembelizmi intelektual janë lehtësisht të kuptueshme, por fatkeqsisht ato nuk ndihmojnë askënd që mëton të kuptojë dinamikat e historisë.

    Nëse nuk është me leverdi që skendërbejada të pranohet nga shqiptarët si një betejë e luftës globale të fuqive të kohës për supremaci në Mesdhe, ky nuk është as problemi i historisë e as i historianëve.

    Megjithatë, mua vazhdon të më vijë keq që shqiptarët e sotëm, të cilët nuk kanë prodhuar, por vetëm konsumuar ide, koncepte dhe fe – paçka se shpeshherë trashë e vrazhdë – të këmbëngulin me dëshirë dhe krenari për të mos dalë nga izolimi mental edhe pse po u hiqen vizat.

    Kur flas për fuqitë përtej Adriatikut, kam parasysh epiqendrën mentale dhe shpirtërore të njërës prej fuqive globale të kohës pas të cilës rradhiteshin, si aleate rajonale, vendet e cituara më lart.

    Nëse është e pamundur të konceptohet që bregdeti i Adriatikut ishte një prej sinoreve më të rëndësishëm në luftën globale për supremaci midis fuqive të kohës, lejen për t’i treguar çiliminjve përralla me shpatën e lirisë së Skënderbeut, folklori e ka dhënë ma pashë.

    Tani, ata bujqit e shkretë, me të cilët qenë fufur këto trojet tona ballkanike, kishin një luks suprem që nuk e patën disa të tjerë : mundësi zgjedheje midis rrjepësve. Zgjedhje të cilën e përdorën me sukses në favor të atij më zemërgjerë.

    Nëse sot instistohet t’u privohet ky luks historik në favor të koncepteve prapavepruese, këtë gabim trashanik nuk e bënë rrejpësit e kohës.

  13. C’fare rendsie ka levizshemiria apo jolevizshmeria e konceptit te lirise ??
    Te pakten keto 150000 vitet e fundit eshte e vertetuar shkencerisht qe ne pergjithesi Homo sapienset kane te njejtat aftesi e kapacitete mendore, qe i bie pak a shume te njejtat deshira per liri jete me te mire te njejten zgjuarsi etj dhe nuk ka asnje prove qe thote se njerezit jane natyrisht me te zgjuar e kuptojne me shume sot se sa 2500 vjet me pare psh.
    Me sa di une nuk ka ndonje ndryshim thelbesor koncepti i lirise per Greket Perset Gjermanet e lashte, nga ato te indianeve te amerikes apo spanjolleve te shek XVI apo nga ai i njeriut te shek. XXI.
    Asnje popull sot nuk do te jete i pushtuar nga nje tjeter, dhe keshtu ka qene gjithnje , cdo qytetar i mesem ka preferuar qe garnizoni i qyetetit te jete i perbere nga njerez te popullit te tij dhe jo nga te huajt pushtues ndaj edhe kane luftuar kush me pak e kush me shume. Po ashtu liria e fese eshte pjese perberse e te gjithe ansamblit te lirive.
    Njeriu qe niset per lufte shtyhet nga motive te shumta e nga me te ndryshmet. Arberit ne kohe te Skenderbeut mund te kene shkuar ne lufte per arsye fisnike qe shkojne nga liria, lavdia, nderi, te mos perdhosen varret e te pareve, kishat, etj ne me pak fisnike si deshira per placke, rroge, hakmarrje, e deri tek me absurdet si rracizimi, s’kishin gje tjeter me te mire per te bere, deshira per te vrare armiqte pasi ishin te frymezuar nga baladat e” tipit “Muji dhe Halili” etj etj.
    Vetem se per te gjithe bashke motivi i perbashket dhe kryesor mbetet deshira per te qene te lire e per te jetuar sipas zakoneve te te pareve. Kush e ka pare ate emisionin e fundit per Skenderbeun, qe quhej “warrior king” a dicka e tille, ishte intervistuar aty edhe nje historian plak anglofon qe punon per History channe, dhe tha dicka te bukur. -” Arberit ne ate kishin menyren e tyre te jeteses qe nuk mund te kuptohet nga ne sot, por ata ishin vertet te lire” ndaj edhe luftuan aq shume per te mos humbur lirine e tyre”.

    1. Enj, analiza historike e konceptit të lirisë duhet për të kuptuar se çfarë ka ndodhur pikërisht gjatë atyre viteve; çfarë e ka motivuar pikërisht Skënderbeun dhe bashkëluftëtarët e tij e kështu me radhë. Këto probleme janë ende të hapura, vetëm ideologët kombëtaristë i kanë zgjidhur, po ideologët i kanë zgjidhur të gjitha problemet, prandaj me ta nuk mund të diskutohet asgjë.

      Kushdo që e nxjerr sado pak hundën nga tekstet propagandistike të periudhës totalitare, menjëherë do ta vërë re se në luftrat e Skënderbeut kundër osmanëve përzihej faktori arbër me faktorin ndërkombëtar; me Skënderbeun luftonin, veç arbërve, edhe sllavë, napolitanë, mercenarë të tjerë dhe venedikas. Askush nuk e vë në dyshim rezistencën ndaj osmanëve; por ende nuk është sqaruar mirë se kush po rezistonte pikërisht dhe si.

      Skënderbeu merrte pará nga aleatët e vet në Itali dhe gjetiu (Raguzë); edhe pse këto pará kanë qenë të pakta dhe të pamjaftueshme, përsëri disa historianë (duke përfshirë edhe Schmitt-in) mendojnë se pa ndihma të tilla Skënderbeu nuk do të mbijetonte dot, sidomos pasi osmanët e shkretuan krejt fushën dhe ia prenë Skënderbeut burimet financiare nga shitja e drithit dhe doganat.

      Me sa di unë, vitet e fundit, deri edhe Kruja iu dorëzua zyrtarisht venedikasve; madje mbahet mend një rast kur Skënderbeu kërkoi të futej atje për të përforcuar garnizonin mbrojtës me 200 mercenarë që kishin ardhur nga Napoli, por komandanti venedikas nuk ia hapi portat dhe nuk e lejoi të futej në qytet (kjo besoj ka ndodhur në 1467).

      Në fakt, janë të njohura përpjekjet e Skënderbeut, gjatë viteve 1460, për të pajtuar mercenarë nga Napoli dhe sidomos nga Venediku; por këta të fundit kishin frikë të shkonin në Arbëri, sepse atje jo vetëm luftohej si në Itali, por mund edhe të lije kokën.

      Gjithashtu, nuk ka arsye të besohet verbërisht se arbërit “luftonin për lirinë e komuniteteve të tyre” sidomos në malësi; struktura fisnore e malësisë shqiptare kishte filluar të shpërbëhej që prej shekullit XIV; dhe ajo e sotmja, është më shumë rezultat i pushtimit dhe më pas i sundimit osman të fushës, sesa ndonjë trashëgim nga Arbëria para-osmane.

      Arbërit e asaj kohe kryesisht shkonin në luftë sepse këtë ua kërkonin zotërit e tyre ose si mercenarë; çka nuk do të thotë se detyroheshin me forcë që të luftonin, por vetëm që ua besonin arsyet gjeneralëve dhe bujarëve; madje edhe kur nuk ua besonin dukatët.

      1. Xhaxha, jam dakort per pjesen e te huajve dhe fqinjeve me kombesi tjeter qe kane luftuar bashke me arberit, gjithashtu keni te drejte disa mund te kene luftuar kunder deshires, vec dua te shtoj se eshte shume e veshtire te detyrosh nje luftetar te armatosur te luftoje kunder deshires se tij. Edhe nqs Skenderbeu mbante te aferm te tyre peng, prape veshtire ti kishte shpetuar ndonje heshte qorre nqs proporcioni i atyre qe ishin kunder vullnetit ne lufte, do te ishte i madh. Me qe ra fjala kam lexuar vite me pare nje shkrim mbi ushtaret e legjionit te huaj francez ne luften e Indokines, thuhej se nje pjese e madhe e oficereve dhe nenoficereve franceze te legjionit te huaj ishin vrare pikerisht nga plumba qorre. Pra edhe ne nje kontekst te tille ne fund te botes eshte e pamundur qe te detyrysh te huaj te armatosur te luftojne ne kushte te veshtira kunder deshires se tyre.
        Dhe dicka tjeter, nuk duhet te bazohemi vetem ne 2-3 vitet e fundit te jetes se Skenderbeut kur njerezit kishin humbur shume dhe ishin lodhur nga lufta e gjate por duhet pare e gjithe historia, per te nxjerre perfundime. Lidhja e Lezhes historia dhe kryengritjet para 1444, dhe ato pas vdekjes se Skenderbeut etj. Ne pjesen me te madhe ata qe kane luftuar s’kane qene thjesht bujq, por shume me teper (luftetaret e Gjergj Aranitit, para 1444, ata te Skenderbeut kryengritesit ne More etj kane qene me shume banore te malit dhe qytetetit se sa bujq) Ne fund te fundit eshte e vertete qe nxitohemi nqs mendojme se mund te nxjerrim konkluzione perfundimtare te palevizshme, por une po jap mendimin tim gjithsesi qe eshte se Nuk mund te kuptohet qendresa e madhe e arberve dhe Skenderbeut pa deshiren e popujsive arbereshe per te ruajtur lirine menyren e jeteses dhe pushtetin ne qytetet e zonat e shtena ne dore 2 – 3 shekujt e fundit pas deklinit te perandorise bizantine dhe mbreterive serbe. Kesaj shtoji edhe nje potencial njerezor te mire, aftesi ushtarake, dhe nje lider te afte ne personin e Skenderbeut.

  14. ””Hyllin, leximin që i bën ti historisë së Skënderbeut e ke nxjerrë nga tekstet e klasës së tretë fillore të kohës së Tefta Camit. Do të kesh qenë nxënës i mirë atë kohë.””

    Ne kohen time historia fillonte ne klase te katert, po se mbaj mend Skenderbeun, vecse me eshte fiksuar keq luftetari ilir, dashuri me shikim te pare.

    Ti Trashi i Marjanit nuk duket te kesh ndonje lexim, po llafe ke. Si eshte moti andej nga ty ? Ketej nga une eshte per plazh.

    ””Kur flas për fuqitë përtej Adriatikut, kam parasysh epiqendrën mentale dhe shpirtërore të njërës prej fuqive globale të kohës pas të cilës rradhiteshin, si aleate rajonale, vendet e cituara më lart.””

    Aha dmth fuqite pertej Adriatikut eshte pluralis maiestatis per Papatin i cili e shpartalloi turkun shpirterisht.

    ””Gjithashtu, nuk ka arsye të besohet verbërisht se arbërit “luftonin për lirinë e komuniteteve të tyre” sidomos në malësi; struktura fisnore e malësisë shqiptare kishte filluar të shpërbëhej që prej shekullit XIV;.””

    Po kete ku e mbeshtet xha xha (struktura fisnore thuhet qe kish filluar te shthurej edhe ne shek 5 p.l.k) ?

    ””’Tani, ata bujqit e shkretë, me të cilët qenë fufur këto trojet tona ballkanike, kishin një luks suprem që nuk e patën disa të tjerë : mundësi zgjedheje midis rrjepësve. Zgjedhje të cilën e përdorën me sukses në favor të atij më zemërgjerë.””

    U ngopa me propagande tek kjo teme, a ka mundesi te rikthehet minimumi i seriozitetit qe ka qene perhere karakteristike e ketij blogu ?

    1. Kohën e përafërt të fillimit të shpërbërjes së strukturës fisnore në malësinë paraturke e kam gjetur te Schmitt-i, i cili u referohet të tjerëve. Ajo datë (shek. XIV) më duket se koincidon edhe me afirmimin e arbërve si faktor në historinë e Ballkanit. Më parë, struktura sociale në malësitë përcaktohej nga roli i tyre si fortesë natyrore për t’u mbrojtur nga dyndjet barbare (kultura e Komanit etj.); ishte strukturë sociale për të mbijetuar, jo për të jetuar. E njëjta gjë ndodhi edhe gjatë shek. XV (jo më kot, shumë fise të malësisë besojnë se kanë ardhur nga veriu, p.sh. nga Bosnja; shih edhe Jutbinën, si kryeqytet të Ciklit të Kreshnikëve). Këtë temë e kemi rrahur mirë gjetiu.

  15. Ka qene standart te thuhej ne prag te formacioneve shteterore se po shthurej struktura fisnore, teori e vjeter kjo e perdorur kryesisht nga materializmi historik.
    Vetem se struktura fisnore ne shthurje e siper, jetoi per bukuri deri ne fund te Romes Republikane, brenda ne Rome. Ajo jepte senatoret.

    ””’ishte strukturë sociale për të mbijetuar, jo për të jetuar.””’

    Ne kete pike kam dyshime te forte qe me strukture fisnore nenkuptojme te njejten gje.

    Sidoqofte kudo ku ka te dhena te qarta historike, shthurja se strukturave fisnore ka kerkuar disa shekuj, dmth eshte nje proces i gjate, aq sa psh ne Rome apo Skoci eshte dashur pothuaj 1 mije vjet per tu quajtur i perfunduar.

    Keshtu qe nuk gjej dot ndonje arsye pse edhe sikur ta marr te mireqene fillimin e shthurjes, ta quaj kete te fundit si te mjaftueshme per te eliminuar nga bashkesia instiktin e veteqeverisjes.
    Nderkaq nese duhet bere ndonje paralelizem mesjetar mbi malesite ate mund ta bejme fare mire me Malin e Zi dhe Hercegovinen, ku ka te dhena te bollshme mbi strukturat sociale, rigorozisht fisnore.

  16. Po i risjell te sakta fjalet e DR David Nicholas per arberit tek dokumentari mbi Skenderbeun, pasi tek komenti me lart i kam masakruar pak.

    Per Arberit dhe Skenderbeun

    Skenderbeu per mendimin tim po ju afronte njerezve njefare shprese, shprese qe ata mund te rruanin identitetin, besimin, lirine dhe menyren e tyre te jeteses, gjera qe ne sot i marrim si te mireqena per ate kohe
    Kjo menyre jetese ndonjehere na duket e dyshimte po megjithate shq keta malesore te e shek te 15 kishin nje menyre karakteristeik jetese organizimi i tyre shoqeror ishte i ndryshem nga ai i pjeses me te madhe te popujve rretherrotull, per ta thene me pak fjale Ata ishin te lire.

    Me poshte, arsyet e suksesit te Osmaneve.

    Besoj se arsyeja kryesore e suksesit te osmaneve ishin nder te tjerave vendodhja e tyre. Ata ishin te vendosur ne kufirin e asaj cka kishte mbetur nga perandoria bizantine, ky eshte shpjegimi qe jepet zakonisht, por mendoj se Osmanet kishin shume me teper se kaq : Ata ishin shume efektive ne afrimin e njerezve, absorbimin e ideve, kultures dhe elites politiko edhe ushtarake. Kjo gje i beri jashtzakonisht efektive Ata jo vetem qe mesuan nga armiku por kopjuan edhe veshjet, menyren e te luftuarit, sistemet ushtarake madje edhe trupat. Osmanet i bene ushtaret armiq te luftonin per kauzen e tyre dhe kjo ishte me te vertete e jashtezakonshme.

    Dokumentari eshte ne Youtube : http://www.youtube.com/watch?v=5sLSsxpI5Wc&feature=related
    Ja vlen te shihen nderhyrjet e historianeve te shumte qe jane intervistuar, vec duhet pak guxim per te perballuar ekzagjerimet e producenteve dhe stilisteve qe kane bere dokumantarin

  17. More, vërtet, nuk kemi dëgjuar gjë për Konferencën. Jam përpjekur të kontrolloj gazetat, por nuk kam gjetur veçse përshëndetjen e presidentit Bamir Topi – shenjë e keqe. Tani gazetat kështu e kanë zakon t’i bien shkurt, se edhe për studiuesin Gjergj Zheji, që sapo ndërroi jetë, përsëri telegramin e ngushëllimit të presidentit Topi botuan, në vend të ndonjë nekrologjie të fisme – por të paktën Pëllumb Xhufi do të ketë thënë ndonjë gjë në konferencë, që t’ia bëjnë jehonën. Se ja, kur folën historianët për minoritetin arumun, menjëherë ua dhanë hapësirën në mediat – po për Skënderbeun pse jo? Kush po e saboton suksesin e Konferencës? Kush fshihet prapa heshtjes? Dora e gjatë e Schmitt-it dhe e atyre që e porositin?

Lini një përgjigje

Zbuloni më tepër nga Peizazhe të fjalës

Pajtohuni tani, që të vazhdoni të lexoni dhe të përfitoni hyrjen te arkivi i plotë.

Vazhdoni leximin